شکست طرح سد آبگردان کمال‌خان و تغییر مرکز ولایت نیمروز افغانستان
رسانه‌های افغانستان چندی پیش، خبری منتشر کردند مبنی بر اینکه طالبان می‌خواهند مرکز ولایت نیمروز افغانستان را از شهر زرنج به منطقه‌ای در منطقه خاشرود و شهر قورقوری (غورغوری) در قسمت شمال این ولایت منتقل کنند که نزدیک به جاده ترانزیتی دلارام است. گرچه این تصمیم با مخالفت مردم شهر زرنج که نزدیک مرز ایران است، مواجه شده.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
احسان الهی‌مقدم: رسانه‌های افغانستان چندی پیش، خبری منتشر کردند مبنی بر اینکه طالبان می‌خواهند مرکز ولایت نیمروز افغانستان را از شهر زرنج به منطقه‌ای در منطقه خاشرود و شهر قورقوری (غورغوری) در قسمت شمال این ولایت منتقل کنند که نزدیک به جاده ترانزیتی دلارام است. گرچه این تصمیم با مخالفت مردم شهر زرنج که نزدیک مرز ایران است، مواجه شده. اقوام ساکن در ولایت نیمروز با مردم سیستان ارتباط خویشاوندی و ژنتیکی دارند. اما چه دلیلی وجود دارد که طالبان می‌خواهند شهری در نزدیک مرز ایران را که تأثیر زیادی بر تجارت افغانستان دارد جابه‌جا کنند و به منطقه‌ای دیگر ببرند؟
به نظر ساخت سد آبگردان کمال‌خان اولین تأثیرات خود را بر حکومت طالبان گذاشته است و طالبان می‌خواهند از آن فرار و صورت‌مسئله را پاک کنند. اهدافی که سازندگان از ساخت سد آبگردان کمال‌خان انتظار داشتند، با آنچه بعد از بهره‌برداری اتفاق افتاد، تفاوت بسیاری داشت. رؤیایی که اهداف آن را بادهای 120روزه سیستان با خود برد و رسوبات رودخانه هیرمند و توفان‌های گردوخاک و حرکت ریگ‌های روان از دریاچه هامون، آن را دفن کرد. حکومت جمهوری در افغانستان با ساخت آبگردان کمال‌خان و طالبان با برگرداندن سیلاب به داخل افغانستان به مدت چهار سال باعث شدند آب به دریاچه هامون نرسد و دریاچه خشک شود و میزان گردوغبار و توفان‌های خاک در منطقه سیستان و شهرهایی مثل زرنج افغانستان که در جنوب دریاچه هامون واقع شده‌اند، بیشتر شود. از طرفی خود طالبان بهتر می‌دانند چه کاری انجام داده‌اند. طالبان در حال ساختن و تکمیل سد خاشرود و همچنین سد بخش‌آباد روی فراه‌رود در افغانستان در شمال دریاچه هامون هستند که این سدها نیز باعث کاهش بیشتر ورود آب به دریاچه هامون می‌شود و شدت توفان‌های گردوخاک بیشتر خواهد شد؛ به همین دلیل طالبان عطای شهر زرنج را به لقای آن بخشیده‌اند و مرکز این ولایت را می‌خواهند به شهر دیگری در شمال نیمروز، به دور از اثرات بادهای ۱2۰روزه سیستان منتقل کنند. جالب اینکه خود طالبان گفته‌اند به دلیل مشکلات آبی و محیط‌زیستی و توسعه نامناسب شهری می‌خواهند مرکز این شهر را عوض کنند. درحالیکه آبگردان کمال‌خان برای آبرسانی به زرنج و سایر قسمت‌های ولایت نیمروز ساخته شده است، ولی در واقع این آبگردان با توجه به ساختار و خروجی‌های آن، بیشتر نقش یک فشار شکن در برابر سیلاب را دارد و گرفتار رسوبات و گل‌و‌لای رودخانه هیرمند شده است. چون رودخانه هیرمند جزء رودهایی در جهان است که رسوبات آن خیلی بالاست. در ارتباط با رسوبات هیرمند و تاریخ سیستان باید گفت این رسوبات همیشه باعث بالاآمدن کف رودخانه می‌شود و چون خاک سیستان نرم و رسی است، فشار سیلاب مسیر جدیدی را حفر می‌کند و شکل و مسیر رودخانه را تغییر می‌دهد. موضوعی که در قرن‌های گذشته به علت کمبود امکانات برای لایه‌روبی هیرمند همیشه اتفاق افتاده است و عامل آن نیز همین رسوبات هیرمند بوده که باعث می‌شده شهرهای زیادی خالی از سکنه شود و مردم به دنبال رودخانه مجبور بودند جابه‌جا شوند و دوباره در کنار رودخانه هیرمند، شهر جدید بسازند. به همین دلیل، به گفته کارشناسان، در شهر سوخته اثری از آتش‌سوزی گسترده نمی‌بینید و موضوع نبود آب برای شهر سوخته مطرح شده است. خرابه‌های رامرود و قلعه تراکون (تراقون) نمونه‌های دیگری از تغییر مسیر رودخانه هیرمند و ورود آب از مسیری جدید به دریاچه هامون هستند. بااین‌حال، این بار در پایین‌دست رودخانه هیرمند، به‌جای رسوبات، ساخت سد آبگردان به دست دولت افغانستان مسیر رودخانه هیرمند را عوض کرد، اما اثرش چیزی شبیه شهر سوخته است. در واقع شهر زرنج سوخته یا خرابه‌های زرنج در افغانستان می‌شود. چون وقتی دریاچه آب نداشته باشد، توفان گردوخاک و حرکت ریگ روان و ماسه بادی، شهرها را دفن می‌کند. ثابت نگه‌داشتن مسیر رودخانه هیرمند هزینه بالایی دارد؛ به همین خاطر دولت ایران هرساله میلیارد‌ها تومان صرف لایروبی انشعابات رودخانه هیرمند منتهی به دریاچه هامون و نهرهای‌های کوچک و بزرگ منطقه سیستان می‌کرد و در حال حاضر نیز بعد ساخت آبگردان کمال‌خان، در ایران ماشین‌آلات راهداری و دهیاری‌ها طی بادهای 120روزه، خاک و ماسه‌بادی‌ها را از سطح جاده‌ها و کوچه‌ها در روستاهای سیستان جمع‌آوری می‌کنند. هزینه‌ای که برای طالبان خیلی زیاد است. به همین دلیل بی‌خیال شهر زرنج شده‌اند.
