دیپلماسی واکسن

در دوران همه‌گیری کرونا، روزهای بسیار سختی را به‌ویژه در تابستان ۱۴۰۰ گذراندیم. همه از آمار ۷۰۰‌نفری مرگ ناشی از کرونا دچار نگرانی شدیدی شده بودند، اما با وجود اینکه واکسیناسیون جمعی مهم‌ترین راهکار آن روزها برای ایجاد ایمنی و پیشگیری عمومی در برابر شیوع افسارگسیخته و کشنده این ویروس بود، کاری جدی در این رابطه صورت نگرفت.

کرونا هر روز جان‌های بیشتری را می‌گرفت؛ اوج هجوم کووید۱۹ را در تیر و مرداد ۱۴۰۰ شاهد بودیم. واردات واکسن و واکسیناسیون سراسری می‌توانست کرونا را از اوج قله به پایین‌ترین نقطه برساند، اما مسیر بسته بود و سرمایه‌گذاری در «کواکس»‌ هم ما را به جایی برد که در نهایت هیچ عایدی نداشت. گرچه هر روز خبر از ثبت سفارش و ورود واکسن به ایران می‌دادند، اما مردم چیزی نصیبشان نمی‌شد؛ ویروس می‌تازید، مردم جان می‌دادند.

یکی از بهترین راه‌های مقابله با ویروس کرونا، همان تزریق واکسن بود. مردم دادشان درآمده بود. هر روز آمار مرگ‌‌و‌میر بالاتر می‌رفت. اوج کرونا را با ابتلای نزدیک به ۵۰ هزار نفر در یک روز دیدیم، اما وعده‌های واردات واکسن عملیاتی نشد. هر روز خبر از ورود واکسن بود، ولی صف‌های طولانی برای تزریق واکسن در نبود این مایع حیات‌بخش، همه را تا حدودی عصبانی کرده بود؛ مردم دیگر در قالب ویدئوهایی کوتاه در فضای مجازی این نارضایتی خود را به گوش مسئولان رساندند.

دختری که پدرش در اوج کرونا جان خود را از دست داد، در فضای مجازی مرگ وی را به دلیل نبود واکسن عنوان می‌کند و اینکه چند روزی برای تزریق واکسن به مراکز واکسیناسیون مراجعه کرده اما واکسنی برای تزریق نبوده؛ بر داغ نبودن پدرش ضجه‌ می‌زند و مقصر را آنانی می‌داند که در این زمینه سهل‌انگاری کرده‌اند. این تنها نمونه‌ای از داغ مرگ عزیزانی بود که اگر واکسن زودتر می‌رسید، شاید آنها هم تا سال‌های سال در کنار خانواده‌شان بودند.

در آن زمان از سبد واکسن کواکس هم خبرهایی به گوش می‌رسید که دولت قبل سرمایه‌گذاری کلانی برای این نوع واکسن انجام داده است؛ بااین‌حال، نه واکسن به ایران رسید و نه پول آن برگشت. این هم داغ مردم را تازه‌تر می‌کرد؛ چون روزها و شب‌های مردم به‌خاطر مرگ بالای کرونا در آن زمان رو به سیاهی رفته بود و واکسن دوای درد مردم در آن روزهای سخت و طاقت‌فرسا بود.

وزارت بهداشت در آن دوران اعلام کرد در اوج کرونا و درگیری با دلتا، واکسن چندانی در اختیار نداشتیم و منتظر تأمین واکسن از مسیر کواکس بودیم؛ در‌صورتی‌که نه منابع مالی خودمان و نه واکسن را به ما ندادند.

به گفته بهرام دارایی، رئیس سازمان غذا و دارو، از سرمایه‌گذاری در سبد کواکس عملا از ۱۸۰ میلیون یورو آن خیری به کشور نرسید. این مبلغ در دولت قبل به این صندوق واریز شد، اما به ایران واکسن ندادند. تولید شرکت‌های داخلی خصوصی و دولتی اما به داد کشور رسید و واکسن را به اندازه کافی و با کیفیت تولید کردند.

