بازی بزرگ در غزه

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

شرق: با بالاگرفتن بحران انسانی در غزه و بن‌بست مذاکرات آتش‌بس، تحرکات دیپلماتیک آمریکا و اسرائیل برای تدوین طرحی تازه در توزیع کمک‌های غذایی و پایان‌دادن به جنگ وارد مرحله‌ای تازه شده است؛ تحرکاتی که در سایه مناقشات سیاسی، فشارهای بین‌المللی و اختلاف‌نظرها درباره راهکارهای خروج از بحران شکل می‌گیرد.

در هفته‌های اخیر، تلاش‌های دیپلماتیک برای مدیریت بحران انسانی در غزه به طور جدی شدت گرفته است. استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، روز گذشته در سفری به نوار غزه از سایت‌های توزیع کمک بازدید کرد. هدف این سفر، بررسی روند توزیع کمک‌ها و تدوین طرحی تازه برای رساندن غذا و اقلام موردنیاز به ساکنان منطقه‌ای بود که بنا بر گزارش نهادهای امدادی، با شرایطی مشابه قحطی دست و پنجه نرم می‌کند.

در این سفر، مایک هاکبی، سفیر آمریکا در اسرائیل نیز ویتکاف را همراهی می‌کرد. هاکبی در یک پست رسانه‌ای اعلام کرد: «برای بررسی وضعیت و دریافت واقعیت‌ها از نزدیک، به سایت‌های امدادی تحت مدیریت بنیاد انسان‌دوستانه غزه سر زدیم و از نظامیان اسرائیلی نیز گزارش‌هایی دریافت کردیم». طبق برنامه، هیئت آمریکایی قرار بود ضمن بازدید میدانی از مراکز توزیع، با مردم محلی نیز گفت‌وگو کند و سپس گزارشی جامع از شرایط و نیازها برای ارائه به دونالد ترامپ آماده کند.

افزایش فشارها بر دولت ترامپ

درحالی‌که مذاکرات آتش‌بس همچنان در بن‌بست قرار دارد، فشار بر دولت ترامپ برای افزایش کمک‌های غذایی به فلسطینی‌ها بیشتر شده است. دولت آمریکا در پی توافق با اسرائیل، ترجیح داد توزیع کمک‌ها را به نهادی خصوصی و آمریکایی یعنی بنیاد انسان‌دوستانه غزه (GHF) بسپارد؛ سیستمی که تحت حفاظت ارتش اسرائیل، کمک‌ها را از طریق چند مرکز مشخص توزیع می‌کند. اسرائیل معتقد است این شیوه مانع از سوءاستفاده و سودجویی حماس از کمک‌ها خواهد شد.

اما این طرح با مخالفت‌ها و انتقادهایی نیز روبه‌روست. دموکرات‌های سنای آمریکا در نامه‌ای به وزیر خارجه، توقف حمایت از GHF و بازگشت به سازوکار سنتی و تحت مدیریت سازمان ملل را خواستار شدند. با این حال، وزارت خارجه آمریکا در ژوئن مبلغ ۳۰ میلیون دلار برای حمایت از فعالیت‌های GHF اختصاص داد. در میدان عمل اما، بحران انسانی در غزه عمیق‌تر شده است. بنا به اعلام مقامات بهداشتی فلسطین، صدها نفر هنگام تلاش برای دریافت غذا از سایت‌های تحت مدیریت GHF جان باخته‌اند، برخی هدف گلوله قرار گرفته‌اند و برخی دیگر زیر دست‌وپا له شده‌اند. ارتش اسرائیل تأیید کرده که در مواردی به سمت فلسطینی‌هایی که بیش از حد به نیروها نزدیک شده‌اند تیراندازی کرده، اما آمار قربانیان اعلام‌شده را اغراق‌آمیز می‌داند.

بحران انسانی، آتش‌بس و معادلات سیاسی

دیدار ویتکاف از غزه پس از ملاقات او با بنیامین نتانیاهو در اورشلیم (قدس) انجام شد؛ نشستی که نشانه‌ای از احتمال تغییر در رویکرد اسرائیل به موضوع آتش‌بس بود. به گفته مقامات اسرائیلی، اکنون این کشور به دنبال مذاکره برای توافقی جامع است که پایان جنگ، خلع سلاح حماس، غیرنظامی‌شدن غزه و آزادی تمامی گروگان‌ها را دربر گیرد.

