نگاهی به گذشته، گامی به جلو در روابط تایلند و ایران
کشور تایلند دارای تحولات تاریخی پر‌فراز‌و‌نشیبی مملو از مهاجرت‌ها، تجارت بین‌المللی و تبادلات فرهنگی با اقوام مختلف بوده است. این عوامل جامعه تایلندی را به جامعه‌ای با تنوع فرهنگی، اقتصادی و ساختار اجتماعی تبدیل کرده‌اند که تا امروز ادامه دارد.
دکتر عارفین یاما
مؤسسه مطالعات آسیایی/ دانشگاه چولا لونگکورن
با همکاری سفارت پادشاهی تایلند در تهران
کشور تایلند دارای تحولات تاریخی پر‌فراز‌و‌نشیبی مملو از مهاجرت‌ها، تجارت بین‌المللی و تبادلات فرهنگی با اقوام مختلف بوده است. این عوامل جامعه تایلندی را به جامعه‌ای با تنوع فرهنگی، اقتصادی و ساختار اجتماعی تبدیل کرده‌اند که تا امروز ادامه دارد. یکی از ملت‌هایی که از گذشته نقش مهمی در تبادل با تایلند داشته، ایران (که در گذشته پارس‌ها نامیده می‌شده) است.
ایرانیان از بیش از ۴۰۰ سال پیش، در دورانی که آیوتایا هنوز پایتخت تایلند بود، به عنوان بازرگان، دیپلمات، عالم و اشرافی که در نزدیکی دربار سلطنتی فعالیت می‌کردند، نقش‌آفرینی کردند. این افراد نقش مهمی در انتقال دانش و فرهنگ، از جمله معماری، غذا، زبان یا برخی آیین‌ها به تایلند داشتند. بنابراین، در فرصتی که تایلند و ایران در سال ۲۰۲۵ هفتادمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک خود را جشن می‌گیرند و با بیش از چهار قرن ارتباط مستمر، اکنون زمان آن است که به ارزش همزیستی مبتنی بر تنوع و پذیرش تفاوت‌ها که منجر به صلح و شکوفایی مشترک برای همه ملت‌ها در جامعه شده است، توجه کنیم.
نقطه عطف دوستی
بر همگان روشن است که ایرانیان بازرگانانی توانمند بودند و برای تجارت به سرزمین‌های مختلف، چه دور و چه نزدیک، سفر می‌کردند. با توجه به اینکه تایلند (یا همان سیام که در گذشته شناخته می‌شد) به دلیل موقعیت جغرافیایی خود بستر مناسبی برای مسیرهای تجاری بین هند، چین، خاورمیانه و اروپا را فراهم می‌کرد و مرکز مهم تجارت و حمل‌ونقل در منطقه آسیای جنوب شرقی محسوب می‌شد، بازرگانان از کشورهای مختلف برای جست‌وجوی فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی به آنجا سفر می‌کردند. یکی از گروه‌هایی که نقش بسیار مهمی ایفا کرد، ایرانیان از امپراتوری صفوی بودند که با هدف تجاری، امنیت و اسکان در سرزمینی که پذیرای تنوع فرهنگی بود، به سیام سفر کردند.
نقش شیخ احمد قمی
اگر بخواهیم از بازرگانان ایرانی‌ای که در آن دوره نقش برجسته‌ای داشتند نام ببریم، بی‌تردید نام شیخ احمد قمی به میان می‌آید. او به عنوان یک بازرگان، عالم دینی و دیپلمات از شهر قم شناخته می‌شد.
شیخ احمد شخصیتی کلیدی بود که به تقویت روابط اولیه بین ایران و تایلند کمک کرد. این امر به دلیل دانش و توانایی او در زبان، مذاکرات در زمینه تجاری و درک نظام دیپلماسی در جهان اسلام بود. با توجه به لطف و گشاده‌رویی پادشاه آیوتایا نسبت به پذیرش خارجی‌ها و افرادی با ادیان مختلف، شیخ احمد اجازه یافت تا در سیام ساکن شود، به فعالیت‌های تجاری بپردازد و دین اسلام و مذهب شیعه را ترویج دهد. همچنین، او به مناصب مهمی در دربار سلطنتی برای مدیریت تجارت خارجی منصوب شد. این امر سرآغازی بود برای فراهم‌شدن فضایی آزاد و رسمی برای ایرانیان تا نقش فعالی در جامعه تایلند ایفا کنند.
