اولتیماتوم آب

‌شرق: ایران برای مواجهه با بحران آب فقط 10 سال فرصت دارد و اگر مدیریت منابع آب با همین دست‌فرمان پیش برود تصور اینکه تا 20 سال آینده موجود زنده‌ای  وجود داشته باشد، دشوار است! این هشداری است که غلامحسین شافعی رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران اعلام کرده است. او در نخستین اجلاس تجارت محصولات کشاورزی و غذا که با حضور وزیر کشاورزی برگزار شد، به چالش جدی در زمینه امنیت آب و غذا اشاره کرد و گفت که سیاست‌های نادرست مدیریت منابع آب در ایران باعث شده است که هم‌اکنون در مناطق سردسیر مانند اردبیل زعفران کشت شود و در مناطق خشک شرقی مزارع زیر کشت هندوانه بروند.

‌بحران آب جدی گرفته نشده است

در اولین اجلاس تجارت محصولات کشاورزی و غذایی ایران، غلامحسین شافعی رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران سخنرانی کرد.

غلامحسین شافعی گفت: موضوع کشاورزی برای ایران و هر کشور دیگری موضوع بسیار مهمی است؛ البته درمورد ایران تعبیر و تفسیر داخلی و خارجی به‌لحاظ موقعیت استراتژیک در منطقه متفاوت است.

او گفت: در 1382 اجلاسی با حضور بخش کشاورزی هلند در کشور برگزار شد و در آن اجلاس با تعبیر خاصی بخش کشاورزی ایران را به «شیر خفته» تشبیه کردند که وای به حال روزی ‌که این شیر بیدار شود. آنچه از سال 1385 رخ‌ داده، این است که آیا این شیر بیدار می‌شود یا نه و این چالش بزرگ در بخش کشاورزی و غذاست که باید به آن جواب داد.

شافعی تأکید کرد: شاید مهم‌ترین چالشی که ما در آینده خواهیم داشت و کمتر در مورد آن صحبت می‌شود، چالش آب در کشور است اما مطابق معمول ما همه در خواب غنودیم و سحر قافله رفت. مسئله آب را در هر اجلاس و سخنرانی باید تذکر داد.

رئیس اتاق ایران گفت: طبق آمارها، مسیر حرکت، مسیر توسعه نیست. در سال 1398، حدود 850 هزار حلقه چاه در کشور داشتیم. اگر «طرح فدک» که اتاق ایران مخالف آن بود، در مجلس شورای اسلامی، تصویب می‌شد وضعیت بدتر هم می‌شد. اما با توجه به تحقیقات بین‌المللی درنهایت به واقعیت بحران آب در ایران رسیدند. اگر به همین صورت جلو برویم و اقدام جدیدی نکنیم در 20 سال آینده، تصور وجود موجود زنده در بخشی از نقاط ایران تصور اشتباهی خواهد بود. ایران 10 سال فرصت جلوگیری از چالش آب را دارد. وقتی از امنیت غذایی و کشاورزی صحبت می‌کنیم، موضوعی مهم‌تر از این وجود ندارد.

شافعی افزود: از تغییر الگوی کشت، توسعه روش نوین آبیاری و کشت گلخانه‌ای می‌گویند. با این منطق کشت زعفران را به اردبیل می‌برند که منطقه سردسیر است یا کشت هندوانه را به مناطق شرقی می‌برند.

رئیس اتاق ایران همچنین گفت: در بخش صنایع وابسته به کشاورزی و صنایع تبدیلی، تکثرگرایی را توسعه می‌دانند و این اشتباه است. مثلا در ایران شش میلیون تن گوجه‌فرنگی تولید می‌شود. 3.5 میلیون تن از این محصول تازه‌خوری می‌شود و 2.5 تن برای صنایع تبدیلی استفاده می‌شود که از آن 700 هزار تن رب گوجه‌فرنگی تولید می‌شود. این در حالی است که تعداد واحدهای تأسیس‌شده برای تولید رب گوجه فرنگی 2.4 میلیون تن است. این است که سرنوشت صنایع تبدیلی به اینجا می‌رسد و چالش‌هایی برای آنها ایجاد می‌شود. صنایع تبدیلی کنسانتره میوه هم وضعیت بدتری دارند.

