چرا موج «کوچ کسب‌وکار» این‌قدر داغ شده است؟
نگاهی واقع‌بینانه به بیزینس «کوچ‌های اینستاگرامی» و دوره‌های پر‌زرق‌و‌برق با شهریه‌های نجومی
به دلیل شرایط خاص بازار ایران و نبود نظارت‌های قانونی و انجمن‌های حرفه‌ای، بازار کوچینگ کسب‌وکار در ایران، بهخصوص در سال‌های اخیر، جهش چشمگیری داشته است.
علی جمشیدی: به دلیل شرایط خاص بازار ایران و نبود نظارت‌های قانونی و انجمن‌های حرفه‌ای، بازار کوچینگ کسب‌وکار در ایران، بهخصوص در سال‌های اخیر، جهش چشمگیری داشته است. ترس از آینده شغلی، بی‌ثباتی بازار، غالب‌بودن تفکر «یک‌شبه ره صد‌ساله رفتن»، ضعف دانشگاه‌ها در ارائه آموزش‌های کاربردی، القای انگیزه و هیجان توسط سودجویان اینستاگرامی، در کنار سایر عوامل اجتماعی و اقتصادی باعث شده است در شرایط رکود اقتصادی، بازار این نوع کسب‌وکارها داغ و داغ‌تر شود. دوره‌هایی پر‌زرق‌و‌برق اما بدون پشتوانه علمی، به صورت گردهمایی‌هایی چند‌صد‌نفره در هتل‌های مجلل تهران یا کلان‌شهرها، فقط برای هشت یا 10 جلسه سخنرانی یک‌طرفه، بین صد تا 900 میلیون تومان برای هر‌کدام از شرکت‌کنندگان آب می‌خورد! شرکت‌کنندگانی که کسب‌وکارشان درگیر مشکلات اقتصادی و نوسانات بازار است، به امید بهتر‌شدن اوضاع، از چاله به چاه می‌افتند. متأسفانه هیچ‌گونه نظارت مؤثری از سوی دانشگاه‌ها و وزارتخانه‌های مربوطه نیز اعمال نمی‌شود و این‌‌‌گونه فعالیت‌های کاذب، همچنان رو به رشد است. عقب‌ماندن دانشگاه‌ها از نیازهای واقعی و مسائل روز کسب‌وکارها و توسعه کسب‌وکارهای کوچک، تقاضا برای آموزش‌های کاربردی را بهخصوص در بین جوانان و متقاضیان راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک و متوسط زیاد کرده است. طبق یک پژوهش داخلی، ۴۵ درصد افراد ۳۰، ۴۰ ساله برای پیشرفت شغلی سراغ دوره‌های پیشرفت شغلی اینترنتی، آفلاین یا حضوری رفته‌اند. در میان شبکه‌های اجتماعی، اینستاگرام سهم بزرگی از این جریان دارد. اینستاگرام البته هم پلی برای یادگیری شده و هم بستری برای سوء‌استفاده. پلیس فتا می‌گوید ۴۳ درصد پرونده‌های کلاهبرداری آموزشی در 1403 مربوط به اینستاگرام بوده است.
