کن؛ سی‌نما در چند اپیزود

هفتاد‌وپنجمین جشنواره فیلم کن از ۲۷ اردیبهشت‌ با حضور سینماگران منتخب از سراسر جهان کارش را آغاز کرد؛ جشنواره‌ای که دو سال پیاپی به دلیل پاندمی کرونا و محدودیت‌های ناشی از فراگیری کووید، با محدودیت‌هایی در نوع برگزاری روبه‌رو بود و امسال همه‌چیز به روال سابق بازگشته است. هرچند جشنواره کن سال گذشته نیز به شکل حضوری برگزار شد، اما امسال میهمانان حاضر در این رویداد هنری، نیازی به کنترل‌های سخت‌گیرانه و تست‌های کرونا ندارند و بدون نیاز به ماسک تردد می‌کنند. جشنواره هفتادوپنجم یکی از شلوغ‌ترین دوره‌هایش را سپری می‌کند.

حضور بیش از چهار هزار خبرنگار و فیلم‌ساز مطرح و عوامل فیلم‌های منتخب، باعث شده تا جشنواره فیلم کن یکی از شلوغ‌ترین دوره‌های برگزاری‌اش را تجربه کند. بی‌تردید هفتادوپنجمین جشنواره فیلم کن را می‌توان از متنوع‌ترین دوره‌های برگزاری آن توصیف کرد. از سویی دیگر بخش بازار جشنواره کن امسال هم با حضور نمایندگان بسیاری از کشورهای مختلف برگزار می‌شود و غرفه‌هایی نیز تحت عنوان پخش‌آنلاین یا پخش دیجیتال فیلم که پیش ‌از این حضور چندان چشمگیری نداشتند، به بازار اضافه شده است. اما نکته‌ای که این دوره جشنواره فیلم کن را برای ما خاص‌تر می‌کند، حضور درخور توجه و چشمگیر سینمای ایران در این رویداد هنری است. اصغر فرهادی، کارگردان مطرح ایرانی، امسال در کنار ونسان لندون رئیس هیئت داوران، ربکا هال بازیگر، تهیه‌کننده و فیلم‌نامه‌نویس بریتانیایی، دیپیکا پادوکونه بازیگر هندی، نومی راپاس بازیگر سوئدی، جاسمین ترینکا بازیگر و کارگردان ایتالیایی، لج لی کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس، بازیگر و تهیه‌کننده فرانسوی، جف نیکولز کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس آمریکایی و یواخیم تریه کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس نروژی حضور دارد. پیش ‌از این نیز داوری جشنواره فیلم کن به اصغر فرهادی پیشنهاد شده بود و او به سومین دعوت این جشنواره پاسخ مثبت داد. از سوی دیگر «برادران لیلا» ساخته سعید روستایی یکی از ۲۱ فیلم بخش رقابتی جشنواره کن امسال است که برای کسب جایزه نخل طلای بهترین فیلم و دیگر جوایز بخش مسابقه بین‌الملل رقابت خواهد کرد. این فیلم که از طولانی‌ترین فیلم‌های امسال جشنواره کن است، پنجم خرداد از ساعت ۱۴:۱۵ در سالن آنیس واردا، ششم خرداد از ساعت ۱۷:۳۰ در سالن آئورا و هفت خرداد از ساعت ۱۵:00 پنجمین و آخرین نمایش خود را در سالن آیمکس جشنواره تجربه می‌کند.

همچنین ورایتی گفت‌وگوهای کوتاهی با کارگردانان ایرانی حاضر در هفتادوپنجمین جشنواره فیلم کن انجام داده است. او در مورد فیلم سعید روستایی نوشته: «نماینده اصلی سینمای ایران در بخش رقابتی جشنواره کن امسال فیلم «برادران لیلا» از سعید روستایی است. تغییرات اجتماعی، به‌ویژه در رابطه با زنان، هسته اصلی این درام قدرتمند و زنانه است که داستان آن در پس‌زمینه خانواده‌ای است که به دلیل بدهی‌های مرتبط با تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی، درهم‌شکسته شده است». روستایی دراین‌باره می‌گوید: «مشکلات مردم تا حدودی به دلیل تحریم‌های غرب است. اخیرا گرفتن مجوز تولید برای فیلم‌سازان دشوارتر شده است و بیش از گذشته سانسور اعمال می‌شود».