در آن زمان شایعاتی که به بحث ممنوعیت واردات واکسن بازمی‌گشت، به گوش می‌رسید. البته کمبود واکسن آسترازنکا در مراکز واکسیناسیون نیز به آن دامن زده بود؛ خبری که البته به دنبال طرح آن، بهرام دارایی، رئیس سازمان غذا و دارو آن را رد کرد و گفت قرار نیست واردات واکسن‌های خارجی متوقف شود؛ چرا‌که ما میلیاردها دلار به کواکس و سازمان بهداشت جهانی برای دریافت واکسن کرونا پول داده‌ایم که به وقت اضطرار به ما تحویل نداده‌اند و حالا باید این محموله‌های خریداری شده به ایران فرستاده شود.

وی با بیان این توضیحات، تأکید کرد قرار نیست ممنوعیتی برای واردات این واکسن‌ها داشته باشیم و حتی ممکن است محموله‌های واکسن‌های اهدایی نیز از سایر کشورها به ایران وارد شود.

آیت‌الله رئیسی با شعار دولت مردمی وارد عمل شد و به‌طور مرتب با وزارتخانه‌های امور خارجه و بهداشت در پی تأمین واکسن کرونا در ارتباط بود تا مردم را از روزهای تلخ کرونایی نجات دهد.

وی به‌طور مرتب هر هفته در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا شرکت و تأکید می‌کرد: هیچ کمبودی در زمینه واکسن، چه واکسن‌های ساخت داخل و چه واکسن‌های وارداتی وجود ندارد. این اطمینان خاطر را داد که در این زمینه دغدغه‌ای نیست.

در روزهایی که مردم هر روز برای واردات واکسن کرونا لحظه‌شماری می‌کردند، فقط یک اقدام انقلابی برای واردات واکسن لازم بود؛ این برنامه‌ریزی باید به‌سرعت و فوریت دنبال می‌شد تا مرگ‌های کرونایی کاهش یابد؛ چون هر روز مرگ را جلوی چشمان خود می‌دیدیم. این روزها حتی کودکان نیز در امان نبودند و حدود ۲۰ درصد امکان ابتلا و مرگ کودکان به‌خاطر سویه دلتا وجود داشت.

روزهای مرداد ۱۴۰۰ پشت سر هم سپری می‌شد؛ روزهای سیاهی از نظر مرگ‌و‌میر کرونا. دولت دوازدهم روزهای پایانی خود را سپری می‌کرد و کار واردات واکسن هم به کندی صورت می‌گرفت. دولت سیزدهم بعد از روی کار آمدن، در یک اقدام فوری مذاکره با همتایان روسی و چینی را در دستور کار قرار داد.

مذاکره مستقیم رئیس‌جمهور با همتایان روسی و چینی برای واردات واکسن و اهتمام وزارت بهداشت دولت سیزدهم برای واردات واکسن این موضوع را سرعت بخشید. واردات که در دولت گذشته فقط ۱۸ میلیون دُز بود، در دولت سیزدهم به ۱۴۳ میلیون دُز رسید؛ این رقم‌ها قابل قیاس با هم نیست.

اینکه تا ۱۴ مرداد ۱۴۰۰ فقط ۱۸ میلیون دز واکسن و در دولت سیزدهم ۱۴۳ میلیون دز واکسن وارد کشور شود، جای تأمل دارد. تمرکز دولت سیزدهم و پایبندی بر وعده‌ای که به مردم داده بود، باعث شد بعد از تأمین واکسن مورد نیاز و عملیات گسترده تزریق سراسری، رفته‌رفته مقاومت در برابر این ویروس تقویت شود و شاهد کاهش فوتی‌های ناشی از آن باشیم.

رئیس دولت سیزدهم از ابتدای تشکیل دولت، به صورت مستقیم برای واردات واکسن از کشورهای مورد اعتماد جمهوری اسلامی وارد مذاکره شد و با رؤسای جمهور چین و روسیه رایزنی کرد تا زمینه واردات واکسن فراهم شود. از بودجه سالانه مبالغی برای مبارزه با کرونا اختصاص داد و در عمل اهتمام جدی و فراگیری در سراسر کشور برای مهار کرونا و درمان آن شکل گرفت‌.

