وقتی شکاف دیجیتال مسئله می‌شود

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

 در سال‌های اخیر، واژه‌هایی مانند دولت هوشمند، حکمرانی دیجیتال و دولت الکترونیک به ادبیات رسمی کشور وارد شده‌اند. دولت‌ها می‌خواهند کارآمدتر، شفاف‌تر و سریع‌تر شوند؛ کارهای اداری از صف و امضا و مهر، به سامانه و رمز و شناسه منتقل شود. روی کاغذ، این تحول باید باعث رضایت مردم، صرفه‌جویی در منابع و حذف فساد شود. اما در عمل، واقعیت دیگری در جریان است؛ واقعیتی به نام شکاف دیجیتال که تبدیل به مانعی جدی در مسیر تحقق حکمرانی هوشمند در ایران شده است.

شکاف دیجیتال یعنی فاصله میان کسانی که به فناوری، اینترنت و مهارت‌های دیجیتال دسترسی دارند و آنهایی که از این امکانات محروم‌اند. این شکاف در ایران در برخی مناطق در حال عمیق‌ترشدن است. از کلان‌شهرها تا روستاهای دورافتاده، تفاوت سرعت اینترنت، کیفیت پوشش و حتی هزینه دسترسی، زیاد است به طوری که مفهوم عدالت دیجیتال بیشتر شبیه یک شعار به نظر می‌رسد.

بخش بزرگی از شهروندان، به‌ویژه در مناطق روستایی یا شهرهای کوچک، هنوز از اینترنت پرسرعت بی‌بهره‌اند. بسیاری از آنها در بهترین حالت با اینترنت ناپایدار و کند دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ اینترنتی که در میانه ثبت یک درخواست، قطع می‌شود و کاربر را ناچار به مراجعه حضوری می‌کند. در چنین شرایطی، چگونه می‌توان از مردم انتظار داشت از سامانه‌های هوشمند استفاده کنند؟ حکمرانی دیجیتال بر بستری از زیرساخت‌های فنی استوار است و وقتی این بستر نامطمئن و فرسوده باشد، هیچ سامانه‌ای حتی پیشرفته‌ترین‌ آنها به‌درستی کار نخواهد کرد.

مشکل فقط سرعت یا کیفیت اینترنت نیست. نبود زیرساخت‌های ارتباطی پایدار، ضعف در مراکز داده، محدودیت در پهنای باند بین‌المللی و سیاست‌های ناپایدار در حوزه فناوری اطلاعات، همه دست به دست هم داده‌اند تا تجربه شهروندان از خدمات الکترونیک، ناامیدکننده باشد. حتی در پایتخت، کاربران گاه برای ورود به یک سامانه دولتی باید چند دقیقه منتظر بمانند، چندین بار رمز دریافت کنند و در نهایت، با خطای سیستمی روبه‌رو شوند. در این میان، کسانی که به‌طور حرفه‌ای با فناوری آشنا نیستند، عملاً از دسترسی به این خدمات بازمی‌مانند.

در کنار ضعف فنی، مسئله مهم‌تر، نابرابری در مهارت و سواد دیجیتال است. هنوز بخش قابل توجهی از مردم، به‌ویژه سالمندان و افراد کم‌سواد، حتی نمی‌دانند چطور باید در یک سامانه ثبت‌نام یا پرونده‌ای را پیگیری کنند. بسیاری از مراجعات حضوری به ادارات، نه به‌ دلیل نبود سامانه، بلکه به‌خاطر ناتوانی مردم در استفاده از آن است. این یعنی بخش بزرگی از جامعه، عملاً از مزایای حکمرانی دیجیتال محروم مانده است.

حکمرانی هوشمند بدون مردمِ آشنا با فناوری معنا ندارد. در کشورهای موفق در این عرصه، مانند کره جنوبی، دولت‌ها قبل از راه‌اندازی سامانه‌های الکترونیکی، روی آموزش عمومی، افزایش سواد دیجیتال و گسترش دسترسی سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در ایران اما اغلب برعکس عمل شده است؛ سامانه‌ها یکی پس از دیگری طراحی می‌شوند، بی‌آنکه به توان کاربر نهایی توجه کافی شود. نتیجه، نارضایتی عمومی و کاهش اعتماد به فناوری‌های دولتی است.

واقعیت این است که بسیاری از مردم، نه‌تنها از خدمات آنلاین بهره‌مند نمی‌شوند، بلکه گاهی متضرر هم می‌شوند. وقتی فرایندها دیجیتال می‌شوند اما زیرساخت‌ها ناپایدارند، مردم ناچارند برای یک کار ساده، چند بار به اینترنت، کافی‌نت و اداره مراجعه کنند. این همان جایی است که فناوری به‌جای تسهیل، بار اضافی بر دوش شهروند می‌گذارد.

اگر قرار است دولت به معنای واقعی هوشمند شود، باید به بسترهای واقعی توجه کند. توسعه اینترنت پرسرعت در سراسر کشور، ارتقای امنیت داده، آموزش فراگیر سواد دیجیتال و طراحی سامانه‌های ساده و کاربرمحور، از ضروری‌ترین پیش‌نیازهای حکمرانی دیجیتال است.

نکته مهم اینجاست که هوشمندسازی، صرفا خرید تجهیزات یا ساخت سامانه نیست؛ بلکه بازتعریف رابطه دولت و مردم بر پایه اعتماد، آموزش و دسترسی برابر است. بدون این سه مؤلفه، فناوری فقط لایه‌ای براق بر چهره‌ای فرسوده خواهد بود.

شکاف دیجیتال در ایران، فقط شکاف میان نسل‌ها یا طبقات نیست؛ شکاف میان وعده و واقعیت است. نباید زیرساخت‌ها ضعیف، اینترنت ناپایدار و آموزش عمومی نادیده گرفته شود.

دولت هوشمند تنها زمانی معنا پیدا می‌کند که همه مردم، صرف‌نظر از محل زندگی یا سطح سوادشان، بتوانند به‌طور برابر از مزایای آن بهره‌مند شوند. در غیر این صورت، هوشمندی تنها بر روی کاغذ باقی می‌ماند و شهروندان همچنان پشت درِ بسته سامانه‌های آنلاین سرگردان خواهند بود.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.