شیخ احمد قمی در سال ۱۶۳۱ میلادی در آیوتایا در‌گذشت. آرامگاه او در دانشگاه راجابات پرا ناخون سی آیوتایا، در استان پرا ناخون سی آیوتایا قرار دارد و به عنوان یکی از مکان‌های تاریخی مهم هم برای مسلمانان و هم غیر‌مسلمانان در تایلند شناخته می‌شود. ایرانیانی که به تایلند سفر می‌کنند، می‌توانند از این مکان بازدید کنند و تاریخچه‌ای را که به روابط دوستانه و پایدار کنونی بین تایلند و ایران منجر شده است، گرامی بدارند. همچنین آنها می‌توانند از دیگر مکان‌های تاریخی مهم در استان پرا ناخون سی آیوتایا بازدید کنند و این سفر را به صورت رفت و برگشت از بانکوک در یک روز انجام دهند.
میراث اقتصادی و تجاری به‌جا‌مانده از ایرانیان در تایلند
هنگامی که به میراثی که بازرگانان پارسی برای تایلند به جا گذاشتند نگاه می‌کنیم، می‌توان دید که آنها نه‌تنها بازرگانانی بودند که کالاهای لوکس از خاورمیانه، هند و اروپا مانند فرش‌های پارسی، ادویه‌جات، عطرها و جواهرات را به آیوتایا وارد کردند، بلکه در زمینه صنعت و صنایع دستی نیز به توسعه صنعت نساجی و فراوری محصولات در تایلند کمک کردند. به‌ویژه آنها تکنیک‌های پیشرفته بافت ابریشم را معرفی کردند که تأثیر بسزایی بر روی صادرات ابریشم تایلندی به بازارهای بین‌المللی داشت، به طوری که ابریشم تایلندی به کالایی محبوب در بازارهای جهانی تبدیل شد. علاوه بر این، ایرانیان با استفاده از تخصص خود در تجارت، به صادرات محصولات تایلندی مانند برنج، چوب درخت شاپان، عاج فیل و ابریشم به بازارهای خارجی کمک کردند که این امر منجر به گسترش شبکه تجارت بین‌المللی تایلند و تقویت ثبات اقتصادی آن شد.
آثار اجتماعی و فرهنگی ایرانیان
ورود ایرانیان به جامعه تایلند آثار اجتماعی و فرهنگی متعددی در زمینه‌های مختلف از جمله هنر، معماری، زبان، غذا، پوشاک و سنت‌ها به جا گذاشت. نشانه‌های هنر ایرانی را می‌توان در بسیاری از مساجد تایلند مشاهده کرد؛ به‌ویژه در الگوهای هندسی ایرانی، استفاده از کاشی‌های لعاب‌دار رنگی و ساختارهای معماری ایرانی مانند گنبد و طاق‌های قوسی که به طور برجسته در برخی معابد و کاخ‌ها دیده می‌شود، به‌ویژه در کاخ نارای راجانیوست در استان لوپبوری که فقط حدود ۱۳۰ کیلومتر از بانکوک فاصله دارد.
هنر آشپزی یکی دیگر از میراث‌های فرهنگی است که ایرانیان به جامعه تایلند منتقل کردند. بسیاری از غذاهای تایلندی، از جمله ماسامان، کاری، بریانی، شیر‌برنج، فرنی، حلوا و زولبیا و بامیه، همگی بازتاب‌دهنده تأثیرات دستور پخت‌های سنتی پارسی هستند که به شکلی هنرمندانه با مواد اولیه و ذائقه مردم تایلند سازگار شده‌اند.
در زمینه زبان و ادبیات، ایرانیان تأثیر بسزایی در زبان و ادبیات تایلندی برجای گذاشته‌اند؛ به‌ویژه واژه‌هایی که مربوط به فعالیت‌های اقتصادی، پوشاک و موقعیت‌های درباری هستند. این امر بازتاب‌دهنده تبادل مداوم دانش و فرهنگ است. افزون بر این، برخی از آثار ادبی تایلندی نیز از ادبیات فارسی الهام گرفته‌اند که از طریق دانشمندان و بازرگانانی که در سیام اقامت داشته‌اند، منتقل شده‌اند. پوشاک یکی دیگر از مواردی است که نشانه‌های حضور ایرانیان در آن نمایان است. برخی از اشراف و طبقات بالای جامعه تایلند در گذشته به لباس‌هایی با سبک ایرانی علاقه‌مند بودند؛ مانند استفاده از پارچه‌های ابریشمی با نقش‌ونگارهای ظریف و زیورآلات با طراحی پیچیده. این امر نشان‌دهنده ذوق و سلیقه‌ای برگرفته از فرهنگ خاورمیانه است که به طور هماهنگ با فرهنگ تایلندی آن دوره آمیخته شده بود.