با وجود این، چالش‌هایی جدی پیش‌روی این مذاکرات قرار دارد. بسیاری از دیپلمات‌های کهنه‌کار هشدار می‌دهند که دستیابی به چنین توافقی در کوتاه‌مدت بعید است و مذاکرات اسرائیل و فلسطین، همواره روندی کند و دشوار داشته است. افزون بر این، برخی اعضای کابینه اسرائیل، از جمله وزیر دارایی و مشاور امنیت ملی، صراحتا مخالف افزایش کمک‌های انسان‌دوستانه به غزه هستند و شروط سخت‌گیرانه‌ای برای پایان‌دادن به جنگ و آزادی گروگان‌ها تعیین کرده‌اند.

از سوی دیگر، فشارهای بین‌المللی نیز رو به افزایش است. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد اکثریت شهروندان اسرائیل ترجیح می‌دهند کابینه نتانیاهو به توافقی واحد برای پایان جنگ و آزادی گروگان‌ها برسد. اسرائیل تا پیش از این، به دنبال توافقی دومرحله‌ای بود که در فاز اول، آتش‌بسی موقت برقرار شده و نیمی از گروگان‌ها آزاد شوند و پس از آن درباره پایان قطعی جنگ مذاکره شود؛ اما مخالفت حماس با شروط اسرائیل باعث شد این رویکرد دچار تغییر شود.

هم‌زمان، دونالد ترامپ بارها بر لزوم پایان جنگ در غزه تأکید کرده و حماس را عامل اصلی تداوم خشونت‌ها دانسته است. به باور رئیس‌جمهور آمریکا، واداشتن حماس به آزادسازی گروگان‌های باقی‌مانده – که گفته می‌شود تنها ۲۰ نفر از ۵۰ نفر هنوز زنده‌اند – بسیار دشوار خواهد بود.

توزیع کمک‌ها؛ ابهام‌ها و چالش‌ها

در کنار تلاش‌های سیاسی، بحث درباره نحوه و شفافیت در توزیع کمک‌ها همچنان محل اختلاف است. دولت آمریکا اعلام کرده اسرائیل موافقت کرده تا مبلغ ۳۰ میلیون دلار را به GHF اختصاص دهد؛ رقمی برابر با کمک اولیه واشنگتن. این در حالی است که منابع مالی بنیاد انسان‌دوستانه غزه شفاف نیست و این بنیاد اطلاعاتی درباره سایر کمک‌دهندگان منتشر نمی‌کند.

بنا به گفته منابع آگاه، هدف این است که با موفقیت GHF، سایر اهداکنندگان نیز به جمع حمایت‌کنندگان بپیوندند و شمار مراکز توزیع از چهار به هشت افزایش پیدا کند. با این حال، گروه‌های امدادی و سازمان ملل عملکرد GHF را ناکافی و ناامن توصیف کرده‌اند. برخی تحلیلگران نیز هشدار داده‌اند که توزیع کمک صرفا در جنوب غزه و با حضور نیروهای مسلح، دسترسی واقعی به نیازمندان را محدود و بحران را تشدید می‌کند.

در همین حال، اتهامات اسرائیل درباره سوءاستفاده حماس از کمک‌های سازمان ملل با واکنش این جنبش روبه‌رو شده است؛ حماس این ادعا را رد می‌کند و گزارش‌های داخلی دولت آمریکا نیز تاکنون شواهدی مبنی بر سرقت سیستماتیک کمک‌ها توسط حماس نیافته‌اند. با وجود این، نشانه‌های گسترش گرسنگی و سوءتغذیه به ویژه در مناطق شمالی غزه افزایش یافته و برخی ناظران از وقوع قریب‌الوقوع قحطی خبر داده‌اند. جان مور، رئیس هیئت اجرائی GHF، اعلام کرده که مشکل اصلی کمبود منابع مالی است و برای مدیریت شرایط فعلی به اعتبارات بسیار بیشتری نیاز است. او با رد وجود قحطی، وضعیت فعلی را «گرسنگی شدید» اما نه «قحطی» دانسته و تأکید می‌کند که حجم کمک‌های کنونی پاسخ‌گوی نیازهای گسترده مردم نیست.

تحریم علیه مقامات فلسطینی

هم‌زمان با تشدید بحران غزه، آمریکا اعلام کرده ویزا و مجوز ورود برخی از مقامات تشکیلات خودگردان فلسطین و سازمان آزادی‌بخش فلسطین را لغو و آنان را تحریم خواهد کرد. وزارت خارجه آمریکا علت این اقدام را «تداوم حمایت از اقدامات تروریستی» از سوی این گروه‌ها عنوان کرده است.