روستایی امیدوار است «برادران لیلا» که هنوز مجوز اکران در ایران را ندارد، بتواند بدون هیچ سانسوری در کشور به نمایش گذاشته شود و می‌گوید: «ترجیح می‌دهم به‌کلی از نمایش این فیلم چشم‌پوشی کنم تا اینکه تحت سانسور قرار بگیرم».

صحبت‌های روستایی واکنشی است به صحبت‌های اخیر محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی که چندی قبل به تدوین آیین‌نامه روشن و شفافی به‌عنوان راهبرد بین‌المللی سازمان سینمایی اشاره کرده بود. او تأکید کرد: «بنا بر نص صریح آیین‌نامه و دستورالعمل نمایش فیلم هرگونه حضور و نمایش فیلم سینمایی در مجامع و جشنواره‌های خارجی مستلزم اخذ پروانه نمایش است و قانون بر این امر صراحت دارد و قطعا تخلف تهیه‌کنندگان در این زمینه، موجب خدشه در صدور پروانه نمایش، اکران و تولیدات بعدی کارگردان و تهیه‌کننده خواهد شد. شایسته است تهیه‌کنندگان در صورت ارائه و تمایل برای شرکت در جشنواره‌ها، بازارهای فیلم و سایر عرصه‌های بین‌المللی با معاونت نظارت سازمان سینمایی هماهنگی‌های لازم را به عمل آورند تا در صورت پذیرفته‌شدن فیلم‌ها در جشنواره‌ها نسبت به بازبینی و صدور پروانه نمایش به‌موقع برای تسهیل در حضورهای بین‌المللی اقدام شود. اینکه فیلمی در جشنواره‌ای نمایش داده شود و امکان حضور در اکران داخلی، چه در سینماها و چه در نمایش خانگی و سایر ساحت‌های نمایشی را نیابد، پدیده خوشایندی نیست؛ ازاین‌رو، ضروری است برای پرهیز از این امر سازندگان آثار نسبت به پایبندی به قانون و رعایت آن دقت کنند».

دیگر فیلم ایرانی حاضر در جشنواره کن امسال، «تصور» اولین ساخته علی بهراد است که به‌عنوان یکی از هفت فیلم بلند در بخش مسابقه هفته منتقدین جشنواره کن به نمایش گذاشته می‌شود. «تصور» به‌عنوان فیلم اول، یکی از نامزدهای جایزه دوربین طلایی کن محسوب می‌شود.

تا به امروز که جشنواره فیلم کن به نیمه رسیده است، چند فیلم از سوی منتقدان تحسین شده و نظر عموم را جلب کرده است. «پسری از بهشت» ساخته طارق صالح یکی از همین فیلم‌هاست. فیلم «ایو» یا «عرعر» به کارگردانی یرژی اسکولیموفسکی از لهستان دیگر فیلمی است که تا به امروز توجهات را جلب کرده و فیلم «زمان آرماگدون» به کارگردانی جیمز گری نیز تا به امروز تحسین‌های بسیاری را به همراه داشته است؛ «این فیلم، فیلمی متفکرانه است که با لحظه‌های کوتاهی اثری در بیننده ایجاد می‌کند که حتی پس از پایان تیتراژ با تماشاگر باقی می‌ماند. بازی آن هاتاوی در این فیلم، بهترین بازی این بازیگر از زمان فیلم ریچل ازدواج می‌کند، است»؛ این توصیفی است که هالیوودریپورتر از فیلم جیمزگری داشته است.