موضوع دیگری که مطرح است، آن است که مساحت مخزن اصلی آب پشت سد کمال‌خان کمتر از 15 کیلومتر مربع است؛ درحالیکه مساحت دریاچه هامون به‌تنهایی حدود پنج‌هزار‌و ۷00 کیلومتر مربع است. به این مساحت باید رودخانه و نهرهای‌های ولایت نیمروز افغانستان و منطقه سیستان را هم اضافه کرد که تمام این منطقه نشست رسوبات و گل و لای دارد که هرساله قبل از سیلاب باید لایروبی شود. بعد از ساخت آبگردان کمال‌خان، سیلاب مسافت حدود ۵۵کیلومتری را از مخزن آبی پشت سد کمال‌خان طی می‌کند و رسوبات و گل و لای هیرمند در تمام این مسیر ته‌نشین می‌شود و عرض این مسیر هم چون سیلاب براساس شیب دشت به طرف گود‌زره رهاسازی شده، زیاد است تا به شوره‌زار گود‌زره می‌رسد و این چهار سال هم که آب به طرف ایران نیامد، تمام رسوبات به طرف افغانستان برگشت و تمام این سیلاب در طول مسیر و در داخل خود شوره‌زار گود‌زره به دلیل گرمای 50 درجه و تأثیر بادهای 120روزه سیستان در طول تابستان خشک شده و به مرور حجم آب کم و بر حجم این رسوبات افزوده می‌شود و کف شوره‌زار گود‌زره با گذر زمان به دلیل ته‌نشینی رسوبات بالا می‌آید و به‌زودی گردوغبار این رسوبات به طرف هلمند و قندهار خواهد رفت؛ چون وزش بادهای ۱۲۰روزه سیستان باعث می‌شود این گردوغبار به طرف سیستان برنگردد و بیشتر در داخل خود افغانستان جابه‌جا شود. این منطقه و گود‌زره در جنوب شرق سیستان و داخل خود افغانستان قرار دارد. طالبان باید بدانند که در آینده شهرهایی از ولایت هلمند را هم به خاطر گردوخاک باید تخلیه و جابه‌جا کنند و عملا این دستکاری و سدکردن مسیر رودخانه هیرمند مشکلات بیشتری برای افغانستان به دنبال خواهد داشت. همان‌طور که ایران و سیستان را گرفتار کرده و باعث مهاجرت بخشی از مردم از سیستان شده است. جالب‌تر اینکه براساس گزارش خود حکومت طالبان، امسال، یعنی در سال 1404، بیشترین برداشت گندم در ولایات افغانستان از ولایت هلمند بوده است و قندهار هم در رتبه چهارم قرار دارد؛ دو ولایتی که در مسیر رودخانه هیرمند و بین دو سد کجکی در قندهار و آبگردان کمال‌خان در نیمروز که همسایه ولایت هلمند است، قرار دارند.
در‌واقع طالبان از یک چیز مطمئن هستند؛ اینکه با رهاسازی آب از سد کجکی در قندهار، در فاصله بین سد کجکی تا آبگردان کمال‌خان می‌توانند آب را داخل رودخانه هیرمند در افغانستان نگه دارند و در دو طرف رودخانه هیرمند کشاورزی کنند. حکومت طالبان حاضر است شهرهای خود را که بعد از سد آبگردان کمال‌خان قرار گرفته‌اند، خالی از سکنه کند، اما به دلایل مختلف از‌جمله دلایل سیاسی، حاضر به تغییر و اصلاح ساختار آبگردان کمال‌خان نیست و رهاسازی آب برای ایران در صورت توافقات سیاسی و اقتصادی در آینده باید باشد، وگرنه رهاسازی آب لازم نیست.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