او تأکید کرد: مسئله بعدی اصلاح الگوی مصرف است که یک سال هم شعار سال بر همین مفهوم بود. این موضوع در بخش کشاورزی و غذا فاجعه است. جای الگوی مصرف سالم در زندگی ما خالی است. کشورهای آسیای جنوب غربی از رفتار ما تعجب می‌کنند، چراکه ما به الگوی مصرف در هیچ حوزه‌ای توجه نمی‌کنیم.

زنگ  خطر  چالش  امنیت غذا

در ادامه محمد خزاعی، دبیر کل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌الملل گفت: همین‌طورکه مشخص است موضوع کشاورزی، غذا و آب به یک بحران جدی جهانی تبدیل شده است. در این بین نقش بخش کشاورزی در اقتصاد بین‌المللی مشخص بوده تا آنجا که ۱۲ درصد تولید ناخالص جهان به همین حوزه اختصاص دارد و ارزش‌افزوده بسیار بالایی را شامل می‌شود و تولیدات جهانی در این حوزه در نیم‌قرن اخیر سه برابر شده است.

او بر اساس اطلاعات سازمان‌های بین‌المللی تأکید کرد: ۸۰۰ میلیون نفر در دنیا با سوءتغذیه مواجه هستند و حجم زیادی از تولیدات کشاورزی اسیر الگوی مصرف نادرست است. از طرفی با تغییر اقلیم و شرایط آب‌وهوایی روبه‌رو هستیم. این وضعیت، امنیت غذایی جهانی را تهدید می‌کند.

بر اساس اظهارات او از حدود دو سال قبل نهادهای وابسته به سازمان ملل به‌طورجدی برای حل مشکلات حوزه کشاورزی وارد عمل شدند. اتاق بازرگانی بین‌المللی نیز در این رابطه فعال شد و گردهمایی تشکیل داد و با نهادهای بین‌المللی تفاهم‌نامه‌هایی را امضا کرد تا به‌عنوان نماینده بخش خصوصی جهان، کاری برای حل این مشکل انجام دهد. حدود یک سال قبل بعد از هماهنگی‌ها، ستادی در ایتالیا برای مدیریت موضوع و ایجاد مراکز جهانی کشاورزی و غذا در نقاط مختلف جهان تأسیس شد.

خزاعی ادامه داد: این مراکز باید با همکاری سایر نهادها و بخش خصوصی دنیا در راستای استفاده از تکنولوژی جدید، هوشمندسازی و قواعد حقوقی به‌روز و... با این مشکل برخورد کنند. در نهایت اتاق بین‌الملل بعد از ایجاد این ستاد با کمیته‌های ملی در همه کشورها مکاتبه کرد و قرار شد پنج تا ۱۰ هاب کشاورزی در دنیا ایجاد شود. در سال گذشته بلافاصله با کمیسیون کشاورزی اتاق ایران وارد مذاکره شدیم و به همت این کمیسیون و متخصصان این حوزه به پیگیری پرداختیم و در نهایت ایران به‌عنوان یکی از هاب‌های اگری‌فود در دنیا منظور شد.

دبیر کل کمیته ایرانی اتاق بین‌الملل تدوین استراتژی کشاورزی و غذا از سوی مراکز تحقیقات و شرکت‌های فعال در بخش کشاورزی ایران به‌عنوان یکی از هاب‌های جهانی را وظیفه ایران دانست و ادامه داد: قرار است در ایران جلسه‌ای تشکیل شود و اعضای سایر هاب‌های انتخاب‌شده در دنیا دور هم جمع شده و زمینه همکاری بین آنها فراهم شود و مقرر شد اوایل سال ۲۰۲۳ تشکیل این هاب در ایران به‌صورت رسمی اعلام شود.

هدررفت 10 میلیارد مترمکعب آب با ضایعات غذا

در ادامه عباس کشاورز، معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب اتاق ایران سخنرانی کرد: باید در فضای واقعی برنامه‌ریزی انجام شود. آب ابرچالش کشور است و اشتغال در رتبه دوم ابرچالش‌ها قرار دارد. باید قادر باشیم قبل از تبدیل‌شدن به بحران و ورشکستگی آب، این مسئله را حل کنیم، در غیر این صورت همه مسیرها تهدیدی برای ناپایداری هستند. کشاورز گفت: سال 1395 راه‌حلی با همراهی اتاق ایران و دولت درباره حل مسئله آب ارائه کردیم که دو روند داشت: اولین روند این بود که برای پایداری نسبت به مصرف آب بخش کشاورزی باز تخصیص را مورد توجه قرار دهیم. کشورهایی با بارندگی 800 میلی‌متر در سال تغییر رویه داده‌اند. دوم اینکه تمرکز ما باید بر بهره‌وری باشد. رویه‌های فعلی پاسخ‌گوی نیاز کشاورزی و سیاسیون نیست و باید تغییر اساسی انجام شود.