مجریان این دورهها چه کسانی هستند و چه ویژگی‌هایی دارند؟
دوره‌های آموزشی یا مشاوره کسب‌وکار با عناوینی مانند بیزینس‌کوچ، کوچینگ کسب‌وکار، بیزینس‌مستری، مدیران الماسی و... و گاهی نیز با عناوین عجیب‌و‌غریبی بانند بلک تایگر (ببر سیاه)، شطرنج‌باز، عبور از بحران، رهبران آلفا، گرگ بازار و... تبلیغ می‌شود. بستر اصلی این دورهها نیز اینستاگرام است. ظاهرا الگوریتم‌های اینستاگرام با این قبیل فعالیت‌ها میانه خوبی دارد و به همین خاطر مجریان این دورهها دنبال‌کننده‌های نجومی دارند؛ از چند‌صد هزار تا چند میلیون دنبال‌کننده! اگر سری به صفحات این افراد در اینستاگرام بزنید، با این جملات مواجه خواهید شد: بنیان‌گذار بیزینس‌کوچ در ایران، بنیان‌گذار آکادمی... در ایران، مؤسس... در ایران، بانوی اول ... در ایران یا اینکه «اینجا بهت یاد میدم چگونه پولدار بشی»، «بهت یاد میدم چگونه فروشت رو سه برابر کنی» و... . کلیدواژه‌های مؤسس، بنیان‌گذار، نفر اول، بهت یاد میدم، افزایش فروش و... از مهم‌ترین نشانه‌های شناسایی این افراد در اینستاگرام است. افرادی که عمدتا با هدف سودجویی و خالی‌کردن جیب مخاطبان، آموزش‌هایی بسیار سطحی و غیرعلمی، اما با ظاهری بسیار اغواکننده و فیلم‌برداری‌هایی حرفه‌ای ارائه می‌دهند. اغلب این افراد تحصیلات دانشگاهی مرتبطی ندارند و تمرکزشان بیشتر مطالب انگیزشی است یا اینکه توصیه‌هایی بسیار سطحی و غیرعلمی آن‌هم در همه حوزه‌های کسب‌وکار، از مدیریت منابع انسانی تا مدیریت بازاریابی و سرمایه‌گذاری و... به مخاطبان ارائه می‌دهند.
دلیل نجومی‌بودن قیمت این دورهها چیست؟
واقعیت این است که این دورهها از استاندارد خاصی پیروی نمی‌کنند و از نظر کیفیت و محتوا بسیار متفاوت هستند. هیچ نهاد قانونی هم روی قیمت‌گذاری این نوع دورهها نظارتی ندارد. قیمت‌های بالا یا نجومی این دورهها معمولا به دلایل زیر است:
پرستیژ قیمتی (Luxury Pricing): از نظر برگزارکنندگان این دورهها، قیمت‌های بالا پرستیژ خاصی دارد و خودش ابزار بازاریابی است تا حس «تمایز» را به مخاطب القا کند. دوره‌های استاندارد و قانونی مدیریت کسب‌وکار که زیر نظر وزارت علوم برگزار می‌شود، برای هر ساعت آموزش حداکثر 200 هزار تومان قیمت‌گذاری می‌شود، اما این قبیل دورهها معمولا برای هر ساعت آموزش چند میلیون و گاهی چند‌ده میلیون هزینه از مخاطبان دریافت میکنند.
فومو (Fear Of Missing Out): شمارش معکوس، صندلی محدود و وعده «چند‌برابر‌کردن درآمد در ۳۰ روز» فشار خرید فوری ایجاد می‌کند. در‌واقع به مخاطب القا می‌شود که شرکت در این دوره چندین برابر برای شما سود ایجاد می‌کند و عدم شرکت در این دوره باعث افول شما می‌شود. این در حالی است که رشد و توسعه کسب‌وکار مستلزم آموزش‌های اصولی، صبر و استمرار است و هیچ معجزه‌ای در کار نخواهد بود.
هزینه‌های تبلیغ و برندسازی: بخش عمده‌ای از مبلغ این دورهها صرف کمیسیون اینفلوئنسرها، تولید محتوا، تبلیغات و برندسازی برگزارکنندگان این دورهها می‌شود، نه محتوای آموزشی. برای برگزاری برخی از این دورهها، تبلیغات محیطی چند‌صد میلیونی اجرا می‌شود و طبیعتا این هزینه‌ها از شهریه شرکت‌کنندگان تأمین می‌شود.
