امید در دل تاریکی

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

شرق: در سپیده‌دمی آرام بر فراز کاراکاس، خبر جایزه مانند نسیمی از امید در میان مردمی خسته از رژیم سوسیالیستی ونزوئلا پیچید. ماریا کورینا ماچادو، رهبر اپوزیسیونی که از انتخابات حذف شده بود، حالا در جهان به‌ عنوان صدای دموکراسی ستوده می‌شود.

اعلام جایزه با سخنان یورگن واتنه فریدنس، رئیس کمیته نروژی نوبل، همراه بود. او ماریا کورینا ماچادو را «زنی شجاع و وفادار به صلح» توصیف کرد که «شعله دموکراسی را در تاریکی رو‌ به‌ گسترش زنده نگه می‌دارد». ماچادو، رهبر جنبش دموکراسی‌خواه ونزوئلا و منتقد اصلی رژیم نیکولاس مادورو، توانست اپوزیسیونی را که سال‌ها از درون متلاشی بود، متحد کند؛ جریانی که حالا بر سر خواست انتخابات آزاد و حکومتی نماینده مردم ایستاده است.

در اوایل سال 2025، او پس از ماه‌ها زندگی مخفی، برای سامان‌دادن اعتراض‌ها و بسیج مخالفان علیه سومین دوره شش‌ساله مادورو از پنهان‌گاه بیرون آمد و ساعاتی بعد بازداشت شد. ماچادو در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ از حضور منع شد و در عوض از ادموندو گونزالس، نامزد حزب دیگر، حمایت کرد. ماچادو پس از محرومیت از رقابت رسمی، تمام توان خود را صرف حمایت از گونزالس کرد و در گردهمایی‌هایی شرکت داشت که هزاران نفر را به خیابان‌ها کشاند. بنا بر گزارش رسانه‌ها، تصاویر کارزار او نشان‌دهنده ازدحام مردمی در شهرهای مختلف بود.

در همین دوره، چند نفر از نزدیکانش از جمله رئیس تیم امنیتی بازداشت شدند و شش عضو اصلی ستاد انتخاباتی‌اش پس از صدور حکم بازداشت از سوی دادستانی، در سفارت آرژانتین پناه گرفتند. با وجود محرومیت، توانست صدها هزار داوطلب از همه طیف‌ها را برای نظارت بر حوزه‌های رأی‌گیری سازمان‌دهی کند. پس از اعلام پیروزی مادورو در انتخاباتی جنجالی و نمایشی، گفت: «ما از حقیقت دفاع خواهیم کرد. همه می‌دانند چه رخ داده و چه چیزی را می‌خواهند پنهان کنند». دقایقی پس از اعلام رسمی جایزه، ماچادو در گفت‌وگویی تلفنی با دبیر کمیته نوبل، کریستیان برگ هارپ‌ویکن، که فایل صوتی آن در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، با صدایی لرزان گفت: «خدای من... نمی‌دانم چه بگویم. من شایسته این جایزه نیستم».

ابزار دموکراسی، ابزار صلح

«ماریا کورینا ماچادو نشان داده است که ابزار دموکراسی همان ابزار صلح است»؛ فریدنس در سخنرانی رسمی کمیته نوبل با این جمله جایگاه او را توضیح داد. او افزود: «او تجسم امید به آینده‌ای متفاوت است؛ آینده‌ای که در آن حقوق بنیادین شهروندان حفظ و صدای آنان شنیده می‌شود؛ آینده‌ای که در آن مردم می‌توانند در آرامش زندگی کنند».

از دیگر نامزدهای مطرح جایزه امسال، داوطلبان اتاق‌های امداد اضطراری سودان، یوولیا ناوالنایا از روسیه و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین بودند.

با وجود کارزار فشرده دونالد ترامپ و حامیانش برای کسب این جایزه، کمیته نوبل در نهایت انتخاب خود را به این چهره ونزوئلایی اختصاص داد. ترامپ سال‌هاست در سخنرانی‌ها و جلسات خصوصی از «بی‌انصافی نوبل» گلایه می‌کند و خود را شایسته آن می‌داند. اما واقعیت این است که جریان فکری و رسانه‌ای که حداقل در دو دهه اخیر در روند انتخاب برنده جایزه نوبل صلح نفوذ دارد، با باراک اوباما و آنگ سان سوچی همراه‌تر است و تفکر محافظه‌کارانه و ضدچپ‌گرایانه در این کمیته در اقلیت است. در مقابل، مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در یادداشتی برای فهرست صد چهره تأثیرگذار تایم، ماچادو را «تجسم سرسختی، شجاعت و میهن‌دوستی» خواند. او را به ‌عنوان «بانوی آهنین ونزوئلا» ستود؛ زنی که در برابر حاکمی ایستاده که پیروزی‌های انتخاباتی‌اش از سوی کشورهای متعددی ازجمله ایالات متحده به رسمیت شناخته نشده است.

