ارزیابی «شرق» از بین خطوط گفته‌های تازه وزیر امور خارجه
سیاست خارجی ایران؛ انتخاب واقع‌بینانه یا سکون در بن‌بست؟
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در جدیدترین اظهارات خود ضمن تشریح وضعیت مذاکرات هسته‌ای و تعاملات بین‌المللی ایران، به‌روشنی نشان داد که کشور در مواجهه با فشارهای بین‌المللی و بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت، از مقام کنشگری فعال وارد واکنش شده و تلاش می‌کند با واقع‌بینی شرایط را مدیریت کند.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
مهدی بازرگان: سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در جدیدترین اظهارات خود ضمن تشریح وضعیت مذاکرات هسته‌ای و تعاملات بین‌المللی ایران، به‌روشنی نشان داد که کشور در مواجهه با فشارهای بین‌المللی و بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت، از مقام کنشگری فعال وارد واکنش شده و تلاش می‌کند با واقع‌بینی شرایط را مدیریت کند. عراقچی با اشاره به تجربه یک سال گذشته در مذاکرات با آمریکا و کشورهای اروپایی، تأکید کرد که نتیجه این گفت‌وگوها بارها به بن‌بست ختم شده است.
او به خروج آمریکا از توافق و بازگرداندن تحریم‌ها، اقدامات غیرقابل پیش‌بینی دولت پیشین و زیاده‌خواهی‌های متعدد طرف آمریکایی اشاره و تأکید کرد در چنین شرایطی مذاکره با آمریکا بدون تغییر معادلات، صرفا به بن‌بست منجر می‌شود. با این حال، عراقچی تصریح کرد این به معنای رد کامل مذاکره نیست و اگر پیشنهادی منطقی، متوازن و مبتنی بر منافع متقابل ارائه شود، ایران آن را بررسی خواهد کرد. وزیر امور خارجه ایران همچنین درباره حقوق و منافع ملی کشور تأکید کرد که حفظ حقوق مردم ایران و ادامه غنی‌سازی هسته‌ای، خط قرمز کشور است. او افزود که ایران آماده همکاری در زمینه شفاف‌سازی و اعتمادسازی برای فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای است، مشروط بر آنکه طرف مقابل نیز به حقوق ایران احترام گذاشته و تحریم‌های ظالمانه لغو شود.
عراقچی تأکید کرد که تنها پیشنهادهای منطقی و متوازن قابل بررسی هستند و از هیچ حقی صرف‌نظر نخواهد شد. این موضع، نشان‌دهنده نگرشی محافظه‌کارانه و در عین حال واقع‌بینانه است که تلاش دارد منافع ملی و خطوط قرمز ایران را در سیاست خارجی حفظ کند. عباس عراقچی در ادامه به نقش اروپا در مذاکرات اشاره کرد و گفت: اروپایی‌ها عملا توان پیشبرد مذاکرات مستقل را ندارند و از ایران خواسته‌اند مستقیما با آمریکا مذاکره کند. این واقعیت نشان می‌دهد که پرچم مذاکره در دست ایران بوده و همواره ایران آماده گفت‌وگو از موضعی برابر و بر پایه احترام متقابل بوده است. عراقچی تأکید کرد که اگر پیشنهادی معقول و منصفانه از هر طرفی ارائه شود که منافع کشور را تأمین کند، ایران از آن استقبال و آن را بررسی خواهد کرد.
وزیر امور خارجه همچنین به تجربه مذاکرات گذشته درباره مسائل حساس هسته‌ای اشاره کرد و یادآور شد: برخی پیشنهادها، از‌جمله ادعای آمریکا درباره توقف غنی‌سازی ۶۰ درصد در مقابل تأخیر موقت در اعمال مکانیسم ماشه، غیرمنطقی و غیرقابل قبول بوده است. او افزود: ایران فقط زمانی این موضوعات را بررسی می‌کند که پیشنهادها واقعی، منصفانه و مبتنی بر حقوق کشور باشد. عراقچی تأکید کرد که این رویکرد، نشان‌دهنده جدیت ایران در حفظ منافع ملی و عدم ورود به مذاکرات زیاده‌خواهانه و نامتوازن است. وزیر امور خارجه همچنین درباره تماس‌ها و تعاملات با آمریکا توضیح داد: هیچ گفت‌وگوی مستقیم یا تماس تلفنی میان ایران و آمریکا صورت نگرفته است و تمامی تبادل پیام‌ها از طریق واسطه‌ها انجام می‌شود.
