آیا مسیر روابط ایران و ترکیه هموار است؟
محمود فاضلی- تحلیلگر بین‌الملل
گروهی از کارشناسان ترک معتقدند سفر اسحاق هرتزوگ، رئیس‌جمهور اسرائیل به ترکیه در 9 و 10 مارس و روند عادی‌سازی روابط بین ترکیه و اسرائیل بیش از همه ایران را عصبانی کرده و هر گامی در راستای نزدیکی ترکیه با اسرائیل می‌تواند خشم ایران، سوریه و نیروهای «محور مقاومت» را برانگیخته و در مواضع آنها علیه ترکیه در میدان انعکاس یابد. تهران از افزایش نفوذ ترکیه و اسرائیل در آذربایجان ناراحت است. به باور آنها درگیری‌های سیاسی بین دو کشور هرچقدر هم که شدید باشد، اسرائیل یک عنصر توازن مهم برای ترکیه است. این معیار طبعا ضدیت و مخالفت طولانی‌مدت با اسرائیل را دشوار می‌کند. نفوذ اسرائیل در یونان و قبرس از لحاظ روابط با آمریکا، عراق، مصر، سوریه، جهان عرب، قفقاز و کشورهای آسیایی از اهمیت بالایی برخوردار است. چنین سفری برای دولت حزب عدالت و توسعه از لحاظ آشفتگی موجود در بسیاری از مناطق جغرافیایی کارت برنده محسوب می‌شود.
چرخش و رویکرد غافلگیرکننده حزب عدالت و توسعه برای عادی‌سازی روابط با امارات که زمانی مدعی بود، این کشور در پشت کودتای 15 جولای بوده است، توجه جهان را به خود جلب کرد. بی‌شک ایران یکی از کشورهایی است که سفر اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه به امارات را از نزدیک دنبال کرده است. آشتی اسرائیل با اعراب حوزه خلیج فارس و در پیش گرفتن همین مسیر توسط ترکیه، نامطلوب‌ترین تحول برای تهران بود.
در جریان سفر اردوغان به امارات نه‌تنها سند همکاری دفاعی شامل فروش پهپادهای مسلح ترکیه به امارات بلکه قراردادهای همکاری در زمینه‌های صنایع دفاعی، بهداشت، تغییرات آب و هوایی، صنعت، فناوری، فرهنگ، کشاورزی، تجارت، اقتصاد، حمل‌ونقل زمینی و دریایی، جوانان، مدیریت آفات طبیعی، هواشناسی، ارتباطات و آرشیو بین دو طرف امضا شد. سفر اردوغان به امارات به‌عنوان «روابط امارات و ترکیه در آستانه یک جهش بزرگ است» تفسیر شد.
سفر بنت، نخست‌وزیر اسرائیل به بحرین هم‌زمان با سفر اردوغان به امارات نیز قابل‌توجه بود. در اولین سفر رسمی نخست‌وزیر اسرائیل به خلیج‌فارس، مقامات اسرائیلی دیگر علنا از «همکاری در برابر تهدیدات امنیتی منطقه» سخن می‌گویند. اما تهران نیز در برابر نزدیک‌شدن اسرائیل، اعراب و ترکیه درخاورمیانه دست‌بسته نخواهد نشست. ایران با تحقق حوزه نفوذ خود، جدای از مرز رسمی با ترکیه، از طریق سوریه و عراق هم به همسایه ترکیه تبدیل شده است.
اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه هنوز نتوانسته است حمایت اقتصادی مورد نظر خود را از اعراب خلیج فارس و به‌ویژه امارات به دست آورد. از نظر دولت حزب عدالت و توسعه، اینک نوبت به عادی‌سازی روابط با عربستان رسیده است. در صورت پایان قهر‌بودن با محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی که زمانی به‌عنوان «آمر» قتل خاشقجی اعلام شده بود، شاید راه ورود سرمایه‌های عربی به ترکیه هموار شود. اما باید تأکید کرد که این یک «احتمال» نسبتا بزرگ است.
