چرا وقتی برق قطع می‌شود، اینترنت هم نداریم؟
به گفته کارشناسان، فرسودگی و از رده خارج‌شدن باتری سایت‌های تلفن همراه باعث می‌شود هنگام قطع برق، ارتباطات هم با اختلال همراه شود
روزهای پاییزی سال گذشته که برق‌های مناطق مختلف در تهران به دلیل ناترازی انرژی یا همان ورشکستگی انرژی قطع می‌شد، وزیر نیرو اعلام کرد که در تابستان سال آینده (۱۴۰۴) با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، مردم با قطعی برق مواجه نخواهند شد. با این حال بیش از دو ماه به تابستان باقی مانده که باز هم برق مناطق تهران و دیگر شهر‌ها براساس جدول برنامه‌ریزی‌شده یا خارج از برنامه قطع می‌شود.
سایه فرنود: روزهای پاییزی سال گذشته که برق‌های مناطق مختلف در تهران به دلیل ناترازی انرژی یا همان ورشکستگی انرژی قطع می‌شد، وزیر نیرو اعلام کرد که در تابستان سال آینده (۱۴۰۴) با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، مردم با قطعی برق مواجه نخواهند شد. با این حال بیش از دو ماه به تابستان باقی مانده که باز هم برق مناطق تهران و دیگر شهر‌ها براساس جدول برنامه‌ریزی‌شده یا خارج از برنامه قطع می‌شود.
قطعی برق آن هم برای دو ساعت در روز، فقط قطع برق نیست و بسیاری از مردم در تجربه‌های مختلف اعلام می‌کنند که هم‌زمان با قطع برق، آب نیز قطع می‌شود و در گام بعدی در حالی که اینترنت ثابت را به خاطر قطع برق از دست داده‌اند، دیتای موبایل هم از دسترسشان خارج می‌شود. ۲۸ آذر ۱۴۰۳ ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در حاشیه جلسه هیئت دولت اعلام کرده بود‌برای جلوگیری از اختلال در اینترنت و خالی‌شدن آنتن گوشی‌های تلفن همراه هنگام قطع برق، بحث به‌روزرسانی و نگهداری سایت‌های اپراتورهای ارتباطی را در دستور کار قرار داده‌اند.
حالا بیشتر از پنج ماه گذشته و هم‌زمان با قطع برق، بخش قابل توجهی از کاربران اعلام می‌کنند که آنتن گوشی‌هایشان از دسترس خارج می‌شود و در نهایت نه امکان برقراری مکالمه و ارسال پیامک دارند و نه می‌توانند از دیتای گوشی خود استفاده کنند. به گفته کارشناسان ارتباطات و همچنین معاون ارتباطی و فناوری اطلاعات سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی (رگولاتوری)، بسیاری از باتری‌های به کار گرفته‌شده در سایت‌های اپراتورهای تلفن همراه یا قدیمی شده‌اند یا از کار افتاده‌اند. به گفته آنها به دلیل مشکلات واردات باتری استاندارد در این زمینه و همچنین نبود ظرفیت تولید داخلی، هم‌زمان با قطع برق، باتری سایت‌های اپراتورها در برخی مناطق قطع و در نتیجه ارتباطات از دسترس خارج می‌شود.
توسعه بدون سرمایه‌گذاری
زمستان سال ۱۴۰۲ که عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات دولت سیزدهم، خبر داد تعرفه اینترنت ۳۴ درصد افزایش پیدا کرده، اعلام کرد: «اپراتورها باید ریال به ریال افزایش قیمت اینترنت را صرف خرید تجهیزات و توسعه شبکه کنند». بیشتر از یک سال از این گفته‌ها گذشته و اپراتورهای تلفن همراه اعلام می‌کنند افزایش ۳۴درصدی تعرفه اینترنت با توجه به سرکوب تعرفه‌ها در سال‌های گذشته، آن‌قدری نبوده که به افزایش درآمد آنها منتج شود تا در ادامه آنها بتوانند در زیرساخت شبکه سرمایه‌گذاری کنند.
ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، انتهای هفته گذشته در جریان سفر به مازندران در جلسه شورای اداری این استان با اشاره به چالش تأمین برق و تأثیر آن بر شبکههای ارتباطی گفته بود: «طبق استاندارد جهانی، باتری‌های سایت‌ها تنها ۲۰ تا ۳۰ دقیقه می‌توانند شبکه را حفظ کنند و در صورت ادامه قطعی برق، تجهیزات برای جلوگیری از آسیب خاموش می‌شوند. این مسئله تاکنون بیش از هزار میلیارد تومان خسارت برای اپراتورهای ارتباطی در پی داشته است». آن‌طور که او اعلام کرده، در ماه‌های اخیر بیش از ۶۱۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در این بخش صورت گرفته است و امید می‌رود که با اولویت‌بندی مناسب و همکاری همه دستگاه‌ها، این چالش کاهش یابد.
چرا باتری سایت‌های اپراتورها ۲ ساعت دوام نمی‌آورند؟
برخی کارشناسان معتقدند نباید شبکههای ارتباطی در مقابل قطعی دوساعته برق این‌چنین دچار آشفتگی شوند. به‌عنوان مثال فرامرز رستگار، دبیر سندیکای صنعت مخابرات در گفت‌وگو با روزنامه ایران در این خصوص گفته بود: «قطعی دوساعته برق در روز، هنوز با تعاریف مربوط به شرایط بحران فاصله زیادی دارد و اگر بنا باشد شبکه در شرایط عادی در مقابل این میزان قطع برق تاب‌آوری نداشته باشد، بنابراین نگرانی برای شرایط بحرانی، یک نگرانی منطقی و بجا خواهد بود». علی نیکسار، فعال در حوزه زیرساخت هم علت قطعی برخی شبکههای ارتباطی کشور به دنبال خاموشی‌ها را به عدم سرمایه‌گذاری و توسعه مناسب اپراتورهای ارتباطی در ۱۰ سال گذشته و همچنین فرسوده‌بودن زیرساخت‌های شبکه ارتباط می‌دهد.
او در این زمینه می‌گوید: «وقتی از آنها خواستار سرمایه‌گذاری بیشتر می‌شویم، پایین‌بودن تعرفه را بهانه می‌کنند و می‌گویند دخل‌و‌خرج ما با هم جور درنمی‌آید و تنها در صورت اضافه‌شدن تعرفه می‌توان به سمت سرمایه‌گذاری جدید و نوسازی رفت». او یکی از دلایل ناتوانی اپراتورها در کاهش اختلال شبکه هنگام قطعی برق را باتری‌های فرسوده پشتیبان و اضطراری دانست و یادآور شد: «این باتری‌ها اغلب کیفیت لازم را نداشته و به دنبال نوسان‌های طولانی برق، به‌تدریج مستهلک می‌شوند که برای رفع این مشکل باید به فکر تجهیز دکل‌های مخابراتی و نوسازی آنها بود».
به گفته او، اگر به این موارد بی‌توجهی شود، مشکلات به‌ویژه در جاده‌های بین‌شهری می‌تواند گسترده‌تر شود و شهروندان به دردسر بیفتند. براساس توضیحات او، این امر نیاز به سرمایه‌گذاری بالایی دارد که گاه ممکن است اپراتورها با شرایط موجود نتوانند از پس آن برآیند. آن‌طور که او اعلام می‌کند، یکی دیگر از مواردی که می‌تواند سبب افزایش میزان اختلال در شبکههای ارتباطی هنگام قطع برق شود، برخی بی‌برنامگی‌ها در خاموشی‌هاست: «اگر همه چیز طبق یک جدول مشخص باشد، می‌توان تا حد زیادی مانع اختلال شبکه شد. زمان استاندارد نگه‌داشتن شارژ توسط باتری‌های اضطراری دکل‌ها به منظور پشتیبانی از اینترنت و ارتباط پایدار، حداکثر دو ساعت است، اما شاهدیم میزان قطعی برق گاه بیش از دو ساعت هم می‌شود و همین امر عملا باتری را از گردونه ارائه خدمات خارج می‌کند».
