دعایی در دورهمی «مهر»
مراسم وداع با پیکر مرحوم حجت‌الاسلام سید‌محمود دعایی، نماینده ولی فقیه و سرپرست مؤسسه اطلاعات که نمایندگی شش دوره مردم تهران در مجلس شورای اسلامی را برعهده داشت، دوشنبه‌شب با حضور چهره‌ها و شخصیت‌های برجسته سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و برخی علاقه‌مندان به او در حسینیه جماران برگزار شد.
معصومه معظمی: مراسم وداع با پیکر مرحوم حجت‌الاسلام سید‌محمود دعایی، نماینده ولی فقیه و سرپرست مؤسسه اطلاعات که نمایندگی شش دوره مردم تهران در مجلس شورای اسلامی را برعهده داشت، دوشنبه‌شب با حضور چهره‌ها و شخصیت‌های برجسته سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و برخی علاقه‌مندان به او در حسینیه جماران برگزار شد. سید‌محمود دعایی را شاید بتوان یکی از معدود افرادی دانست که در مراسم وداع با او افرادی فارغ از نگاه و جریان سیاسی از منتهی‌الیه راست و ملی‌مذهبی‌ها حضور داشتند. شخصیتی که او را حلقه اتصال جریان اصلاحات با حاکمیت می‌دانستند و به گواه شاهدان سعی داشت جدای از نگاه سیاسی و مذهبی، پشتوانه و حامی قابل اتکایی برای افراد گرفتار باشد.
برخی معتقدند که مراسم وداع با پیکر مرحوم دعایی همانی شد که خودش در طول زندگی‌اش همیشه می‌خواست؛ چیزی شبیه به جمع میان اضداد! از‌جمله موارد خاص این گردهمایی در حسینیه جماران، همنشینی سید‌محمد خاتمی و حسین شریعتمداری از دو جناح و قطب مختلف سیاسی بود. دو مدیر روزنامه کیهان در سال‌های دور با دو نگرش متفاوت سیاسی که حالا شاخصه‌های خاص اخلاقی و رفتاری مرحوم دعایی باعث شده بود گرد هم آیند و مصداق عینی جمع نقیضین زیر یک سقف باشند. علاوه بر دو شخصیتی که حضورشان بیش از دیگران در این مراسم به چشم آمد و رسانه‌ای شد، چهره‌های برجسته‌ای مانند سید‌حسن خمینی، هادی خامنه‌ای، محمد‌جواد ظریف، مجید انصاری، علی ربیعی، علی جنتی، علی‌اکبر صالحی، حسین مرعشی، علی‌اکبر ولایتی، عبدالناصر همتی، حمید میرزاده، پیروز حناچی و اعضای بیت امام خمینی و خانواده مرحوم دعایی و جمعی از علاقه‌مندان از حاضران در این مراسم بودند. گفتنی است به دلیل قرابت و نزدیکی دیرین مرحوم دعایی با امام راحل و رهبری، نماز او را رهبری انقلاب خواندند و روز گذشته هم سید‌حسن خمینی برای بار دوم بر پیکر این شخصیت برجسته مهربان و حلقه اتصال جریانات سیاسی نماز خواند.
اهل سوءاستفاده شخصی نبود
مرحوم دعایی اگرچه ارتباط نزدیکی با شخصیت‌ها و مقامات کشور از‌جمله رهبری انقلاب داشت؛ اما هرگز نخواست برخلاف برخی از این موقعیت سوءاستفاده کرده و توشه‌ای برای دنیای خود ذخیره کند. از‌این‌رو نه در مدت شش دوره نمایندگی مردم تهران در مجلس حقوقی دریافت کرد، نه خودروهایی را که طبق قانون مجلس اول دوره نمایندگی به آنها می‌دهد، گرفت و نه حتی خانه‌ای محقر را که از ابتدا در شهرآرای تهران خریداری کرده بود تا پایان عمر تغییر داد و چیزی بر دارایی خود افزود؛ اما در عوض کوشید از این موقعیت و جایگاه و محبوبیتی که داشت، به نفع افراد گرفتار استفاده کرده و پناهی برای همه اقلیت‌های مذهبی و دینی و زندانیان سیاسی و خانواده‌های آنها باشد.
