دیپلماسی مذهبی
واتیکان، میانجی صلح در عصر تندبادهای دیپلماتیک
در میانه بحران‌های متراکم منطقه‌ای و جهانی، از نسل‌کشی در غزه تا بن‌بست در پرونده هسته‌ای ایران، دیپلماسی ایران گام مهمی را با مراجعه به یکی از کهن‌ترین و معنوی‌ترین نهادهای جهانی برداشت. سفر اخیر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، به واتیکان، صرفا یک رایزنی دیپلماتیک معمولی نبود؛ او نه‌تنها مقام‌های ارشد کلیسای کاتولیک را در جریان وضعیت فاجعه‌بار مردم غزه قرار داد، بلکه از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا نیز با آنها سخن گفت. این اقدام در چارچوب یک رویکرد راهبردی قرار دارد که می‌کوشد از ظرفیت‌های معنوی، فرادولتی و بین‌المللی واتیکان برای گشودن مسیرهای جدید دیپلماتیک استفاده کند.
سیدمحمدهادی موسوی: در میانه بحران‌های متراکم منطقه‌ای و جهانی، از نسل‌کشی در غزه تا بن‌بست در پرونده هسته‌ای ایران، دیپلماسی ایران گام مهمی را با مراجعه به یکی از کهن‌ترین و معنوی‌ترین نهادهای جهانی برداشت. سفر اخیر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، به واتیکان، صرفا یک رایزنی دیپلماتیک معمولی نبود؛ او نه‌تنها مقام‌های ارشد کلیسای کاتولیک را در جریان وضعیت فاجعه‌بار مردم غزه قرار داد، بلکه از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا نیز با آنها سخن گفت. این اقدام در چارچوب یک رویکرد راهبردی قرار دارد که می‌کوشد از ظرفیت‌های معنوی، فرادولتی و بین‌المللی واتیکان برای گشودن مسیرهای جدید دیپلماتیک استفاده کند.
در چنین شرایطی، ایران می‌کوشد از کانال واتیکان -و شخص پاپ- به‌عنوان یک میانجیگر بالقوه میان خود و آمریکا استفاده کند. عراقچی در این دیدار، هم از فجایع غزه سخن گفته و هم روند مذاکرات هسته‌ای را تشریح کرده است؛ ترکیبی که در‌واقع تلاشی برای جلب حمایت واتیکان در هر دو موضوع است؛ هم مسئله اخلاقی جنگ و نسل‌کشی و هم مسئله امنیتی و استراتژیک مذاکرات هسته‌ای. اما آنچه در شرایط فعلی اهمیت مضاعف دارد، انتخاب پاپ جدیدی با ملیت آمریکایی است. پاپی که به‌زودی دیدار مهمی با دونالد ترامپ خواهد داشت و در همین راستا، چهره‌هایی همچون مایک پنس، معاون پیشین رئیس‌جمهور آمریکا که خود یکی از مسیحیان انجیلی متعصب است، به دیدار او رفته‌اند. این ترکیب، شرایطی بی‌سابقه ایجاد کرده؛ دولت آمریکا ترکیبی از محافظه‌کاران مسیحی است که نه‌تنها نسبت به پاپ جدید موضع‌گیری خصمانه‌ای ندارند، بلکه برای او نوعی «مرجع اخلاقی» قائل‌اند.
پاپ فرانسیس؛ فراتر از یک رهبر مذهبی
واتیکان تنها یک دولت‌شهر کوچک نیست؛ این نهاد معنوی، مقر رهبر معنوی بیش از یک میلیارد مسیحی جهان است و نفوذ آن در سیاست جهانی اگرچه به‌ظاهر نامرئی، اما در مواردی حیاتی و کلیدی بوده است. پاپ فرانسیس، برخلاف رهبران گذشته کلیسا، وجهه‌ای فعال، اصلاح‌طلب و عمیقا اجتماعی داشت. او نه‌تنها از عدالت اجتماعی، مبارزه با فقر و زیست‌بوم دفاع می‌کرد، بلکه در عرصه سیاست بین‌الملل نیز به‌عنوان یک میانجیگر بی‌طرف و اخلاق‌محور شناخته می‌شد. سیاستی که به نظر می‌رسد پاپ جدید نیز در پی ادامه آن است.
پاپ فرانسیس با سفرهای نمادین خود به کشورهای مسلمان‌نشین، از‌جمله عراق، امارات و مراکش و تأکید مکرر بر گفت‌وگوی بین‌الادیان و صلح ادیان، زمینه‌ساز رابطه‌ای احترام‌آمیز میان اسلام و مسیحیت بود. این سیاست فعال موجب شده است نه‌تنها مسلمانان، بلکه بسیاری از فعالان اجتماعی و رهبران سیاسی، او را به‌عنوان یک بازیگر مؤثر در عرصه جهانی بشناسند.