محمد اطبایی، پخش‌کننده بین‌المللی فیلم در گفت‌وگو با «شرق» با اشاره به اهمیت بازار فیلم کن گفت: «بعد از سال2020 که جشنواره تعطیل شد و بعد سال 2021 تلاش‌های زیادی برای برگزاری جشنواره کن انجام شد اما به دلیل شرایط همه‌گیری کرونا، بسیار بی‌رونق بود و بسیاری از افرادی که همیشه در جشنواره و بازار حضور داشتند، در جشنواره غایب بودند. امسال خوشبختانه تقریبا بخش عمده‌ای از دست‌اندرکاران سینما در دنیا، اعم از فروشنده‌ها و خریداران، پخش‌کنندگان و تهیه‌کنندگان به کن برگشتند و جشنواره و بازار به نسبت شلوغی را تجربه می‌کنیم. نزدیک به ۳۰۰ غرفه در بازار حضور دارند و ملاقات‌ها و مذاکرات برای خریدوفروش فیلم هم در جریان است. اما نکته‌ای وجود دارد و آن این است که شرایط عمومی بسته‌بودن سینماها و دورشدن مردم از سالن‌های سینما، تأثیراتش را در بازار گذاشته است. بسیاری از خریداران همچنان مشتاق خرید فیلم‌های خوب بوده، اما بسیار بااحتیاط رفتار می‌کنند. مردم هنوز به‌طور کامل با سالن‌های سینما آشتی نکرده‌اند و به سینماها برنگشته‌اند. هنوز هم آن‌طور که بایدوشاید شاهد رونق سالن‌های سینماها نیستیم و سینمادوستان به شکل دیگری پیگیر فیلم‌ها و سریال‌های محبوبشان هستند و سامانه‌های آنلاین پخش فیلم هم کار را آسان کرده است».

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «البته باید در نظر داشت که هر نقطه از دنیا قوانین خاص خودش را دارد که پخش‌کننده بین‌المللی فیلم ایرانی را با چالش‌های بسیاری روبه‌رو می‌کند؛ از تحریم‌های بین‌المللی گرفته تا نبود توافق‌نامه‌های تولید مشترک و همکاری‌های سینمایی بین ایران و دیگر کشورهای دنیا. نمی‌توانیم خود را جهان ایزوله نگه داشته و درعین‌حال توقع حضور در بازارهای جهانی را داشته باشیم! مهم‌ترین بازارهای ما در کشورهای اروپایی است و این کشورهای اروپایی بنا بر مقررات اتحادیه اروپا ریسک خرید فیلم غیراروپایی را کمتر دارند؛ چراکه اگر فیلم‌های اروپایی بخرند و دچار ضرر و زیان شوند یا حتی نشوند، حمایت‌هایی از اتحادیه اروپا و دولت‌های خود دریافت می‌کنند. در نتیجه ما در یک رقابت نه‌چندان عادلانه هستیم. هر خریدار یا جشنواره اروپایی در درجه ‌اول ترجیح می‌دهد فیلم اروپایی بخرد یا انتخاب کند تا بتواند حمایت لازم را از اتحادیه اروپا داشته باشد. علاوه بر این، شرایط به‌گونه‌ای است که فروش فیلم‌هایی که در جشنواره‌های مهمی مثل کن، برلین و ونیز حضور ندارند و حتی جایزه‌ای هم نگرفته‌اند، دشوار است. از طرفی هم تولید فیلم در دنیا با وجود تمامی مسائل و مشکلات مثل همه‌گیری کرونا به شکل قابل‌توجهی بالا رفته است. دیگر به این شکل نیست که تصور کنیم هر فیلمی می‌سازیم، در جایی می‌توانیم به‌راحتی نمایش بدهیم یا بفروشیم؛ صد‌ها رقیب در دنیا داریم. بسیاری از این رقبا مشکلات ما را ندارند و متأسفانه مشکلاتی مثل محدودیت‌ها و سانسورها که روز به ‌روز بیشتر می‌شود، شرایط را سخت‌تر کرده است».