تزریق واکسیناسیون کرونا که از ۲۱ بهمن ۱۳۹۹ در ایران برای کادر سلامت، افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای و دارای نقص ایمنی شروع شد، اما تعداد واکسن به حدی پایین بود که حتی دز اول هم به دست این افراد هم نمی‌رسید. گویی داغ سنگین کرونا با نبود واکسن مورد نیاز همخوانی داشت؛ چون هرچه تعداد واکسن کمتر به کشور وارد می‌شد، مرگ‌ها بیشتر می‌شد. ادعایی برای ثبت سفارش واکسن در دولت گذشته به گوش می‌رسید و اینکه آمار زیادی از واکسن‌های خارجی برای تزریق وارد ایران می‌شود؛ بااین‌حال، بر اساس آمارهای موجود، صحت نداشت و آمار واردات و ثبت سفارش نتیجه‌ای درست نداشت.

ثبت سفارش فقط ۲۶ میلیون دُز واکسن در دولت گذشته است. بهرام دارایی، رئیس سازمان غذا و دارو، درباره ثبت سفارش واکسن در دولت گذشته و دولت سیزدهم به همه این ادعاها برای واردات و ثبت سفارش واکسن پایان داد و گفت: در دولت گذشته تعداد ثبت سفارش واکسن کرونا تا قبل از ۱۴ مرداد ۱۴۰۰ و تشکیل دولت سیزدهم، فقط ۲۶‌میلیون‌و‌۵۲۴‌هزار‌و ۶۱۰ دُز بوده است.

وی اظهار کرد: این در حالی است که پس از ۱۴ مرداد ۱۴۰۰ و با تشکیل دولت سیزدهم، اقدامات مؤثری انجام شد و در این راستا ۱۳۵‌میلیون‌و‌۴۷۵‌هزار‌و ۳۹۰ دز واکسن ثبت سفارش شده که این رقم با اقدامات دولت دوازدهم فاصله زیادی دارد.

اینکه هر روز جان‌ مردم به‌خاطر دلتا‌ویروس در خطر بود، بر هیچ‌کس پوشیده نیست و همه مسئولان بر واردات واکسن تأکید داشتند، اما سهل‌انگاری در واردات واکسن درد مردم را بیشتر کرد تا اینکه با شروع به کار دولت سیزدهم در مرداد ۱۴۰۰ گام‌های نخست برای ثبت سفارش و واردات واکسن چنان محکم به زمین زده شد که مهار کرونا را با چشم خود دیدیم.

زنگ خطر ویروس کرونا چنان در گوش‌ها می‌پیچید گویی نسخه اصلی آن تزریق واکسن است و ورود واکسن‌های خارجی و تولید داخل می‌توانست از صداهای نابهنجار آن بکاهد. خبر از واردات واکسن با حجم بالا شنیده می‌شد تا مردم را از دست این ویروس نامرئی نجات دهد و تسکینی برای دل مردم داغدار شود.

واردات واکسن کرونا با رقم بیش از ۱۶۲ میلیون دُز

آمار تعداد کل واکسن‌های واردشده در دولت دوازدهم و سیزدهم نیز درخور تأمل است؛ چون تعداد کل واکسن وارد‌شده قبل از ۱۴ مرداد ۱۴۰۰ و هم‌زمان با تشکیل دولت سیزدهم فقط ۱۸‌میلیون‌و‌۷۵۴‌هزار‌و ۶۱۰ دز واکسن بوده، در‌حالی‌که جمع کل واردات واکسن بعد از ۱۴ مرداد ۱۴۰۰ و در دوران دولت سیزدهم به رقم ۱۴۳‌میلیون‌و‌۲۴۵‌هزارو ۳۹۰ دز واکسن رسیده است.

از ابتدای شیوع ویروس کرونا تاکنون جمع کل واکسن‌های وارداتی به ایران ۱۶۲‌میلیون‌و‌۷۶۳‌هزار‌و ۷۲۸ دُز و جمع واکسن‌های داخلی نیز ۴۴‌میلیون‌و‌۳۳۴‌هزار‌و ۴۵۵ دُز بوده است.

مجموع واکسن‌های وارداتی و داخلی در ایران ۲۰۷‌میلیون‌و‌۹۸‌هزار‌و ۱۸۳ دُز است که بیش از ۱۵۰ میلیون دُز واکسن توسط مردم ایران استفاده شده است.