اثربخشی این دورهها واقعا چقدر است؟
دوره‌های آفلاین، آنلاین یا حضوری که معمولا در هتل‌ها و با زرق‌و‌برق‌های خاصی برگزار می‌شود، از نظر اغلب شرکت‌کنندگان در بلند‌مدت اثربخشی خاصی نداشته و صرفا در کوتاه‌مدت انگیزاننده بوده است. دوره‌های آفلاین که به‌صورت پادکست یا ویدئوهای از پیش ضبط‌شده به مخاطبان عرضه می‌شود، اغلب فاقد پشتوانه علمی بوده و عمدتا برگرفته از تجربه‌های شخصی و ذهنیت ارائه‌دهندگان است. علاوه بر ضعف‌های فوق، در دوره‌های آنلاین کیفیت اینترنت و قطعی ارتباط را نیز به این چالش‌ها اضافه کنید. به‌طور کلی، دوره‌های کوچینگ کسب‌وکار بیشتر جنبه سودجویی و به دام انداختن مدیران کسب‌وکارهای کوچک و متوسط را دارد تا ایجاد تحول و افزایش بهره‌وری در آنها. البته ممکن است برخی از این دورهها بتواند منشأ اثر و ایجاد تحول در کسب‌وکارها باشد. به هر حال، اثربخشی این دورهها به چند مورد بستگی دارد که در ادامه به بررسی برخی از آنها می‌پردازیم:
منتورینگ نزدیک: کوچ (منتور) یا مشاور باید بتواند روی مسائل واقعی کسب‌وکار شما وقت بگذارد، اهداف عملکردی مشترک را تعریف کند و جلسات اختصاصی با شما داشته باشد، تجربه‌های علمی و عملی منتقل کند و نه فقط ارائه اسلاید، پادکست و... و سخنرانی در جلسات چند‌صد‌نفره.
شبکه‌سازی: دورهها شامل شرکت‌کنندگان هدفمند و هم‌سطح باشد؛ مثلا مدیران کسب‌وکارهای کوچک و متوسط. ارتباطات جدید و عضویت در این شبکه‌ها امتیاز خوبی است. شواهد نشان می‌دهد در برخی از دوره‌های حضوری که به صورت همایش برگزار می‌شود، افراد زیادی را به‌عنوان میهمان جهت پرکردن سالن دعوت میکنند.
سیلابس شفاف و پروژه‌محور: سرفصل‌ها و اهداف دورهها به‌صورت مشخص در اختیار مخاطبان قرار بگیرد و در قراردادهای ثبت‌نام قید شود. این سیلابس‌ها باید منطبق با اصول و مبانی علمی مدیریت کسب‌وکار باشد. هر‌کدام از موضوعات مختلف مدیریت کسب‌وکار، تخصص جداگانه‌ای می‌طلبد. یک فرد نمی‌تواند هم متخصص منابع انسانی و هم متخصص فروش و هم متخصص مدیریت مالی و سرمایه‌گذاری باشد و هم در حوزه روان‌شناسی و توسعه فردی نظر بدهد.
پشتیبانی: در طول دوره امکان ارتباط با استادان وجود داشته باشد و بعد از پایان دورهها دست‌کم سه تا شش ماه مجریان دورهها پاسخ‌گوی پرسش‌ها و سؤالات مخاطبان باشند. برخی از مجریان این دورهها، به دلیل ایجاد پرستیژ برای خود، از شاگردان خود جهت تدریس دوره‌های آتی استفاده میکنند و خودشان را در دسترس دانش‌پذیران قرار نمی‌دهند.
قرارداد استاندارد و دوطرفه: در فرم‌های ثبت‌نام یا قرارداد، تعهدات اجرائی کوچ باید مشخص شود و تبعات انجام‌ندادن تعهدات پیش‌بینی شده باشد. مبلغ یا شهریه دوره باید به صورت مرحله‌ای پرداخت شود و در صورت عدم رضایت، امکان فسخ برای مخاطب وجود داشته باشد. این در حالی است که فرایند ثبت‌نام در اغلب این دورهها به‌گونه‌ای است که همان ابتدا بخش عمده شهریه را دریافت میکنند و مابقی شهریه را به‌صورت چک می‌گیرند و انصراف از این دورهها معمولا امکان‌پذیر نیست.
