تلخ‌ترین انیمه ضد‌جنگ

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

فرزانه متین

مدفن کرم‌های ابریشم (Grave Of The Fireflies) یک انیمیشن ژاپنی است که در سال ۱۹۸۸ به کارگردانی و نویسندگی ایسائو تاکاهاتا اکران شد. این انیمه از مطرح‌ترین، تلخ‌ترین و نخستین فیلم‌های تولیدشده توسط شینچوشا‌ست که کارهای تولیدی آن در استودیو جیبلی انجام شده‌ است. این اثر در ژانر ضد‌جنگ تلقی می‌شود. آن‌طور که می‌دانیم هر آثار سینمایی و نمایشی در ژانر مخصوصی تعریف می‌شود. ژانر جنگی که تقریبا در دوران جنگ جهانی اول و‌ دوم یکه‌تاز بود، با شروع جنگ ویتنام‌ تغییر مسیر داد و سینما راهی متفاوت در برخورد با جنگ ‌در پیش گرفت و به‌جای ستایش در باب آن، به آثار مخرب و ویرانی‌های فیزیکی و روانی مردم پرداخت. از آن پس، ژانر ضد‌جنگ به سایر ژانرها اضافه شد.

این انیمیشن اقتباسی از رمان کوتاه‌ زندگی‌نامه آکیوکی نوساکا‌ست که با هدف عذرخواهی شخصی از خواهرش در جنگ جهانی دوم که بر اثر سوءتغذیه جان باخت، نوشته شده است. این انیمه به قصه دو کودک، سیتا و ستسوکو، در دوران جنگ جهانی دوم می‌پردازد. روایت از دید سیتا‌ست که پس از مرگ مادرش می‌خواهد از خواهر کوچک‌ترش (ستسوکو) مراقبت کند. داستان از یک حمله هوایی ژاپن آغاز می‌شود. سیتا به همراه ستسوکو به پناهگاه می‌روند و منتظر آرام‌شدن اوضاع می‌مانند. وقتی وضعیت دوباره به حالت عادی برمی‌گردد، آنها به دنبال مادرشان که زودتر به پناهگاه رفته بود‌ می‌گردند، اما او را در حالی که به‌شدت زخمی شده در یک بیمارستان پیدا می‌کنند. مادر چند روز بعد جان خود را از دست می‌دهد و از آنجا که پدر هم در نیروی دریایی مشغول خدمت است، سیتا مجبور می‌شود به همراه خواهرش پیش عمه‌شان زندگی کنند.

عمه در ابتدا آنها را با آغوش باز می‌پذیرد، اما به مرور زمان که زندگی در شرایط جنگ سخت‌تر می‌شود، رفتارش با آنها بدتر می‌شود. از مهم‌ترین دلایل رفتارش هم کار‌نکردن سیتا برای غذایی است که در خانه‌اش می‌خورد. سیتا که رفتارهای ناشایست عمه‌اش را می‌بیند، به همراه ستسوکو از خانه عمه به یک پناهگاه متروک دور از شهر می‌رود تا مستقل زندگی کند. با گذشت زمان، زندگی برای خواهر و برادر سخت می‌شود و ستسوکو که از سوءتغذیه شدید رنج می‌برد، از گرسنگی جانش را از دست می‌دهد. سیتا جسد او را می‌سوزاند و خود او نیز دو ماه پس از اتمام جنگ، در ایستگاه قطار شهر کوبه ‌مانند خواهرش به علت سوءتغذیه جان می‌دهد.

این انیمه در بانک اطلاعاتی اینترنت فیلم‌ها (IMDb) بین ۵۰ فیلم برتر سینما قرار دارد.

با توجه به این داستان دردناک، باید اظهار کرد ‌مخاطبان این انیمه نه کودکان، بلکه بزرگسالان هستند. مدفن کرم‌های ابریشم به‌خوبی رنج‌های ناشی از جنگ جهانی دوم را به ما نشان می‌دهد؛ تا جایی که بسیاری از مخاطبان این فیلم را یکی از غم‌انگیزترین و تأثیرگذارترین آثار نمایشی می‌داند. تصویرسازی بدون تزیین و اغراق که با عمق فاجعه و رنج بشر همخوانی دارد،‌ روبه‌روی چشمان ما قرار می‌گیرد. از طرفی پایان تلخ آن برای بینندگان دشوار است.