آمار واکسن‌های خریداری‌شده در دوران کرونا

بر اساس آمارهای سازمان غذا و دارو، آمار واکسن‌های خریداری‌شده به تفکیک (دز) شامل ۹۶۳ هزار دز آسترازنکا کوبل‌دارو، چهار‌میلیون‌و‌۴۱‌هزار‌و ۲۰۰ دز واکسن اسپوتنیک، ۱۱۲ میلیون دز سینوفارم هلال، سه‌میلیون‌و‌۶۲۸‌هزار‌و ۸۰۰ دز آسترازنکا کواکس، ۱۲۵ هزار واکسن بهارات، ۱۰‌میلیون‌و‌۱۲‌هزار‌و ۱۰۲ دز واکسن سینوفارم امارات، سه‌میلیون‌و‌۳۴۵‌هزار‌و ۶۰۰ دز سینوفارم کواکس که جمع این واکسن‌ها ۱۳۴‌میلیون‌و‌۱۱۵‌هزار‌و ۷۰۲ دز واکسن وارداتی است.

۲۸ میلیون دُز واکسن اهدایی

همچنین واکسن‌های وارداتی اهدایی نیز شامل ۵۰ هزار اسپوتنیک اهدایی صربستان، هشت‌میلیون‌و‌۴۶‌هزار‌و ۷۹۶ هزار دز سینوفارم اهدایی، ۱۹‌میلیون‌و‌۵۵۱‌هزار‌و ۲۳۰ دز واکسن آسترازنکا و یک میلیون دز بهارات اهدایی بوده است که مجموع این واکسن‌های اهدایی ۲۸میلیون‌و‌۶۴۸‌هزار‌و ۲۶ دز بوده است.

استفاده از واکسن‌های داخلی با ۴۴ میلیون دُز

در مدت واکسیناسیون کرونا در ایران، آمار واکسن‌های داخلی ۴۴‌میلیون‌و‌۳۳۴‌هزار‌و ۴۵۵ دز بوده است که بر اساس تفکیک، ۱۵ میلیون دز واکسن کووایران برکت، ۱۴‌میلیون‌و ۴۶۰ هزار دز واکسن پاستوکووک، هشت میلیون دز واکسن سیناژن، چهار‌میلیون‌و‌۷۷۷‌هزار‌و ۸۰ واکسن رازی کووپارس، یک‌میلیون‌و‌۳۴‌هزار‌و ۹۱۵ دز واکس نورا، یک‌میلیون‌و‌۶۲‌هزار‌و ۴۶۰ دز واکسن فخرا در این مدت استفاده شد.

بیش از ۵۷ میلیون واکسن ذخیره داریم

با توجه به اینکه ۲۰۷‌میلیون‌‌و‌۹۸‌هزار‌‌و ۱۸۳ دز واکسن داخلی و وارداتی در کشور وجود داشت، تاکنون بیش از ۱۵۱ میلیون دز آن استفاده شده و بیش از ۵۷ میلیون دُز برای استفاده مردم موجود است تا با استقبال مردم از دزهای دوم و سوم برای تزریق این افراد مورد استفاده قرار گیرد.

در‌حال‌حاضر بیش از ۱۴ میلیون نفر هنوز واکسن کرونا را تزریق نکرده‌اند، هفت میلیون نفر دز دوم و ۲۹ میلیون نفر برای تزریق دز سوم واکسن کرونا اقدامی نداشته‌اند. شاید اگر این افراد هم برای تزریق واکسن اقدام کنند، دیگر مهار کرونا به یک واقعیت تبدیل شود و آندمیک یا بومی‌شدن کرونا در ایران رقم بخورد.

دولت سیزدهم با برنامه‌ریزی و اقدامات خود باعث شد منحنی آمار فوتی‌های ناشی از کرونا روند نزولی داشته باشد و سه نوبت شاهد روز صفر مرگ کرونایی هم بودیم که اینها همه زمینه امید بیشتر برای مهار کامل کروناست تا روزی که شعار «کرونا را شکست خواهیم داد» محقق شود.