اطبایی ادامه داد: «شاید سال‌ها قبل سانسورهای فیلم‌ها و محدودیت‌های ما برای جشنواره‌های دنیا پذیرفتی بود اما الان دیگر به این شکل نیست. متأسفانه دست‌وپای فیلم‌سازان ما به‌شدت بسته است. موضوع سانسور و محدودیت‌ها در ناموفق‌بودن فیلم‌های ایرانی تأثیر زیادی داشته است. نکته بعدی این است که فیلم‌های ایرانی فاقد هرگونه حمایت در عرصه‌های بین‌المللی هستند. با وجود تمام مصاحبه‌ها و قول‌های مسئولان قدیم و جدید، هیچ حمایت حداقلی‌ای از فیلم ایرانی در این عرصه صورت نمی‌گیرد. هرچند در داخل کشور هم همین قصه را داریم! شک ندارم بعد از انتشار این گفت‌وگو، اولین واکنش مسئولان این است که آنها همیشه از این حوزه حمایت و برای نمونه در بازار فیلم کن چتر سینمای ایران را برپا کرده‌اند. واقعیت این است که اینها کافی نیست. این حداقل کاری است که باید انجام داد. پرسشی که مطرح است این است که چرا افرادی را که خارج از چتر سینمای ایران هستند، نمی‌بینید؟ من سال‌هاست که با هزینه خودم، غرفه‌ام را به هر شکلی شده در بازار کن ایجاد می‌کنم یا خانم میرشب یا استودیو انیمیشن آریا و سازمان سینمایی سوره حوزه هنری، همه به‌طور مستقل در بازار حضور داریم. چرا به ما اشاره نمی‌کنید؟ شماری دوستان فیلم‌ساز با خواندن این گزارش‌ها دچار سوءتفاهم شده‌اند که ما در بازار کن حضور نداریم! حمایت تنها در اختیار قراردادن یک میز و صندلی برای شماری از پخش‌کننده‌ها در چتر سینمای ایران نیست که این حداقل کاری است که باید انجام شود. شمار دیگری از کشورها مانند اسپانیا، ایتالیا و ژاپن هم همین کار را انجام می‌دهند، ولی حمایت‌های بیشتری نیز وجود دارد. یک پخش‌کننده بین‌المللی برای حضور مستقل در بازار فیلم کن باید 300 تا400 میلیون تومان هزینه کند که این برای بخش خصوصی سینمای ایران بسیار دشوار است».

او در انتها درباره شرایط حضور فیلم‌های ایرانی در جشنواره فیلم کن صحبت کرد و افزود: «من اطلاعی از مذاکرات و گفت‌وگو‌های سازندگان این آثار با مسئولان سینمایی کشور ندارم، فقط طبق شنیده‌ها یا مصاحبه مسئولان در رسانه‌ها به نکات تلخی می‌رسم! چرا از این حضور چشمگیر سینمای ایران در جشنواره فیلم کن امسال خوشحال نیستید! اتفاق مهمی برای سینمای ایران افتاده است که همه در اینجا درباره آن صحبت می‌کنند. ما فیلم‌هایی در بخش‌های مختلف جشنواره و یک داور هم در جمع هیئت داوران داریم. واقعا وزارت ارشاد و سازمان سینمایی حمایتی از فیلم‌ها انجام داده است؟ باید افتخار کنید از این حضور درخشان در جشنواره کن. آیا می‌دانید بسیاری از کشورهای صاحب صنعت سینما در دنیا هیچ نماینده‌ای در جشنواره کن ندارند! من در گفت‌وگو با ورایتی هم اشاره کردم که خوشبختانه بعد از سال‌ها که فیلم‌سازان صاحب‌نام ما مثل آقایان کیارستمی، فرهادی، رسول‌اف و پناهی در جشنواره کن حضور داشتند که در جایگاه خودشان محترم هستند و به آنها افتخار می‌کنیم، جای خوشحالی است که فیلم‌سازان جوان کشورمان اکنون در جشنواره کن حضور دارند و فیلم‌های آنها انتخاب شده است. فارغ از اینکه اصلا این فیلم‌ها جایزه بگیرند یا خیر، تنها حضورشان اتفاق مهمی است و تأثیر خوبی در سینمای ایران خواهد داشت. چرا مسئولان ما از این موقعیت استفاده نمی‌کنند؟ آقای رئیس سازمان سینمایی چرا با زبان تهدید حرف می‌زنید؟ چرا خوشحال نیستید و حمایت نمی‌کنید؟ وظیفه شما حمایت از سینمای ایران است. مدام از تولید مشترک و حضور در بازارهای جهانی حرف می‌زنید. چگونه می‌توان با زبان تهدید و عدم حمایت و سانسور بیشتر به این مهم دست یابید؟ با این شیوه نمی‌توانید در بازارهای جهانی حضور داشته باشد و از همه ظرفیت‌های سینمای ایران استفاده کنید و حتی صداهای منتقد را هم بشنوید.