غلام آق، پاسدار میراثی ناملموس از استان گلستان

مریم   منصوری-کارشناس ثبت آثار ناملموس استان گلستان:‌ گام اول در مسیر پاسداری پایدار از میراث ناملموس، شناسایی حاملان و مجریان کم‌نظیر و تکریم از ایشان و همچنین اجرای اقداماتی است که منتج به حفظ این دانش و مهارت و انتقال آن به نسل‌های بعدی می‌شود. به همین منظور فهرست ملی «مفاخر حامل میراث ناملموس» ایران در سال‌های گذشته از سوی شورای عالی سیاست‌گذاری میراث‌ فرهنگی ایجاد  شده است. 

در همین راستا و با هدف تحقق‌بخشیدن به سیاست‌های میراث‌ فرهنگی کشور، تعدادی از هنرمندان حوزه صنایع‌ دستی استان گلستان در فهرست مذکور به ثبت ملی رسیده‌اند. ساخت زیورآلات ترکمن که عمدتا شامل زیور زنان است، یکی از صنایع‌ دستی استان گلستان محسوب می‌شود. این زیور معمولا از نقره ساخته می‌شود که به این صنعت، نقره‌کاری و در زبان ترکمنی «کوموش شای» گفته می‌شود. زیورآلات ترکمن را بر‌اساس نوع کاربرد آنها می‌توان به ۱۱ گروه زیورهای لباس، سر و پیشانی، مو، گوش، گردن و سینه، مچ دست، انگشت، کمر، ابزار کار زنان، کودکان و زیورهای اسب تقسیم‌بندی کرد.

ساخت زیورآلات در استان گلستان به دست تعداد معدودی از صنعتگران ترکمن انجام می‌شود که یکی از شاخص‌ترین هنرمندان این حوزه، استاد غلام آق معروف به «خانی تکه» بود که در سال ۱۳۱۷ ه. ش در شهر گنبد قابوس متولد شد. پدرش، غلام را برای گذران زندگی نزد عمویش استاد ارازمحمد آق‌آتابای به کار گمارد. طولی نکشید که غلام تجربیات عمویش را آموخت و برای تکمیل تجربیاتش نزد استاد گلدی رفت و درجه استادی را دریافت کرد.

استاد در سال‌های بسیاری از ۸۳ سال عمر پربرکتش، این هنر ارزشمند نقره‌کاری را که از صنایع ظریف و شاخص این مرزوبوم است، زنده نگه داشت. او با فراگیری هنر قالب‌سازی که یکی از اصول اولیه و مورد نیاز نقره‌کاری است، توانسته فن قلم‌زنی روی نقره را نیز با سبک‌های اسلیمی و بخارایی ایجاد کند. «جان‌بگلی آق» برادر و «احمد و محمود» پسرانش نزد او شاگردی کردند و هم‌اینک در استان گلستان به ساخت زیورآلات سنتی ترکمن مشغول هستند. استاد غلام‌آق در حفظ این هنر-صنعت ارزشمند قوم ترکمن نقش بسیار مهمی ایفا کرده است و به‌ منظور پاسداری از آن به تعلیم رشته مذکور به افراد خانواده‌اش پرداخت و با ظرافت هرچه‌ تمام‌تر به ساخت زیورهایی مشغول شد که در بین هنرمندان این قوم کم‌نظیر بوده است.

استاد آق و پسرانش قبه، دستبند، منجوق، خلخال، انگشتر و درنهایت تمام زیورآلات سنتی را در کارگاه کوچک خود تولید می‌کنند. به این شکل که در شروع کار برای طرح زیورآلات، شابلون تهیه و نقره ذوب می‌شود و قفل، جانگینی و سایر عناصر را روی قطعات زیور نصب می‌کنند. برجسته‌کاری هم یکی دیگر از تکنیک‌های ساخت در کارگاه ایشان است که نیاز به قالب دارد و پس از قالب‌گیری ورقه، به جزئیات روی زیورآلات می‌پردازند.

استاد فقید غلام‌ آق به‌عنوان نقره‌کار ماهر و باتجربه در نمایشگاه‌های خارجی و داخلی متعددی شرکت و تقدیرنامه‌های بسیاری از سازمان‌های مختلف دریافت کرد و به‌ پاس روز جهانی صنایع‌ دستی در سال ۱۳۸۳ به‌عنوان هنرمند نمونه سال برگزیده شد. ایشان در سال ۱۳۹۵ نیز موفق به کسب گواهینامه درجه‌ یک هنری در رشته زیورآلات ترکمن از شورای عالی انقلاب فرهنگی شد و در سال ۱۳۹۷ نخستین پلاک ماندگار مفاخر استان گلستان بر سر در منزل ایشان نصب شد. او با تجربه ۷۰ساله در تولید، توسعه، ترویج و آموزش رشته زیورآلات ترکمن خدمات ارزنده‌ای به جامعه صنایع‌ دستی عرضه کرده و در این راستا استادان شاخصی را به‌ منظور حفظ این هنر-صنعت تربیت‌ کرده و محصولات تولیدی این هنرمند چندین مهر اصالت ملی و بین‌المللی را دریافت کرده است.

مرحوم «غلام آق» در شهریورماه سال ۱۴۰۰ در ۸۳‌سالگی چشم از جهان فروبست. در سال‌های اخیر به دلیل بیماری تنفسی و کهولت سن قادر به انجام فعالیت‌های هنری مانند گذشته نبود؛ اما فرزندانش احمد و محمود که نزد استاد فنون و مهارت ساخت زیورآلات ترکمن را شاگردی کرده بودند، به‌ طور حرفه‌ای در این کار مشغول بوده و چراغ کارگاه پدر را همچنان روشن نگه داشته و رهرو راه پدر هستند. استاد «غلام آق» گنجینه بشری در زیورآلات ترکمن، در شهریورماه سال ۱۳۹۷ به شماره ۲۰ در فهرست ملی نادره‌کاران، حاملان میراث‌ فرهنگی ناملموس کشور ثبت شد. روحش شاد و یادش گرامی باد.