شتاب‌زدگی اردوغان در شرق

تجدید روابط صریح و فزاینده میان ترکیه و کشورهایی مانند آذربایجان و پاکستان، جاه‌طلبی‌های نئوعثمانی رئیس‌جمهور ترکیه رجب‌طیب اردوغان را برای جهانیان آشکار می‌کند. به نظر می‌رسد آنکارا خروج ایالات متحده از افغانستان در ماه آگوست گذشته را فرصتی برای خود به‌عنوان یکی از اعضای ناتو می‌داند تا رهبری منطقه را به دست بگیرد. اردوغان واقعا مصمم به اجرای برنامه‌های خود برای احیای شکوه امپریالیستی سابق ترکیه است.ایجاد اتحاد استراتژیک ملل ترک‌زبان در کنار آذربایجان و پاکستان از اهداف واضح او برای رسیدن به این هدف است. در این راستا اردوغان بیش از 20 بار در دوران مسئولیت خود به جمهوری آذربایجان سفر کرده است. انتخاب این دو کشور اتفاقی نبوده است، زیرا آذربایجان علاوه بر ارتش در حال رشد، دارای ثروت‌های هیدروکربنی قابل توجهی است و پاکستان نیز قدرت هسته‌ای دارد. صادرات تسلیحات و تجهیزات هوافضای ترکیه به آذربایجان در سال 2020 پنج برابر شد و ترکیه با پیشی‌گرفتن از ایالات متحده، چهارمین تأمین‌کننده بزرگ تسلیحات پاکستان است. ترکیه همچنین آذربایجان و پاکستان را وارد برنامه TF-X خود برای جت‌های جنگنده نسل بعدی کرده است.

در اوایل سال 2020، اردوغان و نخست‌وزیر پاکستان عمران خان، در ششمین نشست شورای همکاری استراتژیک سطح عالی در حدود 10 تفاهم‌نامه امضا کردند که نیمی از آنها مربوط به امور دفاعی است. در طول سال گذشته، این کشورهای مسلمان مذاکرات را برای تقویت حوزه‌های تجارت، سرمایه‌گذاری، حمل‌ونقل، بانکداری و گردشگری افزایش داده‌اند؛ بنابراین اکنون توجه قاطعانه آنکارا به سمت شرق ترکیه در راستای احیای ایده پان‌تورانیسم معطوف شده است. رئیس‌جمهور ترکیه، ایران و حتی بنگلادش را که برای اهداف بسیار خاص قصد اتحاد موقت با آنها دارد، از نظر دور نگه نداشته است. بااین‌حال رزمایش نظامی تحت عنوان «سه برادر - 2021» با حضور ترکیه، جمهوری آذربایجان و پاکستان در سپتامبر گذشته تا حدی باعث برانگیختن نگرانی تهران شد که این رزمایش را تهدیدی برای امنیت خود می‌دانست. تهران به‌سرعت با رزمایش فاتحان خیبر در نزدیکی مرز ایران و جمهوری آذربایجان پاسخ داد. آنکارا همچنین به‌ منظور تحکیم نفوذ سیاسی ترکیه در افغانستان، روابط نزدیکی با کشور متحدش قطر، در خلیج فارس برقرار کرده است. اردوغان در آغاز دسامبر 2021 با امیر قطر شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی دیدار کرد و 12 یادداشت تفاهم در زمینه‌های دفاع، بهداشت، گردشگری و آموزش امضا کرد. در همان ماه ایران، جمهوری آذربایجان و گرجستان نیز درباره ساخت جاده‌ای برای اتصال خلیج فارس به دریای سیاه که به خطوط راه‌آهن اسلام‌آباد - استانبول متصل می‌شود، به توافق رسیدند که هدف از آن احیای روابط تجاری با ایران است که همچنان تحت فشار اقتصادی حداکثری واشنگتن قرار دارد. با این حال نقشه فتح اردوغان نواقصی نیز دارد. اول از همه، ترکیه در سال‌های اخیر در تیررس آمریکا، اتحادیه اروپا و روسیه بوده است که از تحریم اقتصادی این کشور ابایی نداشته‌اند. درحال‌حاضر مذاکرات درباره پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا به‌ دلیل سیاست‌های خارجی خصمانه رئیس‌جمهور ترکیه به بن‌بست رسیده است. علاوه بر این، جمهوری آذربایجان یکی از سرزمین‌های روسیه محسوب می‌شود، زیرا آذری‌ها بیشتر به زبان روسی صحبت می‌کنند تا ترکی. علاوه بر حمایت آنکارا از اویغورها، اقلیت ترک مسلمان در چین، دولت چین در افغانستان نیز مداخله می‌کند. در واقع، پکن با نیاز به امنیت و صلح پایدار در منطقه در تلاش است برای محفاظت از منافع اقتصادی خود اتحاد چین و پاکستان را عمیق‌تر کند و چین را به قوی‌ترین متحد پاکستان در جهان تبدیل کند. سرمایه‌گذاری چینی‌ها در افغانستان نیز عرصه را برای ترکیه تنگ کرده است؛ بنابراین اتحادی که اردوغان در تلاش برای ایجاد آن است، همچنان توسط چین، ایران و روسیه که از تضعیف روابط میان آنکارا و کشورهای غربی استقبال می‌کنند، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

