قلبی که هنوز می‌تپد...

‌سیدمحمود دعایی، روحانی فعال عرصه فرهنگ و هنر، عصر روز ۱۵ خرداد ۱۴۰۱ در ۸۱سالگی در بیمارستان آتیه تهران چشم از جهان فروبست. حجت‌الاسلام دعایی که به‌عنوان یار دیرین امام از علاقه وافر او به بنیان‌گذار انقلاب خاطره بسیار تعریف شده، یکی از همراهان امام (ره) در دوران اقامت در شهر نجف بود که در نهایت به ایشان در نوفل‌لوشاتو هم پیوست تا به هموارشدن مسیر انقلاب اسلامی کمک کند، بعد از پیروزی انقلاب سفیر ایران در عراق بین سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۸ هم بود. این روحانی فعال در عرصه رسانه، در سال ۱۳۹۳ نشان افتخار عرصه فرهنگ و هنر را دریافت کرده بود. دعایی همچنین از سوی انجمن دفاع از آزادی مطبوعات موفق به دریافت قلم طلایی به‌عنوان چهره شاخص فرهنگی شد که او این جایزه را به موزه حضرت علی بن ابی‌طالب در قم اهدا کرد. حجت‌الاسلام محمود دعایی در بسیاری از مراسم‌های تشییع پیکر هنرمندان و فعالان عرصه فرهنگ و هنر حضور داشت و نماز میت با امامت او قرائت می‌شد. حال قرار است امروز ساعت ۹ صبح مراسم اقامه نماز بر پیکر آن مرحوم توسط یادگار امام آیت‌الله حاج سید‌حسن خمینی در مؤسسه اطلاعات برپا شود و پیکر برای خاک‌سپاری به حرم مطهر امام خمینی انتقال خواهد یافت. بسیاری از چهره‌های سیاسی در غم مرگ او دست به قلم شدند که بخشی از دل‌نوشته‌ها به خاطره‌های سال‌های دور و بخشی هم به تسلیت و همدردی اختصاص داشته است.