سوابق میانجیگری واتیکان؛ از آمریکای لاتین تا خاورمیانه
یکی از مهم‌ترین نمونه‌های ایفای میانجیگری توسط واتیکان، نقش پاپ فرانسیس در عادی‌سازی روابط میان آمریکا و کوبا بود. در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، پاپ با ارسال نامه‌های خصوصی به رؤسای‌جمهور دو کشور و سپس میزبانی نمایندگان آنها در واتیکان، موجب شد پس از بیش از نیم‌قرن خصومت، روابط دیپلماتیک میان هاوانا و واشنگتن از سر گرفته شود. این اقدام نه‌تنها در تاریخ دیپلماسی ماندگار شد، بلکه اثباتی بود بر قدرت دیپلماسی اخلاق‌محور در جهان پرتنش امروز. نمونه‌ای دیگر از نقش سیاسی واتیکان، سفر تاریخی پاپ ژان پل دوم به آرژانتین در سال ۱۹۸۲ و در میانه جنگ فالکلند میان بریتانیا و آرژانتین بود. در شرایطی که هیجان‌های ملی‌گرایانه آرژانتین را فراگرفته بود، حضور پاپ در کشور زادگاه قربانیان جنگ، حامل پیام آرامش، همدلی و ضرورت پایان خشونت بود. این سفر با وجود آنکه بلافاصله به توقف جنگ منجر نشد، اما مبنایی شد برای نگاه تازه جهانی به نقش دین و اخلاق در سیاست.
ایران و مسیحیت؛ از تقابل تاریخی تا تعامل اخلاقی
در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، روابط جمهوری اسلامی ایران و واتیکان همواره مبتنی بر احترام متقابل بوده است. گفت‌وگوهای بین‌الادیانی، دیدارهای پاپ با مقامات ایرانی و نامه‌نگاری‌های رهبران دو طرف، بستری از اعتماد ایجاد کرده است. در شرایط کنونی که دولت آمریکا درگیر سیاست‌ورزی مبتنی بر آموزه‌های محافظه‌کارانه مسیحی است، ورود واتیکان به‌عنوان یک نهاد مستقل و مذهبی می‌تواند پل ارتباطی جدیدی میان ایران و ساختار مذهبی-سیاسی دولت آمریکا باشد.
پیشنهاد میزبانی واتیکان برای مذاکرات؛ تجربه‌ای موفق که باید تکرار شود
در پرتو تجربه موفق مذاکرات کوبا و آمریکا با میزبانی واتیکان، اکنون نیز می‌توان پیشنهاد داد که دور بعدی مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا با میزبانی واتیکان برگزار شود. این پیشنهاد از آن جهت شایان توجه است که از فضای پرتنش و سیاسی مذاکرات در کشورهای منطقه یا اروپا فاصله می‌گیرد و در محیطی مبتنی بر احترام متقابل، بی‌طرفی مذهبی و پیام صلح پیگیری می‌شود.
واتیکان برخلاف دیگر میزبان‌های احتمالی، نه به دنبال کسب قدرت سیاسی است و نه منافع اقتصادی؛ هدف آن صرفا ایجاد صلح، کاهش رنج انسان‌ها و ترویج عدالت است. بنابراین، اعتماد به این نهاد می‌تواند فضای مذاکرات را از رقابت‌های ژئوپلیتیک دور کند و به سوی درک متقابل پیش ببرد.
دعوت از پاپ برای سفر به ایران؛ پیام صلح از رم به تهران
در کنار این پیشنهاد، می‌توان دعوت رسمی از پاپ برای سفر به ایران را نیز در دستور کار قرار داد. پاپ پیشین به کشورهای مسلمان‌نشینی مانند عراق، مراکش و امارات سفر کرده و همواره از لزوم گفت‌وگو میان ادیان و تمدن‌ها سخن گفته است. سفر پاپ جدید به تهران می‌تواند نه‌تنها یک رویداد مذهبی، بلکه یک رویداد دیپلماتیک سطح بالا با پیام‌های صلح، هم‌زیستی و آینده‌نگری برای منطقه و جهان باشد. سفر پاپ به ایران، در کنار گفت‌وگوهای دینی، می‌تواند سکویی برای گفت‌وگوهای سیاسی باشد. همان‌گونه که او در هاوانا میانجیگری کرد، شاید بتواند میان تهران و واشنگتن نیز نقش یک پیام‌آور صلح را ایفا کند. در جهانی که صلح گمشده‌ای بزرگ است، چه کسی بهتر از کسی که خود را «خادم خادمان خدا» می‌نامد، می‌تواند نقش واسطه را داشته باشد؟
آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