فریدنس، رئیس کمیته نوبل، در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره احتمال اعطای جایزه به طرح صلح ترامپ در غزه گفت: «اگر نامزدی ثبت شود، بررسی خواهد شد، اما زمان نشان خواهد داد». او تأکید کرد‌ مأموریت کمیته، صرفا اعطای جایزه صلح است نه توصیه سیاسی به کشورها.

کمیته نوبل تصمیم خود را پیش از اعلام توافق آتش‌بس و مبادله اسرا در غزه گرفته بود؛ توافقی که بخشی از طرح صلح پیشنهادی ترامپ به شمار می‌رفت.

سرکوب و مقاومت

ماچادو که در سال 2023 با رأی ۹۲‌درصدی در انتخابات مقدماتی اپوزیسیون پیروز شده بود، پس از رد صلاحیتش از سوی دولت مادورو، به نماد اعتراض مدنی بدل شد. نهاد ناظر دولتی‌ او را به «تخلفات اداری» متهم و برای ۱۵ سال از فعالیت سیاسی محروم کرد.

وقتی این حکم تأیید شد، او، کورینا یوریس، تاریخ‌دان و استاد دانشگاه را به‌ عنوان نامزد جایگزین معرفی کرد؛ اقدامی که در جامعه سیاسی به ‌عنوان نمادی از مقاومت در برابر اقتدارگرایی تعبیر شد. در سال‌های اخیر، تهدیدها علیه جان او افزایش یافت و ماچادو برای مدت طولانی در خفا زندگی کرد. فریدنس در سخنرانی‌اش تأکید کرد: «در زمانی که دموکراسی در خطر است، دفاع از این زمین مشترک بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد».

کمیته نوبل در بیانیه خود، دلیل انتخاب ماچادو را «تلاش خستگی‌ناپذیر برای ترویج حقوق دموکراتیک مردم ونزوئلا و مبارزه برای گذار صلح‌آمیز از دیکتاتوری به دموکراسی» اعلام کرد. ماچادو در دهه ۲۰۰۰ گروه مدنی «سوماته» را بنیان گذاشت؛ نهادی که با نظارت بر انتخابات، به شفافیت سیاسی کمک می‌کرد. او در سال ۲۰۱۰ با رکوردی تاریخی از آرای مردم وارد مجلس ملی شد اما چهار سال بعد، از کرسی‌اش خلع شد؛ تصمیمی که بسیاری آن را سیاسی و نشانه ترس حکومت از محبوبیت او دانستند. سال ۲۰۲۴، دو نهاد اروپایی، پارلمان اروپا و شورای اروپا، به ترتیب جوایز حقوق‌بشری ساخاروف و واسلاو هاول را به ماچادو اعطا کردند تا نقش او در «مقاومت مدنی بدون خشونت» علیه اقتدارگرایی ونزوئلا رسمیت یابد.

بحران پس از انتخابات

در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴، با رد صلاحیت ماچادو، ادموندو گونزالس که هیچ سابقه انتخاباتی نداشت، نامزد اصلی مخالفان شد. اما پس از اعلام پیروزی مادورو از سوی شورای انتخاباتی تحت نفوذ دولت، موجی از اعتراض کشور را فرا‌گرفت. به گفته منابع داخلی ونزوئلا، نیروهای امنیتی در برخورد با تظاهرکنندگان از خشونت گسترده استفاده کردند که دست‌کم ۲۰ کشته بر جای گذاشت. متعاقب آن، روابط دیپلماتیک ونزوئلا با چند کشور از جمله آرژانتین قطع شد. ماچادو از ماه ژانویه به خفا بازگشت و تا زمان اعلام جایزه، در انظار عمومی دیده نشده بود. هم‌زمان دادگاهی در کاراکاس برای گونزالس به‌ دلیل انتشار نتایج غیررسمی انتخابات حکم بازداشت صادر کرد. او به اسپانیا گریخت و پناهندگی سیاسی گرفت.

