آلودگی هوا، بحران ملی؛ ضرورت اقدام فوری و ساختاری
آلودگی هوا دیگر یک مشکل مقطعی مربوط به روزهای سرد یا محدود به تهران نیست که با اقدامات مقطعی پاسخ داده شود. تقریبا تمام کلانشهرهای ایران ازجمله تهران، اصفهان، مشهد، تبریز، اهواز و کرج با موجهای شدید ذرات معلق و شرایط هوای ناسالم مواجهاند. این بحران، صرفا یک مسئله زیستمحیطی نیست؛ بلکه مسئلهای مربوط به حکمرانی، اقتصادی، اجتماعی و حتی اخلاقی است که سلامت، اقتصاد و زندگی نسلهای آینده را تهدید میکند. علل اصلی بحران روشن و ترکیبی است:
به گزارش گروه رسانهای شرق،
آلودگی هوا دیگر یک مشکل مقطعی مربوط به روزهای سرد یا محدود به تهران نیست که با اقدامات مقطعی پاسخ داده شود. تقریبا تمام کلانشهرهای ایران ازجمله تهران، اصفهان، مشهد، تبریز، اهواز و کرج با موجهای شدید ذرات معلق و شرایط هوای ناسالم مواجهاند. این بحران، صرفا یک مسئله زیستمحیطی نیست؛ بلکه مسئلهای مربوط به حکمرانی، اقتصادی، اجتماعی و حتی اخلاقی است که سلامت، اقتصاد و زندگی نسلهای آینده را تهدید میکند. علل اصلی بحران روشن و ترکیبی است:
ناوگان فرسوده خودرو و موتورسیکلتهای کاربراتوری
سوخت غیراستاندارد و پرگوگرد
صنایع آلاینده و منابع ثابت و متحرک دیگر
منابع منطقهای و کشاورزی که به شکل فصلی آلایندگی ایجاد میکنند
شرایط جغرافیایی و اقلیمی مانند وارونگی دما
با وجود آگاهی کامل، تهران و دیگر کلانشهرها هنوز شاهد چرخه تکراری هشدار، تعطیلی مدارس و اقدام مقطعی هستند، درحالیکه کاهش پایدار آلودگی در سطح ملی و منطقهای حاصل نشده است.
تجربه جهانی و درسهای کلیدی
پکن طی یک دهه با ایجاد نهاد پاسخگو و مستقل حکمرانی کیفیت هوا، نوسازی ناوگان، ارتقای استاندارد سوخت و اعمال قوانین الزامآور و جریمههای واقعی، میانگین ذرات معلق PM2.5 را تا ۵۰ درصد کاهش داده است. دهلی نیز با چارچوب مرحلهای کنترل آلودگی (GRAP)، محدودسازی سوخت و هماهنگی منطقهای، ارتقای سوخت و نوسازی صنایع اجرائی موفق شد مسیر کنترل بحران را آغاز کند. درس اصلی این است: راهکارهای مقطعی و مدیریتی بدون اصلاح ساختار و الزام قانونی، نتیجه پایدار نمیدهند.
راهکارهای عملیاتی پیشنهادی
۱. اقدامات فوری (صفر تا دو سال) -حفاظت از سلامت:
اجرای چارچوب واکنش مرحلهای کنترل آلودگی براساس شاخص کیفیت هوا (مشابه الگوی GRAP) و الزامات قانونی برای مدارس، ادارات و صنایع
ممنوعیت فوری و قطعی مازوتسوزی و سوخت غیراستاندارد در روزهای بحرانی
تجهیز مدارس و مراکز حساس به سیستمهای پاکسازی هوا و تهویه مناسب
۲. اقدامات میانمدت (دو تا شش سال) -کاهش منابع اصلی آلاینده:
توسعه حملونقل پاک (برقی و گازسوز) و کاهش وابستگی به خودروی شخصی (نوسازی ناوگان حملونقل عمومی) و جایگزینی موتورسیکلتهای کاربراتوری با مکانیسمهای مالی هدفمند (وام، یارانه، اوراق)
ارتقای استاندارد سوخت و اعمال جریمههای سنگین واقعی برای پالایشگاهها، صنایع و واحدهای آلاینده
توسعه حملونقل پاک شامل خودروهای برقی و گازسوز و افزایش شبکههای دوچرخه و مسیرهای پیاده
بهرهوری از بامها: تشویق به «ایجاد روفگاردنها» در ساختمانهای جدید و نصب پنلهای خورشیدی در بام ساختمانهای دولتی و عمومی به منظور تولید انرژی پاک و کاهش بار حرارتی شهری
گسترش سامانههای پایش آنلاین انتشار آلایندهها با گزارشدهی شفاف عمومی
۳. اقدامات بلندمدت حکمرانی (شش تا ۱۵ سال) -اصلاحات ساختاری ملی و منطقهای:
ایجاد نهاد ملی مستقل «حکمرانی کیفیت هوا» با اختیارات اجرائی، بودجه مشخص و گزارشدهی شفاف عمومی و نظارت بر ارزیابی عملکرد دورهای
تغییر الگوی تولید انرژی کشور و جایگزینی تدریجی سوختهای فسیلی و آلاینده در نیروگاهها و صنایع با انرژی پاک
همکاری منطقهای و بیناستانی برای مدیریت منابع آلاینده فرامرزی و فصلی، شامل کشاورزی و صنایع منطقهای، بادهای فصلی
شاخصهای سنجش موفقیت
کاهش سالانه هفت تا ۱۰ درصدی میانگین PM2.5 در کلانشهرها
کاهش روزهای با کیفیت هوای «ناسالم و خطرناک» به کمتر از ۱۵ روز در سال
کاهش سهم ناوگان فرسوده به کمتر از ۲۰ درصد طی پنج سال
تجهیز حداقل ۵۰ درصد مدارس، بیمارستانها و مراکز حساس به سیستمهای پاکسازی هوا
بحران آلودگی هوا، یک مسئله فنی، مقطعی یا منطقهای نیست؛ یک چالش ملی برای سلامت، اقتصاد و آینده کشور است. بدون اقدام فوری، الزامآور و ساختاری، کلانشهرهای ایران همچنان در چرخه تکراری هشدار، تعطیلی و بحران گرفتار خواهند بود. راهحل واقعی، ترکیبی از حکمرانی کیفیت هوا، اقدامات الزامآور، نوسازی منابع، بهرهگیری از انرژی پاک و روفگاردنها و هماهنگی ملی و منطقهای است. زمان هشدار گذشته است؛ اکنون، تصمیمگیری و اقدام فوری ملی ضروری است.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
