آنکارا با مشارکت در پروژه‌های مهم ترانزیتی منطقه به دنبال تصاحب دروازه صادرات انرژی به اروپاست
چشم ترکیه به شاهراه‌های انرژی
ترکیه این روزها هم‌زمان چند طرح تزانزیتی را در منطقه دنبال می‌کند؛ طرح‌هایی که یک هدف نهایی دارند و آن اینکه آنکارا به هاب ترانزیت انرژی در منطقه تبدیل شود. آنها از سمت جنوب به شمال در پروژه راه توسعه عراق شریک شده‌اند و از شرق به غرب، به دنبال کریدور زنگه‌زور و مسیر باکو- جیهان هستند.
کیمیا نعمت‌اله: ترکیه این روزها هم‌زمان چند طرح تزانزیتی را در منطقه دنبال می‌کند؛ طرح‌هایی که یک هدف نهایی دارند و آن اینکه آنکارا به هاب ترانزیت انرژی در منطقه تبدیل شود. آنها از سمت جنوب به شمال در پروژه راه توسعه عراق شریک شده‌اند و از شرق به غرب، به دنبال کریدور زنگه‌زور و مسیر باکو- جیهان هستند. البته حالا با سقوط دمشق و حذف بشار اسد، زمین سوریه برای ترکیه هموارتر شده است تا میادین نفت و گاز این کشور را به بازی بلندپروازانه خود بکشاند.
ترکیه به دنبال شاهراه‌های ترانزیت انرژی
چندی است که عراق از یک مسیر ترانزیتی بلندپروازانه به نام راه توسعه رونمایی کرده است. مسیری که از بندر فاو در کرانه خلیج فارس شروع می‌شود و با عبور از خاک عراق به ترکیه و سپس اروپا می‌رسد.
پروژه راه توسعه به طول هزار‌و 200 کیلومتر متشکل از خطوط حمل‌ونقل کالا و مسافران و راه‌آهن است که از بندر فاو در بصره آغاز می‌شود و به اراضی ترکیه می‌رسد.
هزینه این پروژه 17 میلیارد دلار برآورد شده است و این پروژه در نخستین فاز خود در 2028 بهره‌برداری می‌شود و آخرین فاز آن نیز سال 2050 به بهره‌برداری خواهد رسید.
باید تأکید کرد که چیزی نزدیک به 60 درصد ذخایر نفت جهان در خلیج فارس قرار دارد و گذشته از این عراق در نیمه شمالی خود دارای میادین بزرگ گازی است. این موضوع ظرفیت ویژه‌ای برای عراق ایجاد کرده است که جای خود را در بازار انرژی اروپا باز کند.
نکته اینجاست که پیش‌از‌این روسیه چیزی نزدیک به 60 درصد نیاز اروپا به گاز را تأمین می‌کرد و یکی از بازیگران کلیدی بازار نفت اتحادیه اروپا به شمار می‌رفت. با شعله‌ورشدن آتش جنگ روسیه و اوکراین، اروپا تلاش کرد روسیه را از بازار انرژی خود حذف کند اما جایگزینی آن بسیار دشوار بود. حالا این شرایط مدت‌هاست ترکیه را به تکاپو انداخته است که تبدیل به شاهراهی برای صادرات انرژی به اروپا باشد. از همین رو است که ترکیه هم‌زمان در چند پروژه ترانزیتی بزرگ منطقه مشارکت کرده است. در پاییز گذشته ترکیه و قطر بر اهمیت پروژه جاده توسعه عراق و اهمیت استراتژیک عراق برای تحقق امنیت، ثبات و شکوفایی در منطقه تأکید کردند.
گذشته از این قطر نیز بهعنوان سومین بازیگر بزرگ گاز جهان به شمار می‌آید و یکی از گزینه‌های جایگزینی روسیه در بازار انرژی اروپا بوده است. ترکیه در مسیر شرق به غرب هم تلاش می‌کند تا گاز کشورهای حومه دریای مازندران را به اروپا برساند. در همین زمینه ترکیه در ساخت خط لوله باکو-تفلیس-جیهان مشارکت داشته است. این خط لوله انتقال نفت خام از میدان نفتی آذری-چیراگ-گونشلی در دریای مازندران شروع شده و تا دریای مدیترانه ادامه دارد. این خط لوله از شهر باکو در جمهوری آذربایجان می‌گذرد و به تفلیس در گرجستان می‌رسد و سپس به بندر جیهان ترکیه متصل می‌شود.
