ضرورت احداث بناهای کم‌مصرف و بهینه‌سازی سازه‌‌های موجود در ایران
ساختمان‌ها و بحران هدررفت بیشینه انرژی
درحالی‌که دنیا برای رسیدن به ساختمان‌های کارآمد و کم‌مصرف در تلاش است، ما در ایران کماکان با انجام روش‌های سنتی در حال تولید ساختمان‌های ناکارآمد و بی‌کیفیت هستیم. بخش ساختمان در ایران با معضلات بزرگی مانند تکرار روش‌های سنتی ساخت‌وساز، کمبود نیروهای ماهر، ارتباط ضعیف بین مراکز قانون‌گذار و سازندگان و تخریب محیط زیست روبه‌رو است.
کیهان زرین‌نقش*: درحالی‌که دنیا برای رسیدن به ساختمان‌های کارآمد و کم‌مصرف در تلاش است، ما در ایران کماکان با انجام روش‌های سنتی در حال تولید ساختمان‌های ناکارآمد و بی‌کیفیت هستیم. بخش ساختمان در ایران با معضلات بزرگی مانند تکرار روش‌های سنتی ساخت‌وساز، کمبود نیروهای ماهر، ارتباط ضعیف بین مراکز قانون‌گذار و سازندگان و تخریب محیط زیست روبه‌رو است. در‌این‌میان مصرف بیش از حد انرژی در ساختمان‌ها نیز مزید بر علت شده است. ایران با داشتن حدود یک درصد جمعیت جهان، حدود چهار درصد انرژی کل جهان را مصرف می‌کند! بخش ساختمان با مصرف بیش از 40 درصد از انرژی مصرفی کشور بالاترین سهم مصرف را به خود اختصاص داده است. از طرفی بزرگ‌ترین سهم هدررفت انرژی در کشور مربوط به ساختمان‌ها‌ست؛ ساختمان‌هایی که عمر آنها کوتاه، کیفیت‌شان کم و مقاومت آنها اغلب نامشخص است. این هدررفت انرژی نیز حدود 40 درصد است. علاوه‌بر‌آن، ساختمان‌ها 45 تا 35 درصد در تولید گازهای گلخانه‌ای نقش دارند و این ارقامی تکان‌دهنده است. طراحی و ساخت ساختمان‌های کم‌مصرف و تمرکز بر اجرای دقیق اصول پایداری در آن یکی از بهترین راهکارهای موجود برای کنترل مصرف انرژی و هدر‌نرفتن آن است.
اگرچه در ایران نیز کارهایی برای کنترل مصرف ساختمان‌ها، چه نوساز و چه قدیمی، به‌طور جسته‌و‌گریخته انجام شده، اما کماکان اقدامی جدی در این زمینه رخ نداده است. یکی از دلایل اصلی این امر، نبود انگیزه کافی به دلیل ارزان‌بودن حامل‌های انرژی در کشور است؛ بااینحال، مشکلات اقتصادی دولت در سال‌های اخیر و به‌ویژه در سال‌های پیش‌رو باعث می‌شود که قیمت آب و برق و گاز در ایران گران‌تر از گذشته شود و این فشار شاید قدری به ضرورت رفتن به سمت احداث ساختمان‌های کم‌مصرف کمک کند. بیشتر کشورهای دنیا، چه در اقیلم سرد و چه در اقلیم‌های معتدل و گرم و خشک، به این مسیر گام نهاده‌اند. آنها با به‌کارگیری اصول توسعه پایدار در ساختمان، به کنترل انرژی مصرفی و مهار هدر‌رفتن آن می‌پردازند. دولت‌ها نیز با تصویب قوانین مرتبط و نظارت بر اجرای آن، همچنین با ارائه مشوق‌های مالی جامعه را در بهینه‌سازی ساختمان‌ها یاری می‌رسانند.
