مسئولیت حرفه‌ای در حمایت از نهادهای علمی انجمنی

مرتضی براری

 انجمن‌های علمی در ایران قدمتی 90ساله دارند؛ سابقه تأسیس نهادهای انجمنی علمی به تشکیل «جمعیت فیزیک و شیمی ایران» در سال 1310 برمی‌گردد. به‌رغم این قدمت تاریخی، از رشد کمی و کیفی محدودی برخوردار بوده و ضرورت‌های تأسیس آنها کمتر مورد توجه صاحب‌نظران علوم و نظام آموزشی کشور بوده است. از ابتدای دهه 1370 نهادهای انجمنی فرایند جدیدی از رشد کمی و کیفی را تجربه کردند. در هفتم مهرماه آن سال شورای‌ عالی انقلاب فرهنگی مصوبه شماره ۲۶۲ را تصویب کرد که به موجب آن صدور مجوز تأسیس انجمن‌های علمی، تجدید پروانه و نظارت بر حُسن انجام کار آنها، بسته به مورد، برعهده وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و فرهنگ و ارشاد اسلامی نهاده شد. با این مصوبه، کمیسیون انجمن‌های علمی ایران در حوزه معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری صدور مجوز تأسیس انجمن‌های علمی غیرپزشکی را برعهده گرفت و عملا تأسیس انجمن‌های علوم انسانی، اجتماعی، هنر و فنی از رشد کمی و کیفی شتابانی برخوردار شد. در کنار این مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، با تصویب سند چشم‌انداز ایران 1404 ه.ش تحول دیگری نیز بسترساز توسعه نهادهای انجمنی شد. در سند چشم‌انداز 20ساله کشور، هدف اصلی رسیدن به مقام اول جایگاه علمی، اقتصادی و فناوری ترسیم شده است. از عوامل مهم در رسیدن به جایگاه اول علمی در منطقه، حضور فعال انجمن‌های علمی است که خوشبختانه در سال‌های اخیر مورد توجه واقع شده و هم‌اکنون حدود 370 انجمن علمی فعال با مدیریت و هدایت برجسته‌ترین صاحب‌نظران کشور در حوزه‌های مختلف مشغول به فعالیت هستند. جایگاه این انجمن‌ها در کشورهای پیشرفته و صنعتی بسیار مهم بوده و نقش‌آفرینی قابل‌توجهی در سیاست‌گذاری‌های علمی و برنامه‌های کلان آنها دارند. مسلما انجمن‌های علمی با توجه به ماهیت گسترده و ملی آنها و همچنین ساختار غیرانتفاعی، داوطلبانه و غیردولتی که دارند، بهترین جایگاه برای طرح امور تخصصی و کارشناسی بوده و بر اساس نظرات آنها می‌توان نتایج مثبتی برای کشور حاصل کرد. انجمن‌ها می‌توانند با حضور و همکاری مؤثر در بررسی خلأهای قانونی در دستگاه‌های اجرائی، بررسی مشکلات حوزه‌های تخصصی در سطح جامعه و دولت و نیز در مراجع تصمیم‌سازی بین‌المللی نقش داشته باشند. اکنون نیز با توجه به شرایط خاص منطقه خاورمیانه، ورود به مقطع حساس کنونی و نیاز مبرم فضای سیاسی جامعه ما به بررسی علمی و بی‌طرفانه تحولات سیاسی وجود انجمن‌ها و استفاده از ظرفیت و توان علمی این نهاد پرتوان ضروری‌ است. اگر مسئولیت کمیسیون انجمن‌های علمی ایران به‌عنوان نهاد اجرائی ناظر بر تأسیس، نظارت، حمایت و هدایت‌های فعالیت‌های انجمنی را مفروض قرار دهیم که این انجمن‌ها از سوی نخبگان هر رشته علمی تأسیس می‌شود، کمیسیون در طول دو دهه اخیر در چارچوب مسئولیت حرفه‌ای بیش از گذشته توانسته است به‌صورت گسترده، مشوق نهادهای انجمنی باشد و در این عرصه بنده نیز به‌عنوان عضو کوچکی از جامعه علمی کشور در مسئولیت دبیر کمیسیون به‌همراه کارکنان خدوم و صدیق به سهم خویش تلاش کرده‌ایم نقش تسهیلگری، ظرفیت‌سازی و حمایتگری از این سرمایه‌های علمی‌-فرهنگی را به نحو مقدور ایفا کنیم. در طول سال‌های مسئولیت بنده در کمیسیون انجمن‌های علمی با همه انجمن‌ها تعاملی نزدیک داشتم و تلاش کردم در مقابل از ظرفیت‌های همکاری آنها با کمیسیون انجمن‌های علمی در سطوح مختلف ملی بهره ببرم. یکی از انجمن‌هایی که در طول این سال‌ها از همکاری مستمر مسئولین آن بهره‌مند بودم، انجمن علوم سیاسی ایران است. این انجمن که از سال 1382 با دریافت مجوز از کمیسیون انجمن‌های علمی فعالیت خود را آغاز کرد، به‌سرعت توانست با خلاقیت تمام و بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود، جایگاه خود را ارتقا داده و با روند شتابان و صعودی، رشد و توسعه پیدا کند؛ تا جایی که در مقطع مسئولیت بنده در کمیسیون انجمن‌ها، انجمن علوم سیاسی ایران با اخذ رتبه A جزء انجمن‌های ممتاز و برجسته حوزه علوم انسانی و اجتماعی شد و توانست اقدامات مثبتی در زمینه مسائل فوق انجام دهد. در طول این سال‌ها انجمن توانسته است با عضوگیری، راه‌اندازی و انتشار مجله، سایت، خبرنامه، دفاتر استانی و منطقه‌ای، کمیته‌های علمی، برگزاری نشست‌های علمی و جلسات نقد و بررسی کتاب و همایش‌های ملی گام‌های مؤثری در هویت‌بخشی و توانمندسازی این حوزه علمی بردارد و بنده نیز به‌عنوان یک عضو جامعه علمی در برخی برنامه‌های مهم انجمن علوم سیاسی ایران نظیر همایش «دیپلماسی هسته‌ای»، نشست «جایگاه دیپلماسی علمی و دانشگاهی بعد از تحریم‌ها و برگزاری نشست تخصصی» و «مذاکرات هسته‌ای لوزان از دیدگاه علوم سیاسی: دیدگاه‌های منتقد و موافق» شرکت کنم و ضمن تحسین این تقلاها، شاهد گسترش نفوذ و تأثیر این نهاد در بین جامعه علوم سیاسی ایران و نهادهای تصمیم‌گیر باشم.