از آن سو ترکیه به دنبال یک مسیر ترانزیتی مهم دیگر یعنی زنگه‌زور است که جمهوری آذربایجان را به نخجوان و سپس ترکیه متصل می‌کند. این مسیر هرچند که با چالش‌های فراوانی از سوی ایران و ارمنستان مواجه بوده است، اما در بهمن سال گذشته مقامات ارمنستان از آمادگی خود برای ارائه «مسیر بدون مانع» به جمهوری آذربایجان خبر دادند؛ اصطلاحی که نگرانی کارشناسان ارمنی را به دنبال داشت و آنها این موضوع را به تسلیم کریدور زنگه‌زور تعبیر کردند. کریدورهایی که می‌تواند ترکمنستان و دیگر کشورهای نفتی حوزه دریای مازندران را در رؤیای ترکیه شریک کند.
گذشته از این پس از سقوط دمشق، حضور ترکیه در سوریه پررنگ شده است و این کشور با دارابودن ذخایر نفت و گاز می‌تواند یکی از بازیگران مهم رؤیای هاب گازی ترکیه باشد.
علی ضیایی، کارشناس ترانزیت، در این زمینه به «شرق» می‌گوید: بحث ترکیه و دالان انرژی از دو محور اصلی در حال پیگیری است که یکی مربوط به خط لوله باکو-جیهان و یکی هم بهعنوان یک طرح که انتقال گاز قطر از طریق سوریه و ترکیه به اروپاست. البته به نظر می‌رسد که تحقق این رؤیا چندان هم ساده نیست. او تأکید می‌کند که تصرف جنوب ارمنستان به صورت نظامی از سوی جمهوری آذربایجان چالش‌های متعددی در منطقه ایجاد می‌کند. به‌ویژه اینکه ایران هم راه‌اندازی کریدور زنگه‌زور را خط قرمز خود می‌داند. از آن سو منابع گازی عراق بیشتر در اقلیم کردستان متمرکز است و دولت مرکزی در این زمینه با اقلیم خودمختار کردستان دچار مسئله است.
مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس انرژی، هم به «شرق» می‌گوید: «مشارکت سوریه در رؤیاپردازی گازی ترکیه فعلا اتفاق در دسترسی نیست و حکومت مستقر فعلی در سوریه با تعارضات گسترده‌ای برای تسلط بر میادین نفت و گاز مواجه است، چه رسد که این تعارضات حل شده و به سرمایه‌گذاری برای افزایش تولید و صادرات برسد».
سعید میرترابی، کارشناس انرژی، هم به «شرق» توضیح می‌دهد «ایران برای استفاده از ظرفیت‌های موجود ترانزیتی با محدودیت‌های منطقه‌ای مواجه است. با اینکه ظرفیت‌های بالقوه ایران از ترکیه بالاتر است، اما به دلیل سرمایه‌گذاری‌های ترکیه در زمینه ترانزیت انرژی، در‌حال‌حاضر ترکیه را در موقعیتی جلوتر قرار داده است. در‌عین‌حال ایران در مقابل طرح زنگه‌زور نگرانی‌هایی دارد اما به منزله خفگی ژئوپلیتیکی نیست، بلکه مشکلات روسیه و اوکراین و برقراری ارتباط قوی در منطقه، موضع ایران را در برابر ترکیه ضعیف کرده است، بنابراین اگرچه ممکن است که رؤیاپردازی ترکیه برای تبدیل‌شدن به هاب انرژی در کوتاه‌مدت به نتیجه نرسد، اما این تحرکات ترکیه به منزله هشدار جدی برای فرصت‌های ترانزیتی ایران در منطقه است».