کشاورز سومین مسئله حوزه کشاورزی را ضایعات کشاورزی از تولید تا مصرف عنوان کرد که معادل 10 میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌کند.

معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب اتاق ایران با اشاره به اینکه باید برای صادرات محصولات کشاورزی سیاست‌گذاری‌های جدید اتخاذ شود، گفت: بعضی کالاها در حوزه صادرات انحصاری هستند و باید به آنها توجه کنیم: مثلا زعفران، خرما و پسته را صادر کنیم ولی صادرات برخی کالاها نیاز به تغییر سیاست دارد. سیاست ما بر مبنای آب مجازی باید تغییر کند. ما به دلیل سیاسی‌کاری به اینها توجه نمی‌کنیم. ما باید کالاهایی را صادر کنیم که حداقل آب را مصرف کنند. مثلا گوجه‌فرنگی و هندوانه گلخانه‌ای صادر کنیم. باید رویکرد جدیدی را کشاورزی کشور برای رونق صادرات اعمال کند.

کشاورز گفت: محصولات زراعی در حوزه صادرات سهم بالاتری دارد و اینها گروه آب‌بر‌تری هستند. ما در زراعت از دو میلیارد تن به نزدیک 3.6 میلیارد تن رسیدیم، اما نتوانستیم ارزآوری خوبی در این حوزه داشته باشیم. صادرات محصولات ما در سال 93 به بعد افزایش‌ یافته است. معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب اتاق ایران تأکید کرد: از نظر رقبای ما در بعضی کالاها تولیدکننده انحصاری هستیم ولی در رقابت عدد خوبی نداریم. مثلا در صادرات زعفران به اسپانیا رتبه دوم را داریم. در صادرات خرما به ترکیه در 2018 رتبه ما 13 بوده. در بازاریابی و ایجاد زنجیره مشکل‌ داریم. در صادرات گوجه‌فرنگی هم ‌رتبه ما معنی‌دار نیست. ما به‌تدریج مقاصد صادراتی خود را از دست‌ داده‌ایم. بازارهای اروپایی تقریبا به صفر رسیده و تمرکز ما که بر بازار آسیاست، آنها خود صادرکننده محصولات کشاورزی هستند. از طرفی کشورهای با درآمد بالا را از دست‌ داده‌ایم. همچنین اگر بحران امنیتی برخی کشورها حل شود، صادرات ما به آنجا به مخاطره می‌افتد. ‌او درباره چالش‌های تجارت گفت: در سیاست‌گذاری تجارت ثبات نداریم. از ذائقه مصرف بازار هدف شناخت نداریم. سرنوشت تولیدکننده را به سیاست دولت گره زده‌ایم. بانک اطلاعاتی نداریم. ما درباره کالاهای خود استانداردهایی تعریف نکرده‌ایم که متناسب با استاندارد کشورهای مصرف‌کننده و هدف باشد. عموما محصول خام صادر می‌کنیم.

او تأکید کرد: تغییر نرخ ارز یکی از تهدیدهاست. اگر فعالان اقتصادی تکنولوژی تولید را عوض نکنند با این قیمت ارز رقابت را از دست می‌دهند. اگر عملکردها تغییر نکند، توان رقابت را از دست می‌دهیم. باید برای صادرات برنامه بلندمدت و میان‌مدت داشته باشیم. باید با سیاست‌گذار رابطه معنی‌دار داشته باشیم.

کشاورز پیشنهاد داد: اتاق بازرگانی باید در تعدادی از کشورهای مقصد یا مورد انتظار نمایندگی تجاری داشته باشد. تجارت کار دولت نیست. باید راجع به صنایع به‌روز کشاورزی فکری کرد. زنجیره باید به‌روز باشد. یکی از دلایل پایین‌بودن قیمت، ناقص‌بودن زنجیره است. باید پروتکل‌های تجاری چندساله منعقد کنیم.