چگونه دوره‌های حرفه‌ای و استاندارد را از دوره‌های پوچ و سودجویانه تشخیص بدهیم؟
برای تشخیص و ارزیابی این دورهها می‌توانید یک چک‌لیست ارزیابی داشته باشید.
سابقه عملی مدرس: رزومه مدرس را در روزنامه رسمی، ژورنال‌های معتبر، لینکدین یا سامانه «شناسه ملی اشخاص حقوقی» ببینید. صرفا به ادعا بسنده نکنید، تصویر گواهینامه‌ها و تأییدیه‌ها را درخواست کنید.
گواهی یا لایسنس معتبر: دوره‌های مورد تأیید فدراسیون بین‌المللی کوچینگ (ICF) را در وب‌سایت ICF جست‌وجو کنید. در ایران دوره‌های عالی کسب‌وکار توسط وزارت علوم تجویز می‌شود. می‌توانید فهرست مؤسسات مجاز برگزاری دوره‌های کسب‌وکار را در سایت وزارت علوم جست‌وجو کنید.
قیمت دورهها: نرخ مصوب وزارت علوم برای دوره‌های مهارتی ساعتی حداکثر 200 هزار تومان است؛ یک دوره 200ساعته حدود 40 میلیون تومان با گواهینامه وزارت علوم. حال اگر یک دوره 12جلسه‌ای بدون گواهینامه معتبر، شهریه چند‌صد میلیونی قیمت می‌خورد، یک علامت‌سؤال ایجاد کنید.
قرارداد و ضمانت: وجود قرارداد کتبی با بند فسخ یا «گارانتی بازگشت وجه» نشانه اعتمادپذیرتر بودن ارائه‌کننده است.
شهود بیرونی: از فارغ‌التحصیلان قبلی به صورت تصادفی (نه معرفی‌شده از طرف مدرس) بازخورد بگیرید.
ادعای مدرک بین‌المللی: گواهینامه بین‌المللی به گواهینامه‌هایی اطلاق می‌شود که از طرف وزارت دادگستری یکی از کشورهای عضو سازمان ملل، به‌طور رسمی ترجمه شده باشد. در ایران دوره‌های مدیریت کسب‌وکار صرفا توسط وزارت علوم تجویز می‌شود و وزارت دادگستری نیز صرفا در صورت تأیید وزارت علوم، ترجمه این گواهینامه‌ها را تأیید می‌کند. بنابراین گواهینامه‌هایی که به زبان انگلیسی یا به صورت دو‌زبانه صادر می‌شوند یا ادعا می‌شود با همکاری یکی از مؤسسات خارجی صادر شده، فاقد اعتبار است.
از «نتایج تضمینی» دوری کنید: در کوچینگ معتبر، کوچ صرفا فرایند را تسهیل می‌کند و هیچ‌کسی نمی‌تواند سود قطعی وعده بدهد. کسی که به شما وعده چند‌برابر‌کردن سود را می‌دهد، قطعا به فکر خالی‌کردن جیب شماست.
جمع‌بندی
بازار «کوچینگ کسب‌وکار» می‌تواند واقعا مفید باشد، به شرطی که مدرس با سابقه عملی، مدرک معتبر و فرایند قابل سنجش ارائه دهد. تورم قیمت‌ها بیش از آنکه ناشی از کیفیت آموزشی باشد، به بازی‌های مارکتینگ و برندینگ شخصی ارتباط دارد. اگر با اصول و نقشه یادگیری مدیریت کسب‌وکار آشنا باشید و معیارهای ارزیابی این دورهها را بشناسید، می‌توانید از «دوره‌های پوچ و سودجویانه» دور بمانید.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