در سوگ عزیزمان آقای دعایی

محمد خدادی: سوگ ازدست‌دادن بزرگ خاندان مطبوعات کشور حجت‌الاسلام‌والمسلمین دعایی برای همه بسیار سخت، ناگوار و باورناپذیر است؛ زیرا همگان از محبت و مهربانی و خضوع او شمه‌ای به خاطر دارند، صدق و صفا، بزرگ‌منشی و ساده‌زیستی و سبک زندگی متفاوت او را به دفعات دیده‌اند و شاهد بیان شیرین و واژگان محبت‌آمیز و برخورد مهربان او با همه، بدون تفکیک موقعیت و مقام، جناح سیاسی و.... بوده‌اند. آقای دعایی دنیایی از صفای باطنی و معرفت الهی را به همه انتقال می‌داد، هفته‌ای نبود که حداقل یک یا دو بار به مناسبت‌های مختلف دیدار نداشته باشیم؛ اگرچه در شش ماه اخیر کمتر ایشان را می‌دیدم. او در هر مناسبتی و ورود به هر جلسه‌ای چند خصوصیت متمایز داشت به دلیل سیادت و پیش‌کسوتی و جایگاه بسیار رفیع ایشان، همیشه مورد احترام و اصرار بر قرار‌گرفتن بر صدر مجلس بود، نکته‌ای که با مقاومت سخت ایشان مواجه می‌شد و همیشه در بین حاضران عادی جای خود را انتخاب می‌کرد و اصرار هم فایده نداشت. بعد از استقرار در بین حاضران عادی با لبخند خاص خود اول با افراد در کنار خود یک حال و احوال‌پرسی گرم می‌کرد، سپس نفر به نفر حاضران را با اشاره پیام مهربانی می‌فرستاد. در هر جلسه‌ای اول از ایشان دعوت به سخنرانی می‌شد. مهربان سخن می‌گفت و معتدل، با بیان خاطرات شیرین، اما حاوی پیام، حرفش را می‌زد و یک جمله همیشه به شوخی می‌گفت می‌دانید چرا در همه جلسات اول از من برای سخنرانی دعوت می‌کنند برای اینکه نمی‌شود در مجلسی آخوند باشد و سخنرانی نکند. حامی و شاکر از همه، قدردان، منت می‌کشید تا مشکل کسی را حل کند؛ اما منت نمی‌گذاشت. در پایان جلسه میوه و شیرینی‌ای را که به او تعارف کرده بودند، نمی‌خورد و می‌گفت این هم سهم همراه من (برای راننده‌اش برمی‌داشت) در هر جلسه‌ای که دعوت می‌کردند حتما حضور پیدا می‌کرد و تحفظی برای شرکت در جلسات از سوی هر مدعوی نداشت، فارغ از جناح و موقعیت و عنوان، به دعوت پاسخ می‌گفت حتی برای مدت کوتاه به احترام دعوت‌کننده در جلسه حاضر می‌شد، همراه بود و همکار، همدل بود و اهل دل، شوخ بود و بذله‌گو. از هر مناسبتی برای به‌دست‌آوردن دل دیگران دریغ نمی‌کرد، همیشه به ایشان می‌گفتم وجود شما سرمایه معرفتی خانواده رسانه است و چقدر خوب است که ما در کنار شما هستیم و چقدر خوب است که تحبیب قلوب می‌کنید و در لحظات سخت و پرمخاطره همه را درکنار هم مورد لطف و مرحمت قرار می‌دهید. درمورد آقای دعایی و آنچه او در خدمت به انقلاب و امام و رهبری و شهدا و جامعه رسانه‌ای کشور و... کرد، صفحات زیادی به نگارش درخواهد آمد و خاطرات شنیدنی بسیاری گفته خواهد شد. من هم به گوشه‌ای از آن در این مجال کوتاه اشاره کردم. امروز جای آقای دعایی بین ما خالی است و باورکردنی نیست که جلسه‌ای از مدیران رسانه باشد و آقای دعایی نباشد و حتما همه همکاران من این را شهادت می‌دهند که صفای جلسات بدون او بسیار سخت است؛ زیرا دعایی عزیز همه بود و خواهد بود. یادش گرامی.

نقطه امید و اتکای اصحاب فرهنگ و هنر

غلامرضا شجاع*: ضایعه درگذشت یکی از نادر یاران صدیق امام (ره) و رهبری حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدمحمود دعایی موجب تأثر عمیق ایران و خصوصا کل حوزه فرهنگی و هنری و رسانه‌ای جامعه گردید. این چهره دوست‌داشتنی، متعهد، سرشناس، خاکی، دور از ریا و منیت، پرسابقه‌ترین شخصیت مطبوعاتی کشور و پرتلاش عرصه فرهنگ و رسانه کشور در عمر با‌برکت خویش لحظه‌ای از خدمت و مجاهدت در راه مبارزه با استبداد و تحجر و خط مستقیم نظام و نه چپی، نه راستی فقط خط امام (ره) و خدمت به آموزه‌های دینی و مردمی و ارتباط با شخیصت‌های فرهنگ و هنر و صنعت چاپ از پای ننشست.

حقیر فقدان این دوست دیرین، خادم و متواضع را که به واقع نماد واقعی اخلاق اسلامی و اعتدال و نقطه امید و اتکای اصحاب فرهنگ و هنر بود، به کل اهل فرهنگ و هنر و رسانه و به‌ویژه همکاران‌شان در مؤسسه وزین اطلاعات و ایران‌چاپ و‌ خانواده معزز تسلیت می‌گویم و از درگاه الهی برای ایشان علو درجات و برای سایر بازماندگان محترم صبر و شکیبایی مسئلت دارم. ایشان به من قول داده بودند در زمان مرگم نماز میت بنده را بخوانند و اجل مهلت نداد تا به قولشان عمل کنند. روحانی مردمی و بی‌ادعا و چه زیبا بود فامیلش دعایی که همیشه دعای خیرش بدرقه راهمان بود. دعایی تکرارنشدنی است و به جرئت عرض می‌کنم محبوب‌ترین و دوست‌داشتنی‌ترین روحانی چهار دهه قبل در بین کلیت اهالی فرهنگ و هنردوستان کشور بوده است.