آنکارا و تهران در انتخابات ریاست‌جمهوری عراق از نامزدهای مختلف حمایت می‌کنند. حزب عدالت و توسعه خواهان پیروزی هوشیار زیباری، نامزد حزب دموکرات کردستان به رهبری بارزانی است که روابطش با آن در شمال عراق روز‌به‌روز در حال پیشرفت است. برعکس، تهران می‌خواهد سیاست‌مداری از منطقه طالبانی که به مرز آن نزدیک‌تر بوده و نفوذش بیشتر احساس شود، رئیس‌جمهور عراق شود. در نتیجه فعلا ایران در این رقابت «برنده» است. زیرا دادگاه عالی عراق کاندیداتوری هوشیار زیباری را که در دوران انجام وظیفه به‌عنوان وزیر امورخارجه و وزیر دارایی عراق به فساد مالی متهم شده بود، رد کرد.
از دیگر موضوعات مهم اخیر در روابط تهران با آنکارا، قطع موقت صادرات گاز ایران به ترکیه و بروز مشکلاتی برای اقتصاد این کشور در ماه گذشته بود. بعضی از رسانه‌ها مدعی هستند توقف عرضه گاز توسط ایران به‌عنوان مهم‌ترین تأمین‌کننده گاز طبیعی ترکیه، ممکن است پیامی در رابطه با رویکرد جدید در روابط ترکیه و اسرائیل باشد. قطعی کوتاه‌مدت صادرات گاز ایران به ترکیه به بهانه «تعمیرات خط لوله گاز» در سردترین روزهای فصل زمستان نیز به‌عنوان یک هشدار دیپلماتیک به آنکارا تلقی شد. اما شخص اردوغان در مقابل چنین شایعاتی صریحا تأکید داشت اخیرا یک مشکل کوچک به‌دلیل نقص فنی در ایران ایجاد شد. او گفت در چنین شرایطی (قطع جریان گاز ایران) نباید مردم را نگران کند. در مصرف گاز صرفه‌جویی کردیم و میزان گازرسانی به بخش صنعت را کاهش داده و تأکید کردیم که به‌هیچ‌وجه قطعی گاز در منازل نخواهیم داشت و برنامه خود را به‌همین‌ترتیب اجرا کردیم. او توضیح داد که من با رئیس‌جمهور ایران گفت‌وگو کردم. همچنین معاون وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه و مسئولان بوتاش را به ایران اعزام کردیم. آنها نیز جلسات خود را در آنجا برگزار کردند. رئیس‌جمهور ایران گفت اگر 10
تا 15 روز به ما فرصت بدهید، این مشکل را حل خواهیم کرد. پس از این حرف‌های اردوغان واقعا نیز در حدود 15 روز مشکل برطرف شد و جریان گاز به حالت عادی بازگشت. او همچنین اشاره کرد ما موضوع واردات گاز از عراق را نیز در دستور کار خود قرار داده و در مورد آن فکر می‌کنیم. ممکن است از عراق نیز گاز طبیعی به ترکیه عرضه شود. با تحقق این امر وضعیت بسیار متفاوت‌تر خواهد شد.
به‌گفته اردوغان ما یکی از معدود کشورهایی هستیم که منابع متنوعی در تأمین گاز طبیعی داریم. گاز طبیعی را با خطوط لوله از سه کشور روسیه، آذربایجان و ایران و گاز طبیعی مایع (LNG) را نیز با کشتی از الجزایر و نیجریه با قراردادهای طولانی‌مدت تأمین می‌کنیم. همچنین از امکان تأمین گاز از منابع مختلف به‌ویژه قطر با قراردادهای کوتاه‌مدت برخوردار هستیم. اما متأسفانه با وجود تنوع منابع، تاکنون نتوانسته‌ایم تعادلی بین عرضه و تقاضای گاز برقرار کنیم. در‌واقع وقتی به امکانات خود نگاه می‌کنیم، ترکیه نباید با قطعی جریان گاز در یکی از منابع با مشکل مواجه شود. زیرا ما علاوه بر تأمین گاز از شش منبع مختلف، مخازن زیرزمینی گاز و همچنین کشتی‌های FSRU برای انتقال گاز طبیعی مایع داریم. در‌واقع هر‌گونه بحران تعادل عرضه و تقاضا باید بدون احساس نگرانی مصرف‌کننده حل شود. ولی در ترکیه با وضعیت متفاوتی مواجه شدیم. با توقف صادرات گاز ایران به ترکیه تعادل در بازار انرژی به هم خورد، گاز بخش صنعت قطع و در دنیای کار و بازار انرژی کشور فضای وحشت ایجاد شد.