بنیاد فیلم بریتانیا در سال ۲۰۱۸ به گروهی از نویسندگان و منتقدان پیشنهاد داد که هر‌یک کتابی درباره آثار کلاسیک منتشر کنند. الکس دودک دوویت (نویسنده‌) تصمیم گرفت رمان مدفن کرم‌های ابریشم را برای این پروژه انتخاب کند. او در این مطلب به شش نکته مهم اشاره کرد: ۱- دو فیلم از این انیمه ساخته شده است‌؛ یکی فیلم تلویزیونی که در سال ۲۰۰۵ به نمایش درآمد و دیگری یک اثر سینمایی که در سال ۲۰۰۸ اکران شد.

هر دو اقتباس از کتاب نوساکا بودند، ولی به‌شدت تحت تأثیر انیمه تاکاهاتا قرار داشتند. صحنه‌های بمباران در این دو اثر ناخوشایند بود و کاملا مشهود بود که این دو فیلم با بودجه کم ‌‌تولید شده‌اند. ۲- مدفن کرم‌های ابریشم باعث نابودی حرفه کارگردان شد؛ کمال‌گرایی تاکاهاتا به حدی بود که روند تولید فیلم را به‌شدت کند کرد و تحقیقات تاریخی طاقت‌فرسایی را نیز انجام داد. در زمان اکران، انیمه نیمه‌تمام بود و برخی از صحنه‌های فیلم رنگ نداشت. یک ماه بعد از انتشار اولیه آن، نسخه کامل فیلم روانه سینماها شد. این افتضاح ضربه بدی به اعتبار او زد و عملا تا مدتی بیکار شد.

۳- فیلم را بی‌صدا ببینید: زمانی که انیمه را بی‌صدا تماشا کنید، متوجه می‌شوید الگوهای منظمی در قاب‌بندی وجود دارد و حرکات شخصیت‌ها‌، رفتار خاصی دارد، اما زمانی که آن را با صدا ببینید، متوجه این نکات نمی‌شوید. زمانی که آن را بی‌صدا تماشا کنید، به این نکته مهم پی می‌برید که چقدر کارگردان، هنرمندانه، صمیمیت بین این دو خواهر و برادر را از طریق انیمیشن نشان داده است. ۴- ترکیب‌بندی، مهم‌ترین ویژگی سبک کارگردانی تاکاهاتاست: یکی از علت‌های اصلی تأثیرگذاری فیلم، قدرت ترکیب‌بندی آن است. جزئیات جغرافیایی پس زمینه‌های محیطی و ظرافت‌های حرکات شخصیت‌ها از ویژگی‌های این سبک کارگردانی است. حالت قرارگیری شخصیت‌ها در پیش‌زمینه، پس‌زمینه و میان‌زمینه اهمیت زیادی دارد و این باعث شده‌ نتیجه کار تأثیرگذاری بالایی برای خلق جهانی چند‌بعدی داشته باشد. 

۵- تاکاهاتا طراح‌تر از چیزی است که تصور می‌‌شود: او همیشه یک کارگردان بوده ولی در زمینه بخش‌های بصری فرایند تولید یک انیمیشن هیچ تمرینی نکرده بود. خودش هم معمولا مهارت‌های گرافیکی‌اش را کم‌اهمیت جلوه داده است. ۶- مدفن کرم‌های ابریشم بسیار تلخ است، بسیار تلخ: این انیمه یکی از غم‌انگیزترین فیلم‌های تاریخ است. تماشای فیلم برای بار بیستم‌ نیز گریه‌آور است.

در سال ۱۹۸۹ مدفن کرم‌های ابریشم جایزه روبان آبی (توسط منتقدان فیلم و نویسندگان توکیو) را دریافت‌ و در سال ۱۹۹۴‌ جشنواره بین‌المللی فیلم کودک شیکاگو، جایزه حقوق کودک را به آن اهدا کرد. راجر ایبرت، خبرنگار و منتقد فیلم مشهور آمریکایی و برنده جایزه پولیترز، از نشریه شیکاگو‌سان‌تایمز، این فیلم‌ را بهترین و قوی‌ترین اثر ضد‌جنگ در طول تاریخ می‌داند و در فهرست بهترین فیلم‌هایش جای داده است.