*نماینده تشکل‌های صنعت چاپ و مصرف‌کنندگان کاغذ استان‌های کشور

دلی چون آیینه داشت

حمید میرزاده: دعایی عزیز، نازنین‌مردی پاک‌اندیش و فروتن و میانه‌رو از میان ما رفت. دعایی با آرامش مخصوص خود «قالب خاکی سوی خاکی فکند» و «جان خرد را به سماوات برد» و زندگی ابدی را از امروز شروع کرد. مرد خوش‌خلق و باوفا و بااخلاص و باصفا و بی‌ریا به ملکوت اعلا پیوست. او دلی چون آیینه داشت و آیینه‌گردان همه خوبی‌ها و واقعا کم‌نظیر بود. فراغش بر دل‌های دوستدارانش سنگین است. افسوس که یار یک‌جهت حق‌گزار ما هم رفت و به‌راستی او مصداق این شعر حافظ شیرین‌سخن بود: به حسن و خلق و وفا کس به یار ما نرسد/تو را در این سخن انکار کار ما نرسد/ اگرچه حسن‌فروشان به جلوه آمده‌اند/ کسی به حسن و ملاحت به یار ما نرسد/ به حق صحبت دیرین که هیچ محرم راز/ به یار یک جهت حق‌گزار ما نرسد.  این مصیبت را به همسر محترم و مکرم و فرزندان عزیز و همه دوستداران و همکاران ایشان در روزنامه وزین اطلاعات و اصحاب رسانه تسلیت می‌گویم و از خداوند رحمان و غفار برای آن روح بلند آسمانی رحمت و مغفرت و برای همه بازماندگان صبر و سلامت آرزومندم.

‌یار صدیق رهبری بود

علی‌اکبر صالحی: با کمال تأسف و تألم و در عین ناباوری خبر جان‌گداز ارتحال حضرت حجت‌الاسلام‌والمسلمین حاج آقای دعایی را دریافت کردم. قریب به یک هفته پیش بود که در معیت ایشان در فرهنگستان هنر نکوداشت اثر ماندگار جناب آقای حجازی در فیلم موقعیت مهدی را داشتیم. مثل همیشه در اکثر مراسم‌های فرهنگی، هنری، ادبی و حماسی حضوری دل‌نشین و آرام‌بخش داشتند. کوتاه سخن می‌گفت و هر آنچه بیان می‌کرد، بر دل می‌نشست؛ چون از دلی پاک و سلیم و در کمال اخلاص و صداقت جاری می‌شد. در قضاوت‌ها منصف و عادل بود. زبانی لین داشت و در عین تواضع از بیان حقیقت هراس نداشت. در هر محفلی حضور پیدا می‌کرد، مورد تکریم خاص و عام بود. سراسر وجودش مهربانی و مملو از عواطف انسانی بود. عاشق امام بود. یار صدیق رهبری بود. سراسر شور در خدمت به خلق و عبادت خالق بود. در زمره من أتی الله بقلب سلیم بود. در یک کلام در جمع السابقون السابقون اولئک المقربون دار فانی وداع کرد، عاش سعیدا و مات سعیدا، خداوند روح بلند ایشان را با اولیایش محشور گرداند. از ایزد منان برای ایشان علو درجات، رحمت و غفران واسعه الهی و برای بازماندگان و دوست‌داران و به‌خصوص همکاران ایشان در مجموعه عظیم انتشارات فرهنگی اطلاعات که به‌حق میراث گران‌قدر ایشان است، اجر و صبر مسئلت دارم.

