‌قوا زیر نور می ایستند؟

معصومه معظمی: طرح «شفافیت قوای سه‌گانه، دستگاه‌های اجرائی و سایر نهادها» روز گذشته با قید دوفوریت و رأی بالای خانه ملتی‌ها در صحن علنی به تصویب رسید. طرحی که با وجود رأی بالا مخالفان و منتقدان جدی دارد. برخی طرح جدید شفافیت را به‌منظور «گول‌زدن افکار عمومی» می‌دانند و برخی دیگر رأی به دوفوریت این طرح جایگزین را انداختن توپ شفافیت به زمین شورای نگهبان دانسته‌اند. گروهی هم معتقدند هیئت‌رئیسه در این باره تخلف کرده است، چراکه کلیات طرح اولیه شفافیت آرای نمایندگان به تصویب مجلس رسیده و در حال بررسی و رفع ایراد در کمیسیون آیین‌نامه داخلی است.واقعیت هرچه هست، روز گذشته 193 نماینده مجلس به دوفوریت طرح شفافیت در همه قوا و سایر ارکان اجرائی مثل مجمع تشخیص مصلحت، شورای عالی فضای مجازی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، صداوسیما و... رأی دادند. آنها پیش از این با 200 امضا از هیئت‌رئیسه خواسته بودند این طرح شفافیت کلی را در دستور کار قرار دهد. توجیه آنها هم این بود که چرا فقط آرای مجلس شفاف شود؟ به عبارتی شفافیت یا برای همه یا هیچ‌کس!

با وجود اینکه مجلس یازدهمی‌ها از همان ابتدای امر وعده داده بودند در صورت رأی‌آوری، شفافیت را به خانه ملت می‌برند؛ اما حالا با هواکردن طرح شفافیت آرا در مجلس که هفته پیش محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، گفته بود تا پایان ماه رمضان تکلیف آرا را روشن می‌کند، از هیئت‌رئیسه خواستند شفافیت را به جای مجلس به همه قوا ببرد. موضوعی که مخالفان معترف هستند بار سنگین و بزرگی است که قابلیت اجراشدن ندارد. استنادشان هم به عملکرد اخیر مجمع تشخیص مصلحت نظام است. هیئت نظارت مجمع تشخیص اخیرا با ایجاد شرح وظایفی خارج از قانون اساسی برای خود، با وجود اینکه هیچ اختلافی بین مجلس و شورای نگهبان درباره برخی مصوبات نیست، به موضوع ورود کرده و طبق سلیقه خود آن مصوبه را رد می‌کند. نمونه آخر این اقدام هم رأی مجلس به واردات 70 هزار خودروی سواری و تأیید شورای نگهبان است که مجمع تشخیص آن را لغو کرد؛ بنابراین با توجه به اتفاقات اخیر، نگرانی برخی مخالفان جایگزین‌شدن طرح شفافیت قوای سه‌گانه و همه ارکان اجرائی خصوصا مجمع تشخیص، به جای طرح شفافت آرای نمایندگان بجا و درست است، چراکه در صورت تصویب این طرح در مجلس و تأیید شورای نگهبان باز هم ممکن است مجمع تشخیص مصلحت، زیر بار شفافیت و پاسخ‌گویی نرود و این طرح را ملغی کند. این اقدام یعنی همان چیزی که نمایندگان از آن می‌ترسند و امکان تحقق آن را بسیار زیاد می‌دانند.

 مخالفان  چه   می‌گویند؟

اگرچه دوسوم نمایندگان به نام شفافیت به این طرح رأی دادند؛ اما جمعی از مخالفان از همان ابتدا اعتراض کردند که طرح قبلی با چه هدفی از دستور کار خارج شده و چطور طرح جدید به‌جای آن با قید دوفوریت مطرح شده است؟ محمود احمدی‌بیغش،‌ نماینده شازند که از مخالفان دو فوریت این طرح بود، تأکید کرد: «نمایندگان از رئیس مجلس سؤال کنند طرح قبلی چه شد؟ چرا خلق‌الساعه این طرح را آوردند؟ مردم شماره تلفن ما را نمی‌خواهند، مردم پشت پرده‌ها را می‌خواهند. با مردم صادق باشیم». علاوه بر او کوچکی‌نژاد، نماینده رشت هم که از مخالفان دوفوریت طرح شفافیت جدید است، با تأکید بر تخلف هیئت‌رئیسه درخصوص این تصمیم‌گیری طی سخنانی گفت: «هیئت‌رئیسه در‌این‌باره تخلف کرد چراکه کلیات طرح اولیه تصویب شده بود و در کمیسیون آیین‌نامه داخلی در حال بررسی و رفع ایرادات است. طراحان طرح جدید دنبال بحث دیگری هستند. آنها توپ را به زمین شورای نگهبان انداختند. در واقع آنها عملا نمی‌خواهند شفافیت برای نمایندگان در این مجلس تصویب شود. به اعتقاد من این اتفاق هم می‌افتد و این طرح در مجلس فعلی تصویب نخواهد شد، این طرح به شورای نگهبان خواهد رفت و آنها احتمالا ایراد خواهند گرفت!». کوچکی‌نژاد معتقد است: «در حالی که آقایان مدام وعده می‌دادند که طرح شفافیت به زودی تصویب می‌شود، طرح جدید برای گول‌زدن جامعه تصویب شد و عملا طرح واقعی به بایگانی خواهد رفت و شفافیتی انجام نخواهد شد».