گروهی از کارشناسان ترک معتقدند سفر اسحاق هرتزوگ، رئیس‌جمهور اسرائیل به ترکیه در 9 و 10 مارس و روند عادی‌سازی روابط بین ترکیه و اسرائیل بیش از همه ایران را عصبانی کرده و هر گامی در راستای نزدیکی ترکیه با اسرائیل می‌تواند خشم ایران، سوریه و نیروهای «محور مقاومت» را برانگیخته و در مواضع آنها علیه ترکیه در میدان انعکاس یابد. تهران از افزایش نفوذ ترکیه و اسرائیل در آذربایجان ناراحت است. به باور آنها درگیری‌های سیاسی بین دو کشور هرچقدر هم که شدید باشد، اسرائیل یک عنصر توازن مهم برای ترکیه است. این معیار طبعا ضدیت و مخالفت طولانی‌مدت با اسرائیل را دشوار می‌کند. نفوذ اسرائیل در یونان و قبرس از لحاظ روابط با آمریکا، عراق، مصر، سوریه، جهان عرب، قفقاز و کشورهای آسیایی از اهمیت بالایی برخوردار است. چنین سفری برای دولت حزب عدالت و توسعه از لحاظ آشفتگی موجود در بسیاری از مناطق جغرافیایی کارت برنده محسوب می‌شود.
چرخش و رویکرد غافلگیرکننده حزب عدالت و توسعه برای عادی‌سازی روابط با امارات که زمانی مدعی بود، این کشور در پشت کودتای 15 جولای بوده است، توجه جهان را به خود جلب کرد. بی‌شک ایران یکی از کشورهایی است که سفر اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه به امارات را از نزدیک دنبال کرده است. آشتی اسرائیل با اعراب حوزه خلیج فارس و در پیش گرفتن همین مسیر توسط ترکیه، نامطلوب‌ترین تحول برای تهران بود.
در جریان سفر اردوغان به امارات نه‌تنها سند همکاری دفاعی شامل فروش پهپادهای مسلح ترکیه به امارات بلکه قراردادهای همکاری در زمینه‌های صنایع دفاعی، بهداشت، تغییرات آب و هوایی، صنعت، فناوری، فرهنگ، کشاورزی، تجارت، اقتصاد، حمل‌ونقل زمینی و دریایی، جوانان، مدیریت آفات طبیعی، هواشناسی، ارتباطات و آرشیو بین دو طرف امضا شد. سفر اردوغان به امارات به‌عنوان «روابط امارات و ترکیه در آستانه یک جهش بزرگ است» تفسیر شد.
سفر بنت، نخست‌وزیر اسرائیل به بحرین هم‌زمان با سفر اردوغان به امارات نیز قابل‌توجه بود. در اولین سفر رسمی نخست‌وزیر اسرائیل به خلیج‌فارس، مقامات اسرائیلی دیگر علنا از «همکاری در برابر تهدیدات امنیتی منطقه» سخن می‌گویند. اما تهران نیز در برابر نزدیک‌شدن اسرائیل، اعراب و ترکیه درخاورمیانه دست‌بسته نخواهد نشست. ایران با تحقق حوزه نفوذ خود، جدای از مرز رسمی با ترکیه، از طریق سوریه و عراق هم به همسایه ترکیه تبدیل شده است.
اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه هنوز نتوانسته است حمایت اقتصادی مورد نظر خود را از اعراب خلیج فارس و به‌ویژه امارات به دست آورد. از نظر دولت حزب عدالت و توسعه، اینک نوبت به عادی‌سازی روابط با عربستان رسیده است. در صورت پایان قهر‌بودن با محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی که زمانی به‌عنوان «آمر» قتل خاشقجی اعلام شده بود، شاید راه ورود سرمایه‌های عربی به ترکیه هموار شود. اما باید تأکید کرد که این یک «احتمال» نسبتا بزرگ است.
