تهران، توسعه و شهربازی‌ها
اگر بخواهیم به کمی عقب‌تر از احداث شهربازی‌ها در تهران برگردیم، باید به فضاهایی که به نام پارک ساخته شده و بیشتر املاک شخصی بوده، اشاره کنیم. از کنار پارک امین‌الدوله در دوره قاجار عبور می‌کنیم و کمی بعدتر از آن، به باغ ملی می‌رسیم
علیرضا زمانی-تهران‌شناس: اگر بخواهیم به کمی عقب‌تر از احداث شهربازی‌ها در تهران برگردیم، باید به فضاهایی که به نام پارک ساخته شده و بیشتر املاک شخصی بوده، اشاره کنیم. از کنار پارک امین‌الدوله در دوره قاجار عبور می‌کنیم و کمی بعدتر از آن، به باغ ملی می‌رسیم. اولین پارکی که در تهران ساخته شد و بعد از مدتی، با تغییر سیاست‌های دولت وقت پهلوی، تصمیم می‌گیرند بعضی از ساختمان‌های دولتی (مثل وزارت امور خارجه) در آنجا مستقر شود و به تبع آن، هویت اولین پارک تهران از بین می‌رود. اما اولین پارک عمومی تهران که تا امروز هم باقی مانده، پارک شهر بوده که در سال ۱۳۲۹ در خرابه‌های محله سنگلج افتتاح می‌شود و اولین دستگاه‌های بازی مانند الاکلنگ، تاب، سرسره و بعدها وسایل آکروبات، تیراندازی و... در گوشه‌ای از پارک شهر قرار می‌گیرد که به‌نوعی در آن زمان، پایه‌گذار حرکتی جدید بود اما مختصات شهربازی به معنای امروزی نداشت.
یک دهه پس از آن، در محله امیریه تهران که در دوره پهلوی اول و اوایل پهلوی دوم از محلات خیلی خوب تهران بود و اعیان، رجال و نظامیان درجه‌یک در آن زندگی می‌کردند، فضای نه‌چندان بزرگی به نام اتوبان کودک راه‌اندازی می‌شود و در آن، قطاری با چند واگن، ماشین‌برقی، یک چرخوفلک کوچک، یک حوض با چند قایق کوچک و... قرار می‌گیرد که خاطرات فعالیت این مکان در خاطرات اهالی قدیم تهران در کتاب محلات امیریه و منیریه نقل شده است. فضایی که البته به توسعه نرسید و تا چند سال پیش، بقایای آن [واقع در بالاتر از مهدیه تهران امروزی] وجود داشت و دیوار ممتد و سیم‌خاردارهای آن خودنمایی می‌کرد که سال ۹۷ از سوی شهرداری منطقه ۱۱ خریداری شد.
اما از دهه 30، با توسعه شهر تهران، روستاهای قدیمی شمیران و ونک به محلات شهر تهران تبدیل می‌شوند و با گسترش جغرافیایی بر اساس نیاز آن زمان جامعه‌ای که به سمت توسعه حرکت می‌کند، ملزومات توسعه هم به چشم می‌آیند. در این حال‌و‌هوا، مجموعه‌ای به نام فانفار در جنوب میدان ونک توسط محمد اخلاقی راه‌اندازی شد که تا دهه ۶۰ فعال بود. یک شهربازی مدرن با دستگاه‌های متنوع و به‌روز (از‌جمله چرخوفلک بزرگ، ترن‌هوایی، ماشین‌بازی و...) که ورودی گران‌تری هم داشت و مشتریانش، خانواده‌هایی بودند که به دلیل برخورداری از وضع اقتصادی و اجتماعی مطلوب‌تر به سمت میدان ونک کوچ کرده بودند.
در ادامه و در اواخر ۴۰، در مقطعی که محدوده اوین، زمین‌ها به ساخت‌وساز مکان‌های عمومی، تأسیسات تفریحی، فضای سبز و... اختصاص داده شد و رادیو و تلویزیون ملی ایران (صدا‌و‌سیما)، هتل هیلتون و هایت (هتل استقلال و آزادی)، نمایشگاه بین‌المللی تهران و نیز بزرگراه ونک و شاهنشاهی (چمران و مدرس) در آن منطقه احداث شد، بخشی از زمین‌های نمایشگاهی از سوی علینقی عالیخانی، وزیر وقت اقتصاد و از مسئولان پروژه بازسازی و توسعه شهری، به ماشاءالله پدرثانی که قبل‌تر اولین آموزشگاه رانندگی تهران را راه‌اندازی کرده بود، اجاره داده شد تا شهربازی تهران را زیرمجموعه شرکتی به نام لوناپارک احداث کند. فضایی وسیع‌تر از فانفار با تجهیزات جدیدتر و مکان‌های تفریحی متنوع‌تر که به‌ویژه به‌خاطر قطار و تونل وحشت آن و وسایل هیجان‌انگیزترش عصرها تا شب‌های هر روز (به‌جز فصل زمستان) پر از مخاطب بود و تا سال‌ها در خاطر مردم تهران از نسل‌های مختلف باقی ماند؛ فارغ از آنکه معضل پارکینگ و مزاحمت‌های محلی آن وجود داشت... . مالکیت این شهربازی بعد از پیروزی انقلاب به بنیاد شهید می‌رسد که اواسط دهه 80 جهت تکمیل پروژه بزرگراه‌های شهر تهران با رقم حدود 30 میلیارد تومان به شهرداری تهران فروخته می‌شود و در پی آن شهردار تهران وعده احداث یک مجموعه تفریحی جایگزین را در شهر آفتاب به مردم می‌دهد که عملا این اتفاق نمی‌افتد.
اوایل دهه 50، رحیم‌علی خرم از سرمایه‌دارها و مقاطعه‌کارهای معروف در کارهای عمرانی که مناسباتی با دربار داشت، پارک خرم (پارک ارم) را زیرمجموعه لوناپارک در مقیاسی وسیع‌تر راه‌اندازی می‌کند که امروزه جزء معدود شهربازی‌های فعال تهران به‌شمار می‌رود و علاوه بر اختصاص فضاهایی مانند کازینو و ... قرار بر این بود که باغ‌وحش تهران در همان سال‌ها به این پارک منتقل شود که این اتفاق در دهه 70 رخ داد و باغ‌وحش تهران از خیابان عاطفی در حوالی پارک ملت تهران به پارک ارم منتقل شد.
او البته درصدد بود فضایی مشابه را در خیابان ستارخان تهران راه‌اندازی کند که نیمه‌کاره ماند و بعدها تبدیل به انبار شد. همچنین چنین فضایی را در امامزاده قاسم تهران پیش‌بینی کرده بود که مصادره شد.
از‌جمله مکان‌های تفریحی تهران می‌توان به شهربازی‌های مسقف اشاره کرد که مجموعه ورزش عبده (که پیش از انقلاب به بولینگ عبده معروف بود و بعدها مصادره شد) سرآمد این مکان‌ها بود.
در دو دهه اخیر، با احداث و توسعه مجموعه‌های تجاری، پاساژها و مال‌ها، طبقاتی به شهربازی‌های مسقف اختصاص داده شد. به این ترتیب که این شکل از مکان‌های تفریحی در بورس قرار گرفت و بر اساس نیاز و دسترسی خانواده‌ها، شهربازی‌ها در مجتمع‌هایی مانند تیراژه، کوروش و... جلوه پیدا کردند و این شکل از مکان‌های تفریحی به‌تدریج در مناطق و محلات مختلف توسعه یافت.