از دیگر مخالفان طرح شفافیت جایگزین به جای طرح شفافیت مجلس می‌توان به روح‌الله ایزدخواه، نماینده تهران در مجلس اشاره کرد. او در گفت‌وگویی اعلام کرد: «این طرح نشدنی و سنگ بزرگی است، چراکه وقتی برای روشن‌ترین امر یعنی آرای نمایندگان در مجلس علنی، هنوز شائبه‌ها و تابوهای متعدد می‌تراشند، چطور می‌توان به طرح بزرگ‌تر و در عین حال گنگ‌تری مثل طرح شفافیت قوا پرداخت؟ به نظر می‌رسد این طرح یک جاده خاکی و نشانی غلط باشد». ‌او همچنین تأکید دارد: «در گذشته دوربین‌ها قیام و قعود مجلس را به روشنی و وضوح ضبط می‌کرد و آرای مخالف و موافق مشخص بود، اما از زمانی که رأی‌دهی وارد اتوماسیون شد، آرا به‌صورت پنهانی داده می‌شود؛ اما ما معتقدیم که قانون اساسی رأی به شفافیت آرا داده است».

علاوه بر شفافیت آرای قوا، شفافیت منابع مالی مسئولان نیز ضروری است

البته همان‌طور‌که هر طرح و لایحه‌ای موافقان و مخالفانی دارد، طرح فوق نیز علاوه بر مخالفان، موافقانی مثل معین‌الدین سعیدی دارد که در موافقت با این طرح و دوفوریت آن دلایلی را مطرح کرد. این نماینده موافق شفافیت آرا که حالا به دلیل امکان عدم رأی به طرح اولیه شفافیت به دوفوریت طرح شفافیت قوای سه‌گانه رأی داده است، به «شرق» گفت: «همه ما نمایندگان مجلس یازدهم زمانی که در کارزار انتخابات بودیم، بحث شفافیت نقطه مشترکمان بود که اگر انتخاب شویم شفافیت را کلید می‌زنیم. موضوع شفافیت در بسیاری از کشورهای دنیا که خصوصا آمار و شاخصه‌های فساد اقتصادی در آنها بسیار پایین است، پذیرفته شده و در آنها شفافیت اجرا می‌شود و ما هم باید از آنها یاد بگیریم».

نماینده چابهار در مجلس یازدهم با اشاره به دلایل مخالفان طرح شفافیت آرای مجلس بیان کرد: «نگرانی‌هایی در حوزه طرح شفافیت آرای نمایندگان در طرح قبلی وجود داشت، مبنای مخالفت این بود که شفافیت رأی آنها باعث می‌شود اگر بخواهیم درباره برخی گروه‌های صنفی خاص تصمیم‌گیری کنیم، فشار گروه‌های موسوم به گروه فشار مانع از این کار شود و آنها را از یک مسیر کارشناسی خارج کند و مجبور شوند تحت تأثیر فضای ایجادشده و فشار، رأی مثبت یا منفی بدهند».