او این موضوع را بارها تکذیب کرده و افزود هیچ مذاکره مستقیمی در جریان نیست. این موضع ایران نشان‌دهنده انتخابی واقع‌بینانه است؛ کشوری که در شرایط فعلی به‌جای ایجاد بحران جدید، ترجیح می‌دهد با احتیاط و هوشمندی، فرصت‌های دیپلماتیک پیش‌رو را مدیریت کند. عراقچی همچنین درباره مذاکرات با اروپایی‌ها بیان کرد: تاکنون زمینه‌ای برای گفت‌وگو وجود ندارد؛ زیرا آنها خود را به آمریکا وابسته می‌دانند و نمی‌توانند نقش مستقل داشته باشند. با این حال، وزیر امور خارجه تأکید کرد اگر پیشنهادهای منطقی، متوازن و مبتنی بر احترام متقابل ارائه شود، ایران همواره آمادگی بررسی آنها را دارد. این دیدگاه نشان می‌دهد ایران همواره از موضع فعال، اما محافظه‌کارانه، وارد تعاملات بین‌المللی شده و پرچم مذاکره را در دست خود نگه داشته است.
دیپلماسی محتاطانه؛ راهبرد تهران در بحران
در مجموع می‌توان گفت ایران پس از بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت و فعال‌سازی مکانیسم ماشه، از یک سیاست کنشگری به سیاست واکنشی واقع‌بینانه منتقل شده است. این موضع، اگرچه ممکن است از نظر برخی تحلیلگران به معنای انفعال تلقی شود، اما در واقع تلاشی محتاطانه برای مدیریت معادلات پیچیده بین‌المللی و حفظ منافع ملی و خطوط قرمز کشور است. عراقچی با تأکید بر حفظ حق غنی‌سازی، بررسی پیشنهادهای منصفانه و آماده‌بودن برای گفت‌وگو، نشان داد ایران در این فضای دشوار، نه منفعل است و نه دست خود را از دیپلماسی کوتاه کرده، بلکه با احتیاط و واقع‌بینی، مسیرهای ممکن برای تعامل و حل مسائل بین‌المللی را باز نگه داشته است. البته روی دیگر سکه هم نشان می‌دهد که در شرایط کنونی، فضای سیاست خارجی ایران با مجموعه‌ای از بحران‌ها و چالش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی پیچیده شده است؛ از بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت و فعال‌سازی مکانیسم ماشه گرفته تا تحولات حساس در خاورمیانه و فشارهای چندجانبه از سوی قدرت‌های جهانی. در چنین وضعیتی، ایستادن در موقعیتی که می‌توان آن را «ایستگاه تردید و ابهام» نامید و صرفا به مقام واکنشی یا کنشگری نسبت به معادلات بسنده‌کردن، نه‌تنها با منافع ملی همخوانی ندارد، بلکه از منظر راهبردی نیز منطقی به نظر نمی‌رسد.
سیاست خارجی فعال و ابتکار‌محور، نه‌تنها توانایی کشور را در مدیریت معادلات منطقه‌ای و جهانی ارتقا می‌دهد، بلکه پیام‌آور قدرت و ثبات در صحنه بین‌الملل است. انتظار و سکون، در شرایطی که فرصت‌ها و تهدیدها به‌سرعت تغییر می‌کنند، می‌تواند کشور را در موقعیت آسیب‌پذیری قرار دهد و باعث شود تهدیدها به بحران‌های عمیق‌تر بدل شوند. ایران با برخورداری از ظرفیت دیپلماتیک، تجربه تاریخی و شبکه‌های راهبردی منطقه‌ای، توانایی دارد ابتکار عمل را در دست گیرد و وضعیت‌ها را به نفع منافع ملی مدیریت کند. بنابراین، ماندن در حالت انتظار و تردید، نه‌تنها بهره‌گیری از فرصت‌ها را محدود می‌کند، بلکه امکان شکل‌دهی به معادلات را از تهران سلب می‌کند؛ نکته‌ای که ضرورت دارد در تصمیم‌گیری‌های سیاست خارجی همواره مورد توجه و بازنگری قرار گیرد.