مثال‌هایی از کار انجام‌شده در ایران و دیگر کشورها
چهار محقق خارجی و یک نفر ایرانی در تحقیقی روی ساختمانی در کانادا به این نتیجه رسیدند که با انجام برخی کارهای ساده از‌جمله تقویت عایق‌بندی‌های ساختمان می‌توانند مصرف انرژی را کاهش دهند. آنها متوجه شدند عایق‌بندی دیوارها 15 درصد، عایق‌بندی بام هشت درصد، تغییر پنجره‌ها به دوجداره با گاز آرگن دو درصد می‌تواند در کاهش مصرف انرژی مؤثر باشد. نتایج کلی نشان می‌دهد که علاوه بر رعایت موارد ذکر‌شده با استفاده از بویلر با راندمان بالا و موتورخانه کم‌مصرف کل انرژی مصرفی را می‌توان تا
45 درصد کاهش داد که خود معادل 75 تن کاهش دی‌اکسید کربن است. نکته درخور توجه اینکه 83 درصد این صرفه‌جویی حاصل انجام کارهای ساده‌ای مانند تقویت عایق‌کاری و هوابندی ساختمان است. در این راستا دولت کانادا نیز با ارائه وام 10ساله مردم را تشویق به بهینه‌سازی ساختمان و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌کند. بازگشت سرمایه در این اقدام برای شهر مونترال 14.9 سال و برای شهر ونکوور 7.7 سال است. مثال دیگر از اقلیمی خشک و طاقت‌فرساست؛ ابوظبی. کشوری خشک و سوزنده که در آن مهم‌ترین امر حیات بعد از آب و غذا، پایین نگه‌داشتن دماست. می‌توان حدس زد که هزینه سرمایش و تهویه مطبوع در این کشور بسیار بالاست. دو محقق دیگر با مطالعه به روی یک ساختمان اداری و تغییر المان‌هایی از آن تصمیم به بهینه‌کردن ساختمان به لحاظ مصرف انرژی گرفتند. در چنین اقلیمی طبیعتا باید از سیستم‌های تهویه قدرتمندتر، فوم‌های ضخیم‌تر و متریال خاص‌تر بهره برد. آنها با انتخاب سیستم مرکزی هوای برگشتی و پرتوهای سرد توانستند تا 44 درصد مصرف انرژی را کاهش دهند. بعد با سه‌جداره‌کردن پنجره‌ها، موفق به چهار درصد کاهش دیگر شدند. سپس با اضافه‌کردن 20 سانتی‌متر فوم مرغوب در دیوارها، 12.67 درصد کاهش و در نهایت با استفاده از دو لایه عایق 20 سانتی در سقف و پنج سانتی‌متر ملاط نهایی و 15 سانتی‌متر بتن سبک 8.45 درصد دیگر مصرف انرژی را کاهش دادند. این اقدامات با ترکیب کارهای ساده دیگر توانست عدد شگفت‌انگیز 71 درصد کاهش مصرف را در این ساختمان به ارمغان بیاورد! در ایران نیز کارهای مشابهی انجام شده است. به‌عنوان مثال در شبیه‌‌سازی یک برج مسکونی در تهران با چهار طرف نمای آزاد محققان دانشگاه الزهرا به این جمع‌بندی رسیدند که با تغییر پنجره‌های معمولی به پنجره‌های دوجداره رفلکسی می‌توان بار گرمایی لازم را در زمستان تا 40 درصد و در تابستان تا
9 درصد کاهش داد. یا با استفاده از 30 سانتی‌متر سایه‌بان برای پنجره‌ها سه درصد و با به‌کارگیری 20 سانتی‌متر بلوک بتنی سبک، یک لایه گچ و خاک و پنج سانتی‌متر فوم عایق می‌توان 9 درصد در زمستان و شش درصد در تابستان به کاهش بار گرمایی ساختمان کمک کرد. این تحقیق نشان داد که با اقداماتی این‌چنینی رسیدن به کاهش مصرف انرژی تا 70 درصد کاملا میسر است. از نظر انرژی سیوینگ جهانی، بهبود‌‌دادن درزبندی (هوابندی ساختمان)، تقویت‌کردن عایق‌ها، استفاده از تجهیزات سرمایشی-گرمایشی و اقلام برقی با راندمان بالا، استفاده مؤثر از سیکل جریان هوا، به‌کارگیری اصول ساختمان‌سازی پایدار در طراحی، اجرا و بهره‌برداری ساختمان می‌تواند ساختمان‌ها را به سمت کاهش مصرف انرژی و هم‌زمان کاهش آلودگی و تولید گازهای گلخانه‌ای هدایت‌کند.
نتیجه
ما نیز از توصیه‌های ذکر‌شده مستثنا نیستیم. از طرفی گران‌شدن پله‌ای حامل‌های انرژی و از طرف دیگر هزینه بهینه‌سازی که کمتر از دو تا سه درصد هزینه ساخت است و بازگشت سه تا پنج‌ساله این هزینه، می‌تواند توجیهی برای رفتن به سمت ساختمان‌های کم‌مصرف باشد. بااینحال این کار نیاز به عزمی همه‌جانبه دارد. صرف تدوین مبحث 18 و 19 مقررات ملی ساختمان بدون ایجاد انگیزه در مهندسان ناظر، نهادهای بالادستی و به‌ویژه شهرداری‌ها شرایط را تغییر نمی‌دهد. در این راستا چند پیشنهاد برای حمایت و تشویق مردم برای احداث ساختمان کم‌مصرف ارائه می‌شود:
- تجدیدنظر در نظارت بر ساخت با رویکرد کاهش مصرف انرژی
- مشخص‌کردن مصرف دقیق انرژی ساختمان در دفترچه مشخصات و شناسنامه فنی آن
- صدور گواهی ساخت با ضمیمه برچسب انرژی برای ساختمان
- ارائه مشوق‌های اقتصادی از طرف دولت
- تشویق مردم به بهینه‌سازی ساختمان‌های موجود
- لزوم تعریف شاخصی واحد و استاندارد برای مصرف انرژی در اقلیم‌های مختلف ایران
- لحاظ‌کردن برچسب انرژی در قیمت‌گذاری ساختمان‌ها.
* عضو هیئت‌مدیره انجمن شرکت‌های ساختمانی، تأسیساتی و راه‌سازی استان اصفهان