نیکسار با اشاره به اینکه مدت زمان لازم برای شارژ مجدد باتری‌ها نیز مهم است، ادامه داد: «برای شارژ کامل هر یک از باتری‌های پشتیبان پس از طی یک دوره دوساعته قطعی برق، بیش از ۱۰ ساعت زمان لازم داریم. البته باید به این نکته توجه داشته باشیم که اگر به هر دلیلی حتی برای پنج دقیقه در این مدت شاهد قطعی برق شویم، باز هم شارژ باتری کامل نمی‌شود، بنابراین نمی‌توان انتظار داشت خدمات مناسب و بدون اختلالی در اختیار کاربران قرار گیرد. از این‌رو لازم است شرکت توانیر زمان خاموشی‌ها را در قالب برنامه‌ای مشخص به اپراتورها اعلام کند و البته هیچ قطعی خارج از این جدول برنامه‌ریزی‌شده نداشته باشد. در چنین شرایطی شاید بتوان میزان اختلال شبکه را در زمان قطعی برق کاهش داد».
به گفته او یکی دیگر از چالش‌ها در این زمینه سرقت مکرر باتری‌های اضطراری در جاده‌ها و مناطق دورافتاده است. محمد امامی، معاون پستی، ارتباطی و فناوری اطلاعات رگولاتوری، در گفت‌وگو با «فن‌زی» در این زمینه می‌گوید: «نبود ظرفیت کافی تولیدکنندگان داخلی، عدم امکان واردات باتری استاندارد خارجی، کیفیت پایین برخی از انواع باتری‌ها و اثر منفی قطعی مکرر بر کیفیت باتری‌های موجود، عدم توجیه اقتصادی اپراتورها برای تأمین باتری‌ها به صورت مداوم در پی قطعی‌های مکرر و سرقت‌های مکرر تجهیزات و منصوبات مخابراتی ازجمله باتری و... باعث شده که اقدامات اپراتورها در این زمینه اثربخش نباشد».
فقط اپراتورها مقصر هستند؟
از سوی دیگر امامی اعلام می‌کند که برای جلوگیری از خرابی تجهیزات مخابراتی فقط اپراتورها مسئول نیستند و مجموعه‌ای از عوامل باید رخ دهد تا در صورت قطعی برق، ارتباطات هم دچار قطعی یا اختلال نشود. او در این زمینه به «فن‌زی» اعلام کرد: «رفع این مشکل نیازمند پیگیری توسعه زیرساخت‌های لازم ازجمله شبکه توزیع برق سراسری، مشارکت و پشتیبانی نهادهای امنیتی، قضائی و شورای تأمین برای جلوگیری از سرقت‌ها، وزارت صمت برای مساعدت در ترخیص باتری خارجی به موازات بهره‌مندی از تولید داخلی و سازمان ملی استاندارد در راستای ارتقای کیفیت محصولات داخلی است».