فریدون مجلسی: نباید فرصت‌های محدود پیش‌رو را از دست داد
در همین باره، فریدون مجلسی در گفت‌وگو با «شرق» و با قرائتی انتقادی نسبت به وضعیت کنونی سیاست خارجی از هدر‌دادن فرصت‌ها برای خروج از بحران فعلی می‌گوید و با اشاره به فرصت جدید یعنی دعوت ایران به اجلاس صلح شرم‌الشیخ تأکید کرد: «حضورنیافتن ایران در این نشست، نشان‌دهنده فقدان ابتکار عملی است که بتواند مسیر دیپلماسی ایران را به سمت جلو هدایت کند». او تأکید کرد: «در چنین شرایطی ایران یا باید صرفا در مقام واکنش نسبت به معادلات جهانی و منطقه‌ای باقی بماند یا با ابتکار عمل و مدیریت دقیق وارد عرصه شود تا موقعیت خود را در صحنه بین‌المللی تقویت کند».
دیپلمات اسبق کشورمان با نگاهی دقیق‌تر به شرایط غزه و تعاملات منطقه‌ای ایران و کشورهای عربی معتقد است: «ایران باید ضمن پایبندی به آرمان فلسطین، خود را با کل جامعه عربی هم‌سنگ کند». به گفته این تحلیلگر، «این کار نه‌تنها حفظ آبرو و مشروعیت ایران را در پی دارد، بلکه می‌تواند پیامدهای مثبت دیپلماتیک در سطح منطقه و جهان ایجاد کند». او افزود: «تکلیف ایران روشن است و حضور در سطح پایین‌تر یا مشارکت در برنامه‌های دیپلماتیک می‌تواند امکان تأثیرگذاری بدون باز‌کردن زخم‌های قدیمی را فراهم کند و مسیر برای توافقات و مدیریت بحران پیش‌رو باز شود».
از منظر فریدون مجلسی، «تجربه تاریخی و موقعیت فعلی ایران نشان می‌دهد کشور باید فرصت‌ها را غنیمت بشمارد». او با اشاره به سفر وزیر امور خارجه به مصر پیش از آغاز فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت قطع‌نامه‌ها و انعقاد پیمان با آژانس در قاهره، این حرکت را نشانه اهمیت مصر و نقش آن در مدیریت پرونده فلسطین دانست. لذا این کارشناس بر ضرورت پذیرش پیشنهادهای بین‌المللی مانند دعوت مجدد مصر تأکید دارد و معتقد است: «در چارچوب نظارت مشترک و صلح‌آمیز می‌توان به نحوی حرکت کرد که ضمن حفظ عزت و اقتدار ایران، موقعیت کشور برای چانه‌زنی و دستیابی به توافقات متوازن تقویت شود».
تحلیلگر مسائل بین‌الملل با اشاره به تحولات منطقه‌ای، از‌جمله توسعه صنعتی و اقتصادی کشورهای عربی گفت: «ایران، ترکیه و دیگر بازیگران منطقه‌ای می‌توانند نقش متعادل‌کننده‌ای ایفا کنند تا از ایجاد تمرکز قدرت یک‌طرفه جلوگیری شود». او افزود: «در شرایط کنونی، مسئولیت تصمیم‌گیری و حرکت پیش‌دستانه با تهران است و کوتاهی در این مسیر می‌تواند پیامدهای منفی داخلی و منطقه‌ای به دنبال داشته باشد». فریدون مجلسی در نهایت با تأکید بر بحران‌های داخلی ایران، از‌جمله کاهش منابع، خشک‌سالی و نارضایتی عمومی و بحران معیشت تصریح کرد: «فشار زمان و انتظارات مردم ایجاب می‌کند مسئولان با احساس مسئولیت و ابتکار عمل، مسیر سیاست خارجی و دیپلماسی کشور را به سمت کاهش بحران‌ها و حفاظت از منافع ملی هدایت کنند و فرصت‌های محدود پیش‌رو را از دست ندهند».
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
