بحران در دوراهی: تشدید جنگ یا آتش‌بس؟
«به تعبیر کریستوفر کلارک، رهبران اروپا به خواب رفتند و وارد درگیری شدند که اگر جهان را در پایان جنگ در سال ۱۹۱۸ پیش‌بینی می‌کردند، هیچ‌گاه وارد منازعه نمی‌شدند»؛ این جمله‌ای است که هنری کسینجر، در ابتدای آخرین مقاله خود با عنوان «چگونه از جنگ جهانی دیگری جلوگیری کنیم» آورده است تا در پاسخ به این پرسش که آیا جهان امروز خود را در نقطه مشابهی در اوکراین می‌بیند، بر ضرورت دستیابی به صلح تأکید کند.
احمد وخشیته-استاد دانشگاه دوستی ملل روسیه: «به تعبیر کریستوفر کلارک، رهبران اروپا به خواب رفتند و وارد درگیری شدند که اگر جهان را در پایان جنگ در سال ۱۹۱۸ پیش‌بینی می‌کردند، هیچ‌گاه وارد منازعه نمی‌شدند»؛ این جمله‌ای است که هنری کسینجر، در ابتدای آخرین مقاله خود با عنوان «چگونه از جنگ جهانی دیگری جلوگیری کنیم» آورده است تا در پاسخ به این پرسش که آیا جهان امروز خود را در نقطه مشابهی در اوکراین می‌بیند، بر ضرورت دستیابی به صلح تأکید کند.
درست چند روز پس از این یادداشت زلنسکی برای دیدار با بایدن عازم واشنگتن شد؛ مدودوف برای گفت‌وگو با شی جینگ‌پین به پکن سفر کرد و رافائل گروسی به مسکو آمد. از یک‌سو می‌توان این سفرها را در راستای قطب‌بندی‌ها پس از بحران اوکراین تفسیر و سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را نیز با نگرانی‌ها درباره وضعیت نیروگاه زاپاروژیا تحلیل کرد.
مطابق این زاویه نگاه، با تشدید بحران روبه‌رو هستیم؛ بایدن از اعطای سامانه پاتریوت به اوکراین خبر داد؛ پوتین اعلام کرد که اگر پاتریوت به اوکراین ارسال شود، نابودش می‌کنیم؛ سخنگوی کرملین سفر زلنسکی را بیانگر تداوم جنگ آمریکا علیه روسیه دانست و الکساندر دارچیوف، مدیر بخش آمریکای شمالی وزارت خارجه روسیه نسبت به تشدید اوضاع و رویارویی مستقیم روسیه و آمریکا هشدار داد. از سوی دیگر سرگی شویگو، وزیر دفاع روسیه اعلام کرد که در سال ۲۰۲۳ موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای سارمات در اختیار ارتش گذاشته می‌شود. بنابراین مبتنی بر این دیدگاه، برایند عوامل نشان می‌دهد که با گذشت ۳۰۶ روز از کارزار اوکراین، جنگ نیابتی تا یک رویارویی مستقیم میان کاخ سفید و کرملین فاصله بسیاری ندارد و زیر چتر این تقابل نیابتی، بحران اوکراین رو به سمت تشدید پیش می‌رود.
با وجود این سیگنال‌های مثبتی نیز دیده می‌شود که بر تلاش برای آتش‌بس تأکید دارد. بیایید به اظهارات پوتین پس از دیدار رؤسای جمهور اوکراین و آمریکا نیز توجه داشته باشیم که گفت: «روسیه در تلاش است تا هر‌چه زودتر به درگیری نظامی در اوکراین پایان دهد؛ هدف ما چرخاندن چرخ درگیری نظامی نیست، بلکه برعکس پایان‌دادن به این جنگ است و ما برای آن تلاش می‌کنیم». از طرفی سخنگوی سازمان ملل هم اعلام کرد سازمان ملل آمادگی دارد تا کارزار اوکراین را مطابق با اصول حقوق بین‌الملل حل‌وفصل کند.
پیش‌تر نیز روزنامه پولیتیکو به نقل از منابعی اعلام کرده بود که دولت آمریکا، از رئیس‌جمهور اوکراین خواسته است تا بند عدم امکان مذاکره با رئیس‌جمهور روسیه را حذف کند؛ یعنی همان فرمانی که زلنسکی در چهارم اکتبر امضا کرد تا به موجب آن مذاکره میان او و پوتین قدغن شود. از سوی دیگر باید به اظهارات هفته گذشته دبیر کل ناتو نیز توجه داشته باشیم که در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه گفت به احتمال زیاد درگیری‌ها در اوکراین نهایتا بر سر میز مذاکره پایان می‌یابد. به موازات این اظهارات، شاهد تماس تلفنی نخست‌وزیر هند با پوتین نیز هستیم که خواستار گفت‌وگو و مذاکره درباره وضعیت اوکراین شد و گمانه‌زنی‌هایی نیز وجود دارد که در دیدار رؤسای جمهور آمریکا و چین در ماه نوامبر، درهای گفت‌وگو باز شده است.
اما در این میان این پرسش‌ها نیز وجود دارد که اگر سیگنال‌هایی مبنی بر تلاش برای آتش‌بس وجود دارد، پس چرا مسکو و واشنگتن بر افزایش سامانه‌های موشکی و پدافندی خود تأکید دارند یا با اظهاراتی مانند این گفته جیک سالیوان روبه‌رو هستیم که هنوز زمان دیپلماسی درباره اوکراین فرا‌نرسیده است؟
به نظر می‌رسد تمام طرف‌ها در بحران اوکراین بر این باور هم هستند که پایه‌های مواضع مذاکرات احتمالی آینده، در میدان نبردهای واقعی اکنون، گذاشته شده است؛ بنابراین هر طرف به دنبال این است که چنان دست بالا را در میدان نبرد بگیرد که در میز مذاکره، قدرت چانه‌زنی بالاتری داشته باشد.
بنابراین کارزار اوکراین پس از 10 ماه به یک دوراهی رسیده است؛ نقطه‌عطفی که از یک طرف می‌تواند دنیا را به سمت یک جنگ جهانی سوق دهد و از طرفی اما در جست‌وجوی صلح قدم بر‌دارد؛ بدیهی است که مسیر دیپلماسی برای آتش‌بس و تدوین معماری جدید امنیتی در منطقه بسیار دشوار است؛ چراکه از یک‌سو روسیه در اوکراین پیشروی کرده است و از سوی دیگر سوئد، فنلاند و البته اوکراین عزم پیوستن به ناتو دارند؛ بنابراین مسیر دیپلماسی پر از ناامیدی و موانع است که برای پیشبرد آن، به صبر و شجاعت نیاز است.