از  نوادر  این  دوران بود

علی جنتی: با نهایت تأسف و تأثر خبر درگذشت روحانی مجاهد و نستوه و یار دیرین امام خمینی (ره) جناب حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید‌محمود دعایی را دریافت کردم. افتخار داشتم که از سال ۴۲ تاکنون شاهد مجاهدت‌ها و تلاش‌های شبانه‌روزی و خستگی‌ناپذیر او برای پیروزی انقلاب و استحکام جمهوری اسلامی در صحنه‌های مختلف بودم. شخصیتی که از نوادر این دوران بود. باصلابت، شجاع، متواضع و فرهیخته که هرگز در توفان‌های سیاسی از مسیر خود منحرف نشد و تا پایان عمر با ساده‌زیستی، قناعت و فروتنی و برخورد محبت‌آمیز با اقشار مختلف جامعه به‌ویژه نویسندگان، روزنامه‌نگاران و هنرمندان همگان را شیفته اخلاق حسنه خود کرد. این ضایعه را به خانواده معزز آن مرحوم و همه دوستان و علاقه‌مندان او صمیمانه تسلیت می‌گویم و از خداوند متعال رضوان و رحمت واسعه الهی را برای آن مرحوم‌ مغفور مسئلت دارم.

 او سرمشق نیکویی از  تساهل و تسامح  دینی بود

مصطفی معین: زنده‌یاد جناب آقای دعایی عزیز را طی چندین دهه‌ای که از دور و نزدیک شناخته‌ و ارادت داشته‌ام، همواره دوستی مهربان، وفادار، صمیمی، صادق، فروتن و شجاع و منصف یافته‌ام. او سرمشق نیکویی از تساهل و تسامح دینی و رابطه‌اش با دوست و دشمن بر پایه مروت و مدارا بود، کیمیای گم‌شده‌ای که جامعه، جوانان، روحانیان و به‌ویژه اصحاب رسانه و سیاست کشورمان سخت به آن نیازمند هستند. تردیدی ندارم که به فضل و لطف پروردگارمان، او در جوار رحمت الهی با اولیایش همدم و همنشین و سربلند خواهد بود.

مردی از جنس گل یاس

محسن آرمین: سید‌محمود دعایی از‌ جمله کسانی بود که زندگی‌ و وجودشان به دیگران آرامش و قرار می‌دهد و مرگ‌شان احساس حسرت و فقدان عمیق. هیچ انسانی کامل نیست؛ اما خوشا به حال آنان که اوصاف نیکی که دارند، در حد کمال دارند. روحانی چنان که از نامش پیداست علی‌القاعده باید مظهر روح و رحمت و ریحان باشد. و دعایی روحانی ما در طول تمامی سال‌های پس از انقلاب با روش و منش خود نقاش صحنه‌های بی‌تناقض بود. کسی او را به مدیریت نمی‌شناسد؛ اما به گمانم یکی از موفق‌ترین مدیران دوران انقلاب بود. مقصودم مدیریت او در مؤسسه اطلاعات است. در دوران مدیریت او مؤسسه اطلاعات پوست انداخت. بدون کمک دولتی همه تجهیزات و ساختمان و امکانات آن نوسازی شد. آن ساختمان قدیمی خیابان خیام به ساختمانی با تجیهزات مدرن در اتوبان حقانی تبدیل شد. شنیدم بسیاری از کارمندان و کارگران مؤسسه در دوران مدیریت او صاحب خانه شدند. برای اینکه ارزش کار او را بدانید وضعیت کنونی مؤسسه اطلاعات را مقایسه کنید با ساختمان فرسوده مؤسسه کیهان در خیابان فردوسی کوچه شهید شاه‌چراغی که بدون امدادهای بیرونی قادر به ادامه حیات نیست. دوران مجلس ششم فرصتی بود تا با این عزیز دوست‌داشتنی ارتباطی نزدیک‌تر داشته باشم. نقدی که به او داشتم و البته هرگز با او در میان نگذاشتم، عبور توأم با سکوت و کرشمه و ناز او از کنار حوادث روز بود. دریغ از یک نطق پیش از دستور در تمام دوران نمایندگی. هنوز جوابی برای این نقد پیدا نکرده‌ام؛ اما حقیقتی که قابل انکار نیست، این است که زندگی او، منش و رفتارش، پاکدستی و ساده‌زیستی‌اش، مهر و شفقتش به کسانی که مورد بی‌مهری بودند و... هریک نطقی رسا و ماندگار بود. نمی‌دانم چرا اما در توصیف او تشبیهی جز گل یاس به ذهنم نمی‌رسد. روحش شاد و دریغ و حسرت از فقدان او. 