به گفته مجید انصاری، چهره اصلاح‌طلب و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرحوم دعایی همواره کوشید فارغ از نگاه سیاسی با افراد رفیق باشد و دست هر افتاده‌ای را که نیاز به کمک داشت بگیرد. انصاری به «شرق» گفت: «مرحوم دعایی شخصیتی با‌نفوذ و در‌عین‌حال مردمی و محبوب بود و زمانی که در عراق کنار امام خمینی بود، حتی چریک‌های فدایی و کمونیست‌ها که می‌خواستند با امام دیدار کنند، از کمک‌های آقای دعایی برخوردار بودند». او ادامه داد: «رحلت مرحوم دعایی دل خیلی‌ها را سوزاند. او ویژگی‌های اخلاقی کم‌نظیری داشت و در عرصه فرهنگ و هنر و مطبوعات و رسانه و در میان انقلابیون از جایگاه خاصی برخوردار بود». انصاری درباره شرایط زندگی مرحوم دعایی توضیح داد: «او دارای سوابق درخشان و پاکی بود. در خانواده‌ای فقیر اما با آبرو به دنیا آمد. بدون حضور پدر در دامان مادری کارگر در کرمان پرورش یافت. از همان دوران جوانی مجذوب امام شد و طبق تحولات سیاسی تحت فشار شدید رژیم پهلوی مجبور به ترک کشور و مهاجرت به عراق شد». عضو مجمع روحانیون مبارز با اشاره به شاخصه‌های شخصیتی مرحوم دعایی که باعث شده بود همه افراد با هر گرایش سیاسی در مراسم خاکسپاری او حضور داشته باشند، این‌طور توضیح داد: «مرحوم دعایی فردی شجاع و مسئول بود. افراد مختلف از جناح‌های سیاسی گوناگون به دلیل سابقه مبارزاتی درخشان مرحوم دعایی به او علاقه‌مند بودند. همچنین او در زندگی‌اش فردی قانع و مقید به روابط قانونی و شرعی بودند و در شش دوره نمایندگی مردم تهران در مجلس که چهار دوره من هم در خدمت‌شان بودم، حقوق و خودروهایی را که مجلس به نمایندگان می‌دهد، دریافت نکرد و با حقوق طلبگی روزگار می‌گذراند. خانه‌ای معمولی هم در شهرآرا داشت که از اول تا پایان عمر هم آنجا ساکن بود و چیزی بر اموال خود نیفزود». او اضافه کرد: «برای حل مشکلات مردم عاشقانه کار می‌کرد. مشی رفتاری و اخلاقی ایشان به نحوی بود که از نظر منطق سیاسی فردی مقتدر و همراه با مردم بود و با دید انسانی فارغ از گرایش سیاسی و مذهبی و دینی با دیگران برخورد می‌کرد». او ادامه داد: «مرحوم دعایی به دلیل آشنایی با مقامات و رهبران و پیش‌کسوتان انقلاب از‌جمله امام خمینی و رهبر انقلاب، هاشمی‌رفسنجانی و شهید بهشتی و داشتن موقعیتی ممتاز و دسترسی آسان به شخصیت‌های مهم کشور، هرگز از این موقعیت سوءاستفاده نکرد و از این شرایط به نفع دیگران بهره برد و هر کسی با هر شرایطی (خصوصا زندانیان سیاسی) که به او پناه می‌برد، دست رد به سینه‌شان نمی‌زد». انصاری در تأیید عکس‌هایی از دعایی که در فضای مجازی منتشر شده و بر پیکر شخصی با پرچم متفاوت نماز میت می‌خواند، گفت: «مرحوم دعایی فراتر از این حرف‌ها بود و به گرایش‌ها و نگاه‌های سیاسی کاری نداشت و پیگیر امور همه افراد گرفتار بود. نخبگان و نویسندگان و افراد قبل از انقلاب به تعبیر برخی «طاغوتی‌ها» که البته با این تعابیر آنها را طرد می‌کنند، این افراد برای آقای دعایی محترم بود و درِ خانه‌اش به روی همه باز بود و تلاش کرد آثار علمی و تألیفی بزرگان علم و ادب و دانش کشور را گردآوری کند و در مؤسسه اطلاعات، آثار آنها را چاپ می‌کرد». انصاری در توضیح شخصیت دعایی گفت که مرحوم دعایی حلقه اتصال رفاقت افراد بود و کمتر دنبال خط‌کشی‌های سیاسی بودند.
او دعایی را فراتر از تقسیم‌بندی‌های سیاسی دانست و تأکید کرد: «با وجود اختلافات شدید دیدگاه‌های سیاسی آقای شریعتمداری با آقای دعایی، او را رفیق صمیمی خود می‌دانست. همین نگاه و صمیمیت در قبال آقای خاتمی هم وجود داشت. آقای دعایی مردانگی‌هایی را در قبال آقای خاتمی هم داشت و در زمانی که خیلی‌ها حاضر به چنین ریسکی نبودند، او برای آقای خاتمی هرساله کیک تولد می‌خرید و با حضور دوستان جشن تولد می‌گرفت و در روزنامه منتشر می‌کرد». انصاری در ادامه گفت: «بنابراین هم‌افزایی چهره‌هایی مثل آقای خاتمی به‌عنوان رهبر اصلاحات و آقای شریعتمداری به‌عنوان چهره تند اصولگرا در این مراسم خلاصه نمی‌شود و اگر از دایره امور سیاسی خارج شوید، درباره اقلیت‌های مذهبی و دینی هم این احترام و علاقه رفع مشکلات وجود دارد».