به گفته محمد امامی، تجهیزات بخش پاور دارای اهمیت اساسی و زیرساختی بوده و کیفیت عملکرد آن تأثیر مستقیم در پایداری خدمات و شبکه مخابراتی دارد. قطعی‌های مکرر شبکه برق سراسری به‌عنوان گلوگاه اصلی آسیب به شبکه ارتباطی کشور محسوب شده و باعث آسیب‌های فراوانی به زیرساخت‌های ارتباطی و تجهیزات اپراتورها می‌شود. آسیب جدی به تجهیزات ارتباطی و مخابراتی مراکز و سایت‌های اپراتورها، آسیب جدی به تجهیزات تغذیه مراکز و سایت‌های اپراتورها، کاهش عمر و فرسوده‌شدن زودهنگام باتری‌های پشتیبان به علت عدم امکان شارژ کامل و تخلیه کامل (دشارژ) مستمر باتری‌ها ناشی از قطعی‌های مکرر و طولانی‌مدت برق سراسری، عدم امکان ارائه خدمات بی‌وقفه (٧ روز*٢٤ ساعت) و عدم توانایی در ارائه سرویس مطلوب و پایدار به مشترکان ازجمله صنایع، کسب‌و‌کارها و... و به تبع آن افزایش نارضایتی عمومی جامعه، عدم حصول درآمد اپراتورها در زمان قطعی شبکه برق که منجر به کاهش سهم دولت و به تبع آن کاهش بودجه می‌شود و... ازجمله مشکلاتی است که قطع برق برای شبکه اپراتورها ایجاد می‌کند.
پیگیری رگولاتوری از اپراتورها به کجا رسید؟
پاییز سال گذشته با افزایش قطعی برق، قطعی ارتباطات تلفنی و اینترنتی نیز باعث کلافگی مردم شده بود. در همان زمان رگولاتوری در بیانیه‌ای اعلام کرد برای رفع این مشکل و ارتقای وضعیت باتری‌ها، جلسات متعددی با اپراتورهای ارتباطی برگزار کرده و پیگیر حل مشکلات پیش‌آمده در این خصوص هستند. امامی در مورد اینکه از سال گذشته تاکنون چه گام‌هایی برای کاهش اختلال در شبکه ارتباطی کشور هم‌زمان با قطعی برق برداشته شده است، به «فن‌زی» توضیح می‌دهد: «با توجه به اهمیت و حساسیت موضوع تاب‌آوری باتری‌های پشتیبان اپراتورها، به منظور بررسی و آسیب‌شناسی موضوع، اتخاذ تدابیر و تمهیدات لازم، تدوین راهکارهای عملیاتی، بسیج منابع و استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود در راستای افزایش پایداری شبکههای ارتباطی کشور، جلسات متعدد با حضور نمایندگان توانیر، اپراتورهای تلفن همراه و شرکت مخابرات ایران برگزار شده است».
او ادامه می‌دهد: «در همین راستا فهرست مراکز و سایت‌های دارای اولویت اپراتورها دریافت و به منظور جلوگیری از قطع شبکه برق به معاونت هماهنگی توزیع و دفتر مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و HSE توانیر ارسال شده است». امامی تأکید می‌کند که برای جلوگیری از هرگونه قطعی ارتباطات ازجمله غیرفعال‌شدن آنتن‌های گوشی، از دسترس خارج‌شدن یا قطع‌شدن اینترنت جلسات پیوسته‌ای با نمایندگان توانیر، اپراتورهای تلفن همراه، مخابرات و... خواهند داشت و این موضوع در حال پیگیری است. مشخص‌کردن اینکه برق سایت‌های اولویت‌دار اپراتورها در زمان قطعی برق از دسترس خارج نشود، به نظر می‌رسد راهکاری منطقی نباشد؛
چراکه در بیش از یک ماه گذشته از شروع قطع برق، همچنان ارتباطات مردم هم با مشکل مواجه شده است. به نظر می‌رسد دولت و در رأس آن وزارت ارتباطات باید برنامه‌ریزی مشخصی برای افزایش سرمایه‌گذاری اپراتورهای ارتباطی انجام دهند که این روزها داده‌های مالی‌شان در کدال نشان می‌دهد روزگار سختی را می‌گذرانند. برخی کارشناسان این سؤال را مطرح می‌کنند که در شرایطی که به خاطر قطع دوساعته برق ارتباطات کشور هم دچار قطعی یا اختلال می‌شود، مشخص نیست چگونه قرار است رشد اقتصاد دیجیتال رقم بخورد و از طرف دیگر ایران در منطقه در بحث توسعه هوش مصنوعی حرفی برای گفتن داشته باشد.