قیمت‌گذاری دستوری، ضد رقابت‌پذیری است

علی چاغروند، معاون کمیسیون‌ها، مجامع و شوراهای اتاق ایران به موضوع کشاورزی هوشمند پرداخت و ضمن اشاره به اهمیت توجه به شرایط زندگی روستاییان که بیشتر درگیر فعالیت‌های کشاورزی هستند، گفت: در حال حاضر اغلب بنگاه‌های کوچک و متوسط به این حوزه می‌پردازند و باید به‌ گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که بنگاه‌های بزرگ نیز به حوزه کشاورزی ورود کنند.

چاغروند بهره‌گیری از جنبه الکترونیک در تجارت را نیز مورد توجه قرار داد و افزود: برخورداری از زیرساخت‌های فناوری، تدوین قوانین تجارت الکترونیک بخش کشاورزی، تعهد دولت مبنی بر حمایت لازم از استمرار زیرساخت‌هایی چون اینترنت و موضوعاتی از این دست برای رفتن به سمت کشاورزی الکترونیک نیاز است.

در ادامه ترابی، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق کرمان گفت: بهره‌وری پایین و قیمت تمام‌شده بالا، قدرت رقابت را از صادرکننده‌ها می‌گیرد. بالابردن بهره‌وری در کنار علم و تکنولوژی ممکن می‌شود. در بخش مصرف آب بخش کشاورزی متهم است ولی در بخش کشاورزی مشکل این است که مسئله اراضی کشاورزی حل شود وگرنه نگرانی کشاورز این است که مالکیت را از دست می‌دهد.

فرشید شکرخدایی، رئیس کمیسیون توسعه پایدار، آب و محیط‌ زیست اتاق ایران گفت: هدف دوم توسعه پایدار سازمان ملل، گرسنگی صفر است و راهکار جامعه جهانی برای این مسئله تجارت است.

شکرخدایی گفت: زمین‌های خردشده در حوزه کشاورزی در طول زمان چالش اساسی بخش کشاورزی است؛ بهبود بهره‌وری و استفاده از فناوری باید مورد توجه قرار گیرد و برای چالش زمین‌های خردشده قرار بود که زمین‌ها در قالب تعاونی اداره شود و الگوی کشت و صنعت پیش پای ماست.

او تأکید کرد: چالش آب مسئله جدی ماست؛ ما الگوی سنتی مدیریت آب را که متعلق به زمین بود، به هم‌ ریخته‌ایم. فرض اینکه آب مال دولت است ما را به این روز انداخته است، درحالی‌که مالکیت آب متعلق به آبریز است. وزارت نیرو مالک آب نیست، مالک آب کشاورز است.

رئیس کمیسیون توسعه پایدار، آب و محیط‌ زیست اتاق ایران تأکید کرد: در تعارض بین محیط‌ زیست و کشاورزی باید عالمانه‌تر رفتار کنیم. موضوع آمایش سرزمین در بحث کشاورزی مغفول مانده است.

او تأکید کرد: وزارت جهاد کشاورزی باید الگوی کشت را منتشر کند. همه سیاست‌گذارها باید به این نکته توجه کنند که قیمت‌گذاری دستوری، ضد رقابت‌پذیری و ضد کیفیت و ضد تولید است و هیچ فایده‌ای برای مصرف‌کننده ندارد. ساده‌سازی مسئله قاتل رقابت‌پذیری است و همه این موارد مسائل اصلی حوزه کشاورزی است.

کشت فراسرزمینی  در  حد  حرف  ماند

علیرضا یاوری، معاون بین‌الملل اتاق ایران، مدیریت منابع آبی در ایران را یک موضوع مهم دانست که بی‌توجهی به آن یک چالش جدی است.

بر اساس اظهارات او ایران در آستانه یک فاجعه آبی قرار دارد و متأسفانه نسبت به سیاست‌ها و تجربیات کشورهای اطراف خود که همگی با بی‌آبی مواجه هستند، بی‌توجه است. از طرفی برنامه‌های مطرح‌شده مانند کشت فراسرزمینی هم تنها در حد حرف باقی مانده و به عمل نزدیک نشده است.