در نخستین ساعات صبح روز گذشته در کاراکاس، شماری از مردم خبر جایزه را با ناباوری شنیدند. ساندرا مارتینز، ۳۲ساله، در ایستگاه اتوبوس گفت: «نمی‌دانم این خبر چه تغییری ایجاد می‌کند، اما او شایسته‌اش بود. زنی بزرگ است». با گذشت ماه‌ها از انتخابات، محبوبیت اپوزیسیون کاهش یافته است. پس از سوگند مادورو برای سومین دوره متوالی، ناامیدی میان مردم شدت گرفت. اما خبر نوبل، بار دیگر نام ماچادو را به ‌عنوان پیام‌آور پایداری و امید زنده کرد. او بیستمین زنی است که از میان ۱۱۲ برنده تاریخ، این جایزه را دریافت می‌کند؛ جایزه‌ای که سال گذشته به سازمان ژاپنی «نیهون هیدانکویو»، جنبش بازماندگان بمباران اتمی هیروشیما و ناگازاکی، تعلق گرفت.

واکنش‌ها و پیامد سیاسی

اعلام این جایزه‌ بلافاصله موجی از واکنش‌های بین‌المللی را برانگیخت. وزارت خارجه ایالات متحده، این انتخاب را «تأیید شجاعت مدنی مردم ونزوئلا» توصیف کرد و آن را نشانه‌ای از حمایت جهانی از دموکراسی دانست. اتحادیه اروپا نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد: «ماچادو یادآور آن است که آزادی و حقوق بشر، حتی در تاریک‌ترین لحظات، ارزش جنگیدن دارند».

در داخل ونزوئلا، مقامات دولت مادورو واکنشی سرد و محتاطانه نشان دادند. وزیر اطلاع‌رسانی گفت‌ «جایزه نوبل، ابزاری سیاسی در دست غرب برای تضعیف دولت‌های مستقل» شده است. اما در میان مردم، حتی مخالفان سرسخت اپوزیسیون هم این بار از پیروزی نمادین ماچادو به‌ عنوان لحظه‌ای برای بازاندیشی در آینده یاد کردند.

تحلیلگران بین‌المللی این انتخاب را «ضربه‌ای نرم، اما مؤثر» به مشروعیت مادورو دانستند. بسیاری از ناظران معتقدند‌ نوبل صلح برای ماچادو، نه‌تنها پاداش شجاعت شخصی اوست، بلکه در عمل، دعوتی جهانی برای بازگشت ونزوئلا به مسیر گفت‌وگو و اصلاح است.

مراسم نوبل در اسلو

جایزه نوبل صلح تنها جایزه نوبل است که در نروژ اهدا می‌شود، در‌حالی‌که چهار جایزه دیگر (پزشکی، فیزیک، شیمی و ادبیات) در استکهلم اعطا می‌شوند. مراسم امسال در دهم دسامبر در اسلو برگزار خواهد شد.

هنوز مشخص نیست که ماچادو شخصا در این مراسم شرکت خواهد کرد یا نه. در صورت غیبت، او به فهرست برندگان مشهوری می‌پیوندد که از حضور در آیین نوبل بازمانده‌اند؛ از‌ جمله آندری ساخاروف در ۱۹۷۵، لخ والسا در ۱۹۸۳ و آنگ سان سوچی در ۱۹۹۱. ماچادو نخستین شهروند ونزوئلا و ششمین فرد از آمریکای لاتین است که این جایزه را دریافت می‌کند.

دفتر حقوق بشر سازمان ملل متحد این انتخاب را نشانه‌ای از «خواست روشن مردم ونزوئلا برای انتخابات آزاد و منصفانه» دانست و کمیته نوبل نیز ابراز امیدواری کرد که این جایزه به اپوزیسیون انرژی تازه‌ای برای پیگیری گذار صلح‌آمیز بدهد. برندگان جایزه مدال طلا، دیپلم افتخار و ۱۱ میلیون کرون سوئدی (حدود یک میلیون دلار آمریکا) دریافت می‌کنند.

کمیته نوبل که اعضای آن از سوی پارلمان نروژ منصوب می‌شوند، هرساله نامزدهایی را از میان پیشنهادهای رسیده از رهبران کشورها، نمایندگان مجالس ملی، استادان دانشگاه، برندگان پیشین و مدیران مؤسسات صلح و سیاست خارجی برمی‌گزیند. مهلت ارسال نامزدها تا ژانویه هر سال است و خودنامزدی مجاز نیست.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.