تجدید روابط صریح و فزاینده میان ترکیه و کشورهایی مانند آذربایجان و پاکستان، جاه‌طلبی‌های نئوعثمانی رئیس‌جمهور ترکیه رجب‌طیب اردوغان را برای جهانیان آشکار می‌کند. به نظر می‌رسد آنکارا خروج ایالات متحده از افغانستان در ماه آگوست گذشته را فرصتی برای خود به‌عنوان یکی از اعضای ناتو می‌داند تا رهبری منطقه را به دست بگیرد. اردوغان واقعا مصمم به اجرای برنامه‌های خود برای احیای شکوه امپریالیستی سابق ترکیه است.ایجاد اتحاد استراتژیک ملل ترک‌زبان در کنار آذربایجان و پاکستان از اهداف واضح او برای رسیدن به این هدف است. در این راستا اردوغان بیش از 20 بار در دوران مسئولیت خود به جمهوری آذربایجان سفر کرده است. انتخاب این دو کشور اتفاقی نبوده است، زیرا آذربایجان علاوه بر ارتش در حال رشد، دارای ثروت‌های هیدروکربنی قابل توجهی است و پاکستان نیز قدرت هسته‌ای دارد. صادرات تسلیحات و تجهیزات هوافضای ترکیه به آذربایجان در سال 2020 پنج برابر شد و ترکیه با پیشی‌گرفتن از ایالات متحده، چهارمین تأمین‌کننده بزرگ تسلیحات پاکستان است. ترکیه همچنین آذربایجان و پاکستان را وارد برنامه TF-X خود برای جت‌های جنگنده نسل بعدی کرده است.

در اوایل سال 2020، اردوغان و نخست‌وزیر پاکستان عمران خان، در ششمین نشست شورای همکاری استراتژیک سطح عالی در حدود 10 تفاهم‌نامه امضا کردند که نیمی از آنها مربوط به امور دفاعی است. در طول سال گذشته، این کشورهای مسلمان مذاکرات را برای تقویت حوزه‌های تجارت، سرمایه‌گذاری، حمل‌ونقل، بانکداری و گردشگری افزایش داده‌اند؛ بنابراین اکنون توجه قاطعانه آنکارا به سمت شرق ترکیه در راستای احیای ایده پان‌تورانیسم معطوف شده است. رئیس‌جمهور ترکیه، ایران و حتی بنگلادش را که برای اهداف بسیار خاص قصد اتحاد موقت با آنها دارد، از نظر دور نگه نداشته است. بااین‌حال رزمایش نظامی تحت عنوان «سه برادر - 2021» با حضور ترکیه، جمهوری آذربایجان و پاکستان در سپتامبر گذشته تا حدی باعث برانگیختن نگرانی تهران شد که این رزمایش را تهدیدی برای امنیت خود می‌دانست. تهران به‌سرعت با رزمایش فاتحان خیبر در نزدیکی مرز ایران و جمهوری آذربایجان پاسخ داد. آنکارا همچنین به‌ منظور تحکیم نفوذ سیاسی ترکیه در افغانستان، روابط نزدیکی با کشور متحدش قطر، در خلیج فارس برقرار کرده است. اردوغان در آغاز دسامبر 2021 با امیر قطر شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی دیدار کرد و 12 یادداشت تفاهم در زمینه‌های دفاع، بهداشت، گردشگری و آموزش امضا کرد. در همان ماه ایران، جمهوری آذربایجان و گرجستان نیز درباره ساخت جاده‌ای برای اتصال خلیج فارس به دریای سیاه که به خطوط راه‌آهن اسلام‌آباد - استانبول متصل می‌شود، به توافق رسیدند که هدف از آن احیای روابط تجاری با ایران است که همچنان تحت فشار اقتصادی حداکثری واشنگتن قرار دارد. با این حال نقشه فتح اردوغان نواقصی نیز دارد. اول از همه، ترکیه در سال‌های اخیر در تیررس آمریکا، اتحادیه اروپا و روسیه بوده است که از تحریم اقتصادی این کشور ابایی نداشته‌اند. درحال‌حاضر مذاکرات درباره پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا به‌ دلیل سیاست‌های خارجی خصمانه رئیس‌جمهور ترکیه به بن‌بست رسیده است. علاوه بر این، جمهوری آذربایجان یکی از سرزمین‌های روسیه محسوب می‌شود، زیرا آذری‌ها بیشتر به زبان روسی صحبت می‌کنند تا ترکی. علاوه بر حمایت آنکارا از اویغورها، اقلیت ترک مسلمان در چین، دولت چین در افغانستان نیز مداخله می‌کند. در واقع، پکن با نیاز به امنیت و صلح پایدار در منطقه در تلاش است برای محفاظت از منافع اقتصادی خود اتحاد چین و پاکستان را عمیق‌تر کند و چین را به قوی‌ترین متحد پاکستان در جهان تبدیل کند. سرمایه‌گذاری چینی‌ها در افغانستان نیز عرصه را برای ترکیه تنگ کرده است؛ بنابراین اتحادی که اردوغان در تلاش برای ایجاد آن است، همچنان توسط چین، ایران و روسیه که از تضعیف روابط میان آنکارا و کشورهای غربی استقبال می‌کنند، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.