او ادامه داد: با وجود اینکه محصولات مواد غذایی ایران کیفیت لازم را دارند؛ به دلیل مشکل برندینگ و بسته‌بندی قادر به حضور در بازارهای بین‌المللی نیستند. چون در استانداردهای جهانی، امکان ثبت لاتین برندها، سموم باقی‌مانده در محصولات کشاورزی و این دست از موضوعات کار جدی انجام نداده‌ایم. در این بین درگیر تحریم‌ها نیز هستیم. پس باید گفت بسترها برای صادرات محصولات کشاورزی مهیا نیست.

عسگری، رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس، در این نشست با اشاره به اهمیت مقوله امنیت غذایی گفت: امنیت غذایی به امنیت ملی گره خورده است. اگر در حوزه تولید مدیریت خوبی اعمال کنیم و هزینه مطلوبی انجام دهیم قطعا در حوزه سلامت نیاز به هزینه بیشتر نیست.

او با اشاره به ظرفیت‌های کشاورزی ایران بیان کرد: در حوزه اقلیم استعداد ما منحصر‌به‌فرد است و از 13 اقلیم دنیا بیشترین اقلیم در کشور ما وجود دارد. در حوزه تولید متنوع کشاورزی نیز فضای مطلوبی داریم.

رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس با بیان اینکه در کشاورزی با هر بار سرمایه‌گذاری می‌توانیم سه برابر صنعت بازدهی داشته باشیم، گفت: بخش کشاورزی خصوصی‌ترین بخش اقتصادی کشور است و 35 درصد اشتغال این حوزه را در خود جای داده است.

عسگری با تأکید بر اینکه 500 میلیون نفر جمعیت پیرامون ما علاقه‌مند به تولیدات ما هستند، ادامه داد: اگر بر تولید خوب محصولات کشاورزی متمرکز شویم اشتغال و امنیت و ارزآوری خوبی خواهیم داشت. اینکه چرا تاکنون این اتفاق عملیاتی نشده همه مقصر هستند. باید بسترسازی کنیم تا بازارهای منطقه را از دست ندهیم.

اصلاح  الگوی کشت در دستور  کار  وزارت  کشاورزی

جواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی با نگاه به روند تولید برای استمرار صادرات محصولات کشاورزی، رویکرد دولت را حمایت از کشاورزی و شروع کشاورزی قراردادی عنوان کرد. بر اساس اظهارات او در سال جاری این نوع کشت به‌ویژه در بخش غلات موردتوجه قرار گرفته است و حمایت‌های مالی آن توسط بانک مرکزی و بانک‌های عامل صورت می‌گیرد.

اصلاح الگوی کشت موضوع دیگری بود که طبق اظهارات وزیر کشاورزی موردتوجه قرار گرفته است. او از سابقه ۵۰ساله این موضوع در کشور سخن گفت و تأکید کرد: در این بخش الزاماتی نیاز بود که آنها را شناسایی کردیم و در تلاشیم از این طریق از تولید محصولات کشاورزی خود صیانت و حمایت کنیم.

او ادامه داد: در سال ۱۴۰۱ در بخش دام و طیور دچار معضلاتی شدیم که البته با تلاش دامداران و فعالان حوزه طیور در حال عبور از این شرایط سخت هستیم.

وزیر کشاورزی، سلامتی محصولات کشاورزی را یکی از مهم‌ترین اولویت‌های وزارتخانه دانست و شناسنامه‌دارکردن باغ‌ها و محصولات را از برنامه‌های اصلی عنوان کرد که روند آن شروع شده و به‌جد دنبال می‌شود.

ساداتی‌نژاد در ادامه به تجارت محصولات کشاورزی و اثرات مثبت واگذاری تجارت محصولات کشاورزی به این وزارتخانه سخن گفت. طبق گفته‌های او حوزه کشاورزی، خصوصی‌ترین بخش اقتصاد ایران است و خوشبختانه تکمیل کل زنجیره کشاورزی از تولید تا صادرات در چارچوب یک وزارتخانه اقدام مفیدی بود که انجام شد.

او در ادامه تعدد تشکل‌ها را اختلالگر و چالش‌زا ارزیابی کرد که موجب نابسامانی در بازار شده است و امروز اتاق ایران، اتاق تعاون، وزارت کشور و... اقدام به ثبت تشکل می‌کنند که موجب ضعف در سیاست‌گذاری و اجرای سیاست‌ها شده است. بنابراین باید به ساماندهی تشکل‌ها توجه شود.