این تصمیم در حالی اتخاذ شده که کشورهای بیشتری آمادگی خود برای به رسمیت شناختن کشور فلسطین را اعلام کرده‌اند. فرانسه و بریتانیا اعلام کرده‌اند در صورتی که اسرائیل به شروط مشخصی از جمله آتش‌بس و کاهش رنج مردم غزه تن دهد، به جمع کشورهای به رسمیت‌شناسنده خواهند پیوست. کانادا نیز موضع مشابهی اتخاذ کرده است.

سناریوهای مختلف برای «روز  بعد»

در نهایت، چشم‌انداز سیاسی و انسانی غزه همچنان پرابهام است. یکی از گزینه‌هایی که در سطح مذاکرات مطرح است، واگذاری اداره غزه به تشکیلات خودگردان فلسطین با حمایت یک نیروی عربی است؛ سناریویی که تنها در صورت کناره‌گیری کامل حماس از قدرت می‌تواند اجرائی شود. با این حال، کارشناسان معتقدند بدون ارائه حمایت‌ها و مشوق‌های واقعی برای نیروهای فلسطینی که حاضر به انتخاب مسیر مذاکره و آشتی هستند، هیچ راهکاری به موفقیت نمی‌رسد. همچنان تردیدهای زیادی درباره عملی‌بودن توافقات و پایبندی طرف‌ها به تعهدات وجود دارد و آینده غزه و مردمش در هاله‌ای از ابهام است.

چشم انداز مبهم «فلسطین»

در روزهای گذشته، فرانسه، بریتانیا و کانادا اعلام کرده‌اند که قصد دارند کشور فلسطین را به رسمیت بشناسند. این تصمیم، اگرچه از نظر دیپلماتیک گامی مهم تلقی می‌شود و می‌تواند اسرائیل را بیش از پیش در صحنه بین‌الملل تحت فشار قرار دهد، اما به خودی خود قرار نیست منجر به تحقق فوری استقلال فلسطین شود. برخی تحلیلگران معتقدند این اقدام بیشتر می‌تواند موضع چانه‌زنی فلسطینی‌ها را در مذاکرات آینده تقویت کند تا اینکه راه‌حلی عملی برای پایان بحران کنونی ارائه دهد.

اما منتقدان این سیاست‌ها معتقدند فلسطینی‌ها ممکن است زمانی برای بهره‌گیری از این دستاورد نمادین نداشته باشند. در واقعیت چیزی برای آنها وجود ندارد. در‌حالی‌که روند به رسمیت شناختن فلسطین کُند و تدریجی است، شرایط میدانی به‌سرعت علیه مردم فلسطین در حال تغییر است؛ از ادامه جنگ و ویرانی گسترده در غزه گرفته تا گسترش شهرک‌سازی‌ها و سیاست‌های جدید اسرائیل در کرانه باختری. در چنین شرایطی، عملا فضایی برای تشکیل یک دولت مستقل فلسطینی باقی نمی‌ماند. از سوی دیگر، سران اسرائیل رویکرد الحاق بخش عمده‌ای از کرانه باختری را در پیش گرفته‌اند؛ منطقه‌ای که تا‌کنون بیش از ۵۰۰ هزار شهرک‌نشین یهودی در بیش از صد شهرک ساخته‌شده اسکان یافته‌اند. اگرچه حمایت بین‌المللی از فلسطینی‌ها برای تشکیل یک دولت مستقل افزایش یافته است، اما بسیاری از فعالان و تحلیلگران فلسطینی بر این باورند که کشورهای غربی در صورت داشتن اراده سیاسی، ابزارهای مؤثرتری برای فشار به اسرائیل در اختیار دارند. خالد الجندی، پژوهشگر میهمان مرکز مطالعات عرب دانشگاه جورج تاون، می‌گوید: «عجیب است که واکنش به فجایع روزانه غزه و سیاست‌هایی همچون گرسنگی‌دادن عامدانه، فقط در حد به رسمیت شناختن نمادین یک کشور باشد که شاید هرگز شکل نگیرد‌». او ادامه می‌دهد: «این بیشتر شبیه تلاشی است برای اینکه این کشورها نشان دهند کاری انجام داده‌اند‌».

فتحی نیمه، کارشناس سیاست‌گذاری در اندیشکده فلسطینی الشبکه‌ نیز تأکید می‌کند که غرب می‌توانست توافق‌های تجاری با اسرائیل را به حالت تعلیق درآورد، تحریم‌های تسلیحاتی یا سایر مجازات‌ها را وضع کند، اما «اراده سیاسی کافی برای چنین اقدامات مؤثری وجود ندارد‌».