او یادآوری کرد: «اگر بخواهیم علاوه بر تکریم و بزرگداشت آقای دعایی نگاهی داشته باشیم که چه الگویی از زندگی او برای نسل جوان ارائه دهیم، آقای دعایی به‌خوبی نشان داد یک انسان می‌تواند یک انقلابی تمام‌عیار و در‌عین‌حال محور و مدار جذب همه باشد. همچنین یک انسان ارزشی باشد و در‌عین‌حال شعاع مهرش همه اقشار را در بر گیرد. نماینده ولی فقیه باشد؛ اما با همه کسانی که حتی با نظام هم مشکل دارند، به جای تندرفتاری در کلام، مهرورزی و محبت را آموزش دهد و خورشیدوار بر همه بام‌ها بتابد».
دعایی سیاست‌مداری فهیم و نجیب بود
هادی قوامی، چهره سیاسی اصلاح‌طلب، هم در تشریح شخصیت خاص مرحوم دعایی به «شرق» گفت: «زمانی که مرحوم دعایی قبل از انقلاب به دلیل فشارهای رژیم پهلوی مجبور شد به عراق مهاجرت کند، در کنار امام خمینی حضور داشت. او رادیو عراق را تهیه‌کنندگی کرد و درباره انقلاب ایران هر هفته صحبت می‌کرد. بعد سمت‌هایی داشت و در 40 سال گذشته سیاست‌مداری فهیم و عاقل و بدون غل‌و‌غش بود». قوامی درباره دلیل حضور همه شخصیت‌های سیاسی از طیف‌های گوناگون در مراسم دعایی توضیح داد: «مرحوم دعایی در روزنامه اطلاعات برخورد تند و گزنده‌ای با کسی نداشت و سیاست‌مداری فهیم و نجیب و عاقل بود و با درک و سلامت نفسی که داشت، با همه افراد کنار می‌آمد. چه اصولگرا، چه اصلاح‌طلب در کنار بدی‌ها، خوبی‌هایی هم دارند و ایشان همه را با همه خوب و بدشان می‌پذیرفت». قوامی درباره دلیل حضور خاتمی در کنار شریعتمداری در این مراسم گفت: «آقایان خاتمی یا شریعتمداری از نظر فردی و شخصی با یکدیگر مشکلی ندارند؛ اما مشکل آنها مربوط به نوع تفکر و نگاه در اداره کشور و سیاست داخلی و خارجی و همچنین نگاه به اقتصاد و فرهنگ و سیاست است».
مرحوم دعایی سرباز انقلاب بود
علاوه بر انصاری و قوامی، محمد غرضی هم به تشریح شخصیت مرحوم دعایی پرداخت. این چهره سیاسی و وزیر نفت و وزیر پست و تلگراف سابق در گفت‌وگو با «شرق» گفت: «آشنایی من با مرحوم دعایی توسط محمد منتظری مربوط به سال 54 و زمانی است که به عراق، ترکیه، سوریه و لبنان مهاجرت کرد. از سال 54 تا زمان انقلاب و بعد از آن با هم آشنا بودیم. ایشان شخصیت اعتباری خودش را داشت و اگر بخواهیم عنوانی برای او در نظر بگیریم، من عبارت «سرباز انقلاب» را برای او پیشنهاد می‌کنم». وزیر سابق پست و تلگراف ادامه داد: «مرحوم دعایی ستون و پشتیبانی برای انقلاب بود و این توانمندی را داشت که بتواند جریان انقلاب را به سرانجام برساند. ایشان قبل از انقلاب در دفتر امام خمینی در نجف به طلبه‌ها کمک می‌کرد تا جریان انقلاب را هدایت کنند». غرضی درخصوص حضور شریعتمداری در مراسم وداع با دعایی توضیح داد: «شریعتمداری و دعایی دو ستون اصلی مطبوعات بعد از انقلاب هستند که روزنامه‌های مهمی را اداره می‌کردند. آنها می‌توانند بگویند چطور مطبوعات این توان را دارند که اجتماع را هدایت کنند و آقای شریعتمداری می‌تواند قضاوت درستی داشته باشد، به شرطی که جریان اجتماعی را بر جریان سیاسی ترجیح دهد».
غرضی افزود: «آقای دعایی این شاخص را داشت که هم خاتمی را در مراسم خود داشته باشد، هم شریعتمداری را. بنابراین جریان انقلاب سربازانی مثل دعایی داشت؛ اما جریان سیاسی سربازانی مثل دعایی ندارد و این یک ضعف است».