در نهایت، در حوزه دین، مردم تایلندی با تبار ایرانی نقش پیوسته‌ای در حفظ و گسترش دین اسلام در تایلند داشته‌اند. مسجدهایی مانند مسجد تون‌سان، مسجد کودیلوانگ و مسجد کودیت‌چاروئنپات در بانکوک (امام باراه)، همچنان به عنوان مراکز روحانی جامعه مسلمانان ایرانی‌تبار باقی مانده‌اند.
تنوع در ارزش‌ها و احترام به دیگر ارزش‌ها
می‌توان اشاره کرد که اگر علم از ارزش‌ها و پذیرش تنوع آنها وجود نداشت، چهار قرن روابط پایدار میان تایلند و ایران ممکن نبود به این نقطه برسد. تایلند و مردم آن دارای طبیعتی باز و سازگار هستند و به همین دلیل سرزمینی است که صلح و آرامش از همزیستی مسالمت‌آمیز میان اقوام گوناگون در آن حفظ شده است. هرگاه بیگانگان برای مدتی کوتاه از این کشور بازدید کرده‌اند، با روی خوش و لبخند گرم مورد استقبال قرار گرفته‌اند که این امر ریشه در اصطلاحاتی همچون «مهمان‌نوازی تایلندی» و «سرزمین لبخندها» دارد که همچنان با تمام ابعاد معنایی خود پابرجا مانده‌اند.
در تایلند امروز، نهادهای آموزشی بسیاری به مطالعه تمدن ایرانی و روابط تایلند با جهان اسلام اهمیت می‌دهند؛ از جمله مرکز مطالعات اسلامی دانشگاه چولالونگکورن و دانشگاه فناوری سیام. در همین حال، برخی از دانشجویان تایلندی نیز برای تحصیل در مؤسسات آموزشی ایران به این کشور سفر می‌کنند که این امر موجب ادامه تبادلات فرهنگی و علمی بین دو کشور شده است. اینکه نسل جدید فرصت یادگیری سبک زندگی، دانش، فرهنگ و هنر متفاوت از سرزمین مادری خود را داشته باشند، باعث ایجاد آشنایی و تقویت تفاهم متقابل می‌شود و این خود پایه‌ای محکم برای آینده روابط میان تایلند و ایران به‌شمار می‌رود.
گام‌هایی به سوی برقراری یک روابط پایدار
آقای امین سکساسنگوین، یکی از دانشجویان تایلندی که اکنون برای تحصیل به ایران آمده است، درباره تجربه زندگی در ایران می‌گوید: «ایران کشوری جذاب است. اگرچه فرهنگی متفاوت با تایلند دارد، اما مردم آن صمیمی هستند و من بسیار آن را دوست دارم».
اینکه کشوری بتواند بیش از ۴۰۰ سال رابطه‌ای دوستانه و با احترام متقابل داشته باشد، مانند آنچه میان تایلند و ایران وجود دارد، امری نیست که بتوان به‌سادگی از آن گذشت. پچیت بونسود، سفیر تایلند در تهران، در‌این‌باره می‌گوید: «تاریخ نشان داده است تفاوت‌های فرهنگی لزوما به مشکلات و درگیری‌ها منجر نمی‌شوند، اگر ما بتوانیم با ذهن باز یکدیگر را بپذیریم و با هم سازگار شویم.
همان‌گونه که دربار تایلند بازرگانان ایرانی را پذیرفت تا در تایلند ساکن شوند و نقش ایفا کنند، ایرانیان نیز به آنجا رفتند و با پذیرش و سازگاری با محیط و فرهنگ متفاوت تایلند، امکان همزیستی مسالمت‌آمیز را برای هر دو طرف فراهم کردند. اینکه تایلند و ایران تا به امروز توانسته‌اند رابطه‌ای دوستانه را حفظ کنند، هرچند از نظر جغرافیایی از یکدیگر دور هستند، ریشه در موفقیت فرایند تبادل فرهنگی میان نسل‌ها دارد که از زمان سفر شیخ احمد به آیوتایا حدود ۴۰۰ سال پیش آغاز شد. این موضوعی است که نسل‌های آینده باید آن را ادامه دهند تا هر دو کشور بتوانند به سوی آینده‌ای پایدار و مشترک گام بردارند».
سفیر تایلند در پایان اظهار کرد: «ما، مردم تایلند و ایران، می‌توانیم در هفتادمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک میان تایلند و ایران در سال جاری، این فرصت را با آگاهی از اشتراکات میان دو کشور جشن بگیریم و از آن به عنوان پله‌ای برای تقویت و نزدیک‌ترکردن روابط میان دو کشور استفاده کنیم. فقط رابطه‌ای نزدیک، مبتنی بر احترام متقابل و منافع مشترک مردم دو کشور، می‌تواند ارزش و معنای واقعی این رابطه را به اثبات برساند».
