سفر ‌ به تهران - نگاه ‌ به آنکارا

‌شرق: به موازات آن در اوایل هفته جاری نیز اخباری دال بر برگزاری رزمایش مشترک باکو- آنکارا منتشر شد که نشان می‌دهد الهام علی‌اف برای رفع نگرانی احتمالی تهران درخصوص برگزاری پی‌در‌پی این رزمایش‌ها با هدف امنیتی‌کردن منطقه قره‌باغ و قفقاز جنوبی پس از جنگ 44‌روزه پاییز سال 2020 و پیگیری دیپلماسی متوازن سعی در اعزام وزیر امور خارجه‌اش به تهران را داشته است. با توجه به همین نکته حسین امیرعبداللهیان با درک درست از شرایط در نشست مطبوعاتی دیروز خود با همتای آذربایجانی‌اش از گفت‌وگوهای سه‌جانبه وزیران امور خارجه ایران، جمهوری آذربایجان و ترکیه به میزبانی تهران در آینده‌ای نزدیک خبر داد. همچنین رئیس دستگاه دیپلماسی کشور در این نشست مطبوعاتی به اجلاس 3+3 هم اشاره کرد؛ اجلاسی که به نظر امیرعبداللهیان اکنون در سطح کارشناسان ارشد کشورهای عضو در ایران برگزار می‌شود و در گام بعدی نشست وزیران امور خارجه این فرمت (۳+۳) با حضور وزیران امور خارجه ایران، جمهوری آذربایجان، گرجستان، روسیه، ارمنستان و ترکیه برگزار خواهد شد. این اشارات سکاندار سیاست خارجی ایران به‌خوبی مؤید آن است که تهران به رفتارهای جمهوری آذربایجان با مدیرت ترکیه واقف است؛ بنابراین به سمت دیپلماسی فعال در حوزه قفقاز جنوبی با کمک دیگر کشورهای هم‌جوار رفته تا مانع از تحقق هدف غایی باکو – آنکارا درخصوص تغییر ژئوپلیتیک این منطقه (قفقاز جنوبی) در کنار مرزهای ایران شود. به هر حال تروئیکای آنکارا- باکو – تفلیس پس از جنگ دوم قره‌باغ عملا درصدد حصر ژئوپلیتیک منطقه‌ای جمهوری ارمنستان هستند که در حقیقت انزوا و قطع دسترسی ایران به اروپا را شکل می‌دهد؛ بنابراین تهران علاوه بر پیگیری نشست‌ها در فرمت 3+3، به هر نحوی سعی دارد تعاملات دو‌جانبه با باکو را به سمتی بکشاند که تغییرات ژئوپلیتیکی مدنظر جمهوری آذربایجان و به‌خصوص ترکیه، عملا محل و فضایی برای بروز و ظهور پیدا نکند. با همین نگاه تأکید بر موضوعاتی مانند افزایش حجم تبادلات بین دو کشور، انتقال انرژی، تقویت و بهسازی حوزه ترانزیت کالا و خدمات، صادرات نیرو، بهره‌برداری از پروژه‌های مشترکی نظیر سدهای خداآفرین و همچنین قیز قلعه‌سی، همکاری درباره مسائل زیست‌محیطی از‌ جمله موضوع ارس، کمک به بالا‌بردن سطح رفت‌و‌آمد تجار، بازرگانان، دانشجویان و توریست‌های دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان و مسائلی از این دست از سوی جمهوری اسلامی در دستور کار قرار گرفته است. کما‌اینکه تک‌تک این نکات دیروز دوشنبه در دیدار حسین امیرعبداللهیان و جیحون بایراموف مطرح شد تا در سایه پررنگ‌شدن مناسبات دو کشور، ایران از گسل باکو ذیل تحریک آنکارا جلوگیری کند. اگرچه به باور جمهوری اسلامی روابط دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان از مرحله «سوء‌تفاهم» عبور کرده است؛ اما باید اذعان کرد که مدیریت رفتارهای باکو برای تهران قدری مشکل خواهد بود؛ چرا‌که تداوم جنگ اوکراین و به دنبالش کاهش تمرکز روسیه بر دیگر مناطق از سوریه و خاورمیانه تا قره‌باغ و قفقاز جنوبی فرصتی مغتنم را برای باکو – آنکارا شکل داده که ضمن تقویت مناسبات دوجانبه در ابعاد سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی، تجاری، انرژی و... به فکر تشدید تحرکات نظامی – دفاعی در منطقه باشند. در‌این‌بین گرجستان به‌عنوان بازیگر سوم این تروئیکای ضدروسی عمل می‌کند. در‌عین‌حال جمهوری آذربایجان درصدد است تا بتواند در حوزه دیپلماسی انرژی هم با حمایت ترکیه از فرصت جنگ اوکراین در راستای تحقق منافع خود نهایت استفاده را ببرد و نفت خود را به مقصد اروپا روانه کند. در چنین شرایطی امید تهران به فرمت 3+3 که در درون افتراقات بسیار گسترده‌ای از تقابل باکو - ایروان تا جنگ تفلیس – مسکو و گسل ترکیه و ارمنستان دارد نمی‌تواند چندان راهگشا باشد؛ بنابراین جمهوری اسلامی باید تأکید جدی بر تقویت مناسبات دوجانبه داشته باشد که البته راهگشا بودن آن هم محل ابهام است. با این حال دیدار رئیسی و علی‌اف در عشق‌آباد و زمینه‌چینی تهران برای سفر رئیس‌جمهوری آذربایجان به ایران در آینده نزدیک تا حدی می‌تواند باکو را از اتخاذ تصمیمات پرریسک دور کند. ضمن آنکه تهران دیپلماسی کج دار و مریزی را در قبال جمهوری آذربایجان پی گرفته است تا به انعطاف مواضع باکو منجر شود. در این راستا ایران از یک طرف از تمامیت این کشور (جمهوری آذربایجان) حمایت می‌کند و در‌عین‌حال بر تداوم روند حل‌وفصل مسالمت‌آمیز مناقشه قره‌باغ بر پایه اصول شناخته‌شده حقوق بین‌الملل تأکید دارد.