سعیدی اضافه کرد: «اما به نظر من جامعه به حدی از بالندگی رسیده است که مصلحت خودش را تشخیص می‌دهد و این حق طبیعی مردم است که بدانند نمایندگانشان چه رویکردی در قبال مسائل مختلف دارند». او ادامه داد: «طرح شفافیت قوای سه‌گانه که روز گذشته دوفوریت آن تصویب شد، تفاوت‌های معنادار و ماهوی با طرح شفافیت آرای مجلس دارد. طرح شفافیت قوای سه‌گانه دیگر منحصر به مجلس نیست و همه ارکان کشور از جمله شوراهای اسلامی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و شوراهای عالی فضای مجازی و شورای عالی انقلاب فرهنگی را در بر می‌گیرد و این یک حسن است». این نماینده مجلس یازدهم با تأکید بر اینکه طرح شفافیت فوق، مجمع تشخیص مصلحت را نیز در بر می‌گیرد، گفت: «همان‌طورکه درخصوص طرح واردات خودرو رویکرد مجمع تشخیص را دیدیم و با وجود اینکه مجلس مجوز واردات 70 هزار خودروی سواری را داد و شورای نگهبان هم تأیید کرد، اما مجمع تشخیص مصلحت مخالفت کرد، شفافیت آرا در این مجمع هم لازم و ضروری است و مردم باید سؤال کنند آیا شفافیت صرفا برای مجلس است یا سایر دستگاه‌ها هم باید پاسخ‌گوی نظرات خود باشند؟ بنابراین در این طرح جدید این حساسیت‌ها در نظر گرفته شده است و امتیازاتی و برتری‌هایی بر طرح شفافیت آرای نمایندگان دارد». نماینده مردم چابهار در مجلس البته طرح شفافیت آرا را کافی ندانست و تأکید کرد که علاوه بر آن باید حتما طرح «شفافیت منابع مالی مسئولان اجرائی و نمایندگان مجلس» هم در دستور کار قرار گیرد تا مردم بدانند منابع مالی مسئولان اجرائی و نمایندگانشان از کجا تأمین می‌شود. او ادامه داد: «این طرح همان قانون ازکجاآورده‌ای است و یک ضرورت است و آن را پیگیری می‌کنم تا حتما در دستور کار قرار بگیرد».‌ سعیدی توضیح داد: «این امر ضروری است اما در طرح جدید شفافیت که شامل همه دستگاه‌های اجرائی و قوای سه‌گانه است، نیامده و صرفا بحث مصوبات را دربر می‌گیرد و به دستگاه‌ها تکلیف کرده است مصوبات و نوع آرای خود را در قالبی شفاف به مردم ارائه دهند».

این نماینده موافق طرح شفافیت اولیه و شفافیت همه دستگاه‌ها در پاسخ به نگرانی مخالفان که معتقدند این طرح به این منظور جایگزین طرح قبلی شده است تا شفافیت مجلس را هم منتفی کند چراکه به دلیل گستردگی و وسعت آن و بهانه‌های امنیتی اجرائی نخواهد شد، تصریح کرد: «حدود 200 نفر از نمایندگان به این طرح شفافیت رأی داده‌اند. من هم موافق این هستم که باید شفافیت را از مجلس شروع کنیم اما وقتی طرح اولیه به نتیجه نمی‌رسد، بهتر است که همه ارکان اجرائی و سایر قوا هم مجبور به شفافیت شوند و امیدوارم این اتفاق محقق شود. به عبارتی چون که صد آید نود هم پیش ماست». سعیدی همچنین توضیح داد: «ما باید قبول کنیم که داشتن نظام اقتصادی و نظام مدیریتی سالم در گرو شفافیت است. همچنین باید رکن چهارم دموکراسی یعنی مطبوعات را هم تقویت کنیم و منابع مالی مسئولان هم مشمول شفافیت شود؛ بنابراین باید در این راه ثابت‌قدم باشیم چراکه گامی بزرگ برای سالم‌سازی فضای مدیریتی کشور است».

نتیجه کار

اتفاقی که روز گذشته در صحن مجلس رخ داد و به جای تعیین تکلیف و رأی به طرح شفافیت آرای نمایندگان که قرار بود از کمیسیون آیین‌نامه بعد از رفع اشکال به صحن بیاید، دوفوریت شفافیت قوای سه‌گانه و سایر ارکان اجرائی و مجمع تشخیص را جایگزین کرد؛ اتفاق ناآشنایی نبود. به واقع شبیه آن اقدام را برای رأی‌ندادن به شفافیت در مجلس دهم شاهد بودیم. در مجلس دهم نیز طرح اولیه شفافیت پس از فراز و فرود فراوان به تصویب نرسید. حالا شبیه این اقدام را در تغییر طرح شفافیت آرای نمایندگان و جایگزینی طرحی وسیع‌تر می‌بینیم که نشان می‌دهد ظاهرا قرار نیست شفافیتی در کار باشد یا حداقل در این مجلس به نتیجه برسد؛ یعنی مجلس همچنان قصد دارد در فضایی کدر و غیرشفاف بماند و کسی در جریان رأی‌گیری اهالی بهارستان قرار نگیرد تا برخی از آنها منافع خود را در پشت صحنه با برخی وزرا در شرایط خاص از دست ندهند. به قول برخی نمایندگان تغییر طرح و وسیع‌کردن آن صرفا به‌منظور بازی با افکار عمومی و در حد طرح ماندن «شفافیت» است.