 به افراد ایران‌دوست و با فرهنگ مهری عمیق داشت

احمد زیدآبادی: خبر غیرمترقبه وفات سید‌محمود دعایی مرا بسیار متأثر و غمگین کرد. تحت مدیریت آن مرحوم به مدت هشت سال در روزنامه اطلاعات مشغول به کار بودم و پس از آن نیز هیچ‌گاه رابطه‌ام با آن مرحوم قطع نشد. سال 1373 با تلخی از روزنامه اطلاعات جدا شدم و این تلخی برای چندی پس از آن هم دوام یافت؛ اما سید‌محمود دعایی که بغضش دیری نمی‌پایید، همه آن تلخی‌ها را به باد نسیان سپرد و از درِ دوستی و آشتی و صمیمیت در‌آمد. مرحوم دعایی از کرمانِ ما برخاسته بود. مادرش با رنج رخت‌شویی او را پرورش داده و برای تحصیل راهی قم کرده بود. در قم او در سلکِ شیفتگان مخصوصِ آیت‌الله خمینی در‌آمده و با تبعید آیت‌الله به نجف، برای خدمت به او رهسپار عراق شده بود. ارادت مرحوم دعایی به آقای خمینی و فرزندان و خاندان او نهایت نداشت و در کنار آن، به روحانیون نوگراتر به‌خصوص از خطه یزد و کرمان علاقه‌مندی غیر‌قابل وصفی نشان می‌داد. نیاز به گفتن نیست که سید‌محمد خاتمی و مرحوم هاشمی‌رفسنجانی در رأس افراد مورد احترام و بلکه شیفتگی او قرار داشتند. مرحوم دعایی به دلیل نقش واسطگی بین آیت‌الله خمینی و گروه‌های مبارز دوران پهلوی، شناخت گسترده و همراه با جزئیاتی از تک‌تک نیروهای مبارز آن زمان داشت و از این جهت به نوبه خودش دایره‌المعارف محسوب می‌شد. در بین گروه‌های سیاسی داخلی مرحوم دعایی با هیچ‌کدام سر قهر و غیظ نداشت و دلسوز همگان بود. به افراد ایران‌دوست و بافرهنگ مهری عمیق داشت. برای سالیان دراز، روزنامه تحت مدیریتش تنها رسانه منعکس‌کننده مقالات چهره‌های دانشگاهی مانند استاد باستانی‌پاریزی و استاد ندوشن یا برخی نظرات انتقادی شخصیت‌های شاخص ملی و ملی‌مذهبی یا اخبار مربوط به آنها بود. مرحوم دعایی در واپسین روزهای عمر خود به دلیل بوسیدن دست سید‌ابراهیم رئیسی مورد حمله و هجوم گسترده‌ای قرار گرفت؛ حال آنکه هر‌کس با او مختصر آشنایی داشت، می‌دانست که این حرکت نه از سر تملق و چاپلوسی بلکه از روی خوی و سرشتی بی‌اندازه خاکسارانه بوده است.