آنکارا و تهران در انتخابات ریاست‌جمهوری عراق از نامزدهای مختلف حمایت می‌کنند. حزب عدالت و توسعه خواهان پیروزی هوشیار زیباری، نامزد حزب دموکرات کردستان به رهبری بارزانی است که روابطش با آن در شمال عراق روز‌به‌روز در حال پیشرفت است. برعکس، تهران می‌خواهد سیاست‌مداری از منطقه طالبانی که به مرز آن نزدیک‌تر بوده و نفوذش بیشتر احساس شود، رئیس‌جمهور عراق شود. در نتیجه فعلا ایران در این رقابت «برنده» است. زیرا دادگاه عالی عراق کاندیداتوری هوشیار زیباری را که در دوران انجام وظیفه به‌عنوان وزیر امورخارجه و وزیر دارایی عراق به فساد مالی متهم شده بود، رد کرد.
از دیگر موضوعات مهم اخیر در روابط تهران با آنکارا، قطع موقت صادرات گاز ایران به ترکیه و بروز مشکلاتی برای اقتصاد این کشور در ماه گذشته بود. بعضی از رسانه‌ها مدعی هستند توقف عرضه گاز توسط ایران به‌عنوان مهم‌ترین تأمین‌کننده گاز طبیعی ترکیه، ممکن است پیامی در رابطه با رویکرد جدید در روابط ترکیه و اسرائیل باشد. قطعی کوتاه‌مدت صادرات گاز ایران به ترکیه به بهانه «تعمیرات خط لوله گاز» در سردترین روزهای فصل زمستان نیز به‌عنوان یک هشدار دیپلماتیک به آنکارا تلقی شد. اما شخص اردوغان در مقابل چنین شایعاتی صریحا تأکید داشت اخیرا یک مشکل کوچک به‌دلیل نقص فنی در ایران ایجاد شد. او گفت در چنین شرایطی (قطع جریان گاز ایران) نباید مردم را نگران کند. در مصرف گاز صرفه‌جویی کردیم و میزان گازرسانی به بخش صنعت را کاهش داده و تأکید کردیم که به‌هیچ‌وجه قطعی گاز در منازل نخواهیم داشت و برنامه خود را به‌همین‌ترتیب اجرا کردیم. او توضیح داد که من با رئیس‌جمهور ایران گفت‌وگو کردم. همچنین معاون وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه و مسئولان بوتاش را به ایران اعزام کردیم. آنها نیز جلسات خود را در آنجا برگزار کردند. رئیس‌جمهور ایران گفت اگر 10
تا 15 روز به ما فرصت بدهید، این مشکل را حل خواهیم کرد. پس از این حرف‌های اردوغان واقعا نیز در حدود 15 روز مشکل برطرف شد و جریان گاز به حالت عادی بازگشت. او همچنین اشاره کرد ما موضوع واردات گاز از عراق را نیز در دستور کار خود قرار داده و در مورد آن فکر می‌کنیم. ممکن است از عراق نیز گاز طبیعی به ترکیه عرضه شود. با تحقق این امر وضعیت بسیار متفاوت‌تر خواهد شد.
به‌گفته اردوغان ما یکی از معدود کشورهایی هستیم که منابع متنوعی در تأمین گاز طبیعی داریم. گاز طبیعی را با خطوط لوله از سه کشور روسیه، آذربایجان و ایران و گاز طبیعی مایع (LNG) را نیز با کشتی از الجزایر و نیجریه با قراردادهای طولانی‌مدت تأمین می‌کنیم. همچنین از امکان تأمین گاز از منابع مختلف به‌ویژه قطر با قراردادهای کوتاه‌مدت برخوردار هستیم. اما متأسفانه با وجود تنوع منابع، تاکنون نتوانسته‌ایم تعادلی بین عرضه و تقاضای گاز برقرار کنیم. در‌واقع وقتی به امکانات خود نگاه می‌کنیم، ترکیه نباید با قطعی جریان گاز در یکی از منابع با مشکل مواجه شود. زیرا ما علاوه بر تأمین گاز از شش منبع مختلف، مخازن زیرزمینی گاز و همچنین کشتی‌های FSRU برای انتقال گاز طبیعی مایع داریم. در‌واقع هر‌گونه بحران تعادل عرضه و تقاضا باید بدون احساس نگرانی مصرف‌کننده حل شود. ولی در ترکیه با وضعیت متفاوتی مواجه شدیم. با توقف صادرات گاز ایران به ترکیه تعادل در بازار انرژی به هم خورد، گاز بخش صنعت قطع و در دنیای کار و بازار انرژی کشور فضای وحشت ایجاد شد.
آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
