کولر؛ کالای لوکس جنوب

مریم لطفی: در خوزستان داغ، کولر دیگر یک وسیله نیست؛ بلیت بقاست. اما قیمت سرسام‌آور، بازار بی‌ضابطه و بی‌اعتمادی مردم، آن را برای بسیاری به رؤیایی دور از دسترس تبدیل کرده‌ است. کودکانی که در کلاس‌های بی‌کولر از حال می‌روند و خانواده‌هایی که حتی توان خرید پنکه ندارند، قربانی گرمایی شده‌اند که دیگر فقط هوا نیست؛ یک بحران انسانی‌ است. اهالی جنوب در گرمایی که گفته می‌شود امسال بیش از سال‌های دیگر خواهد بود، با معضل کولر به‌ عنوان خنک‌کننده ارزان مواجه‌اند؛ کالایی که سال گذشته در گران‌ترین حالت ۸۰ میلیون تومان بود و امسال به بالای صد میلیون تومان رسیده است.

حالا در چنین شرایطی خبرهای رسیده از خوزستان حکایت از ناتوانی مردم برای خرید این وسیله سرمایشی دارد. میلاد منصوری، فعال اجتماعی در خوزستان، به «شرق» می‌گوید که امسال قیمت کولر در این منطقه بسیار بالا رفته است: «سال گذشته، کولرهای پایه نهایتا ۸۰ میلیون تومان بودند. امسال همان‌ها به ۹۰ تا ۱۱۰ میلیون تومان رسیده‌اند. کولرهای ایستاده با‌کیفیت متوسط از ۱۴۰ میلیون شروع می‌شوند و کولرهای اسپلیت از حدود ۵۰ میلیون آغاز شده و در مدل‌های بزرگ‌تر تا ۱۲۰ میلیون هم می‌رسند. برندهای معتبر مثل گری یا مدیا، اگر باشند، فقط نقدی و بدون ضمانت عرضه می‌شوند». او به شکاف قیمتی عجیبی نیز اشاره می‌کند: «مثلا کولری که در بانه با ضمانت ۱۱۰ میلیون است، در خوزستان تا ۱۷۰ میلیون فروخته می‌شود.

این فاصله قیمتی باعث شده مردم احساس کنند در مدار جداگانه‌ای از تورم زندگی می‌کنند». به گفته منصوری، در این شرایط هم کمک یا حمایتی از مردم نمی‌شود: «هیچ‌گونه تسهیلاتی برای خرید کولر از سوی دولت ارائه نمی‌شود؛ نه فروش اقساطی از سوی نمایندگی‌های رسمی وجود دارد و نه وامی برای خرید لوازم سرمایشی به خانوارهای نیازمند تعلق می‌گیرد. برخی فروشگاه‌های غیردولتی نیز که اقساطی می‌فروشند، قیمت‌هایی به‌مراتب بالاتر از نرخ نقدی دریافت می‌کنند و عملا فشار اقتصادی دوچندان می‌شود». اهالی جنوب از همان اوایل بهار‌ وارد گرما می‌شوند. به گفته این فعال اجتماعی: «در این منطقه زندگی بدون کولر ممکن نیست. حتی در بهار هم گرما به‌ حدی‌ است که بدون وسیله سرمایشی، دوام‌آوردن سخت است.

همین چند روز پیش‌ که هوا ابری بود، فقط برای شست‌وشوی کولر و راه‌اندازی مجدد، خانه‌ قابل‌ تحمل نبود». حالا در این گرمای زودرس استان خوزستان، بسیاری از خانواده‌ها در تهیه وسایل سرمایشی‌ ناتوان هستند. به همه اینها باید قطعی‌های مکرر برق را هم اضافه کرد: «در برخی از روزها، قطعی برق از ظهر تا بامداد ادامه دارد. در چنین شرایطی، گرمای شدید و نبود کولر قابل‌ اتکا باعث آشفتگی روانی و فرسایش جسمی مردم می‌شود. با توجه به شدت گرما، حتما در ماه‌های آینده این بحران تشدید می‌شود». منصوری به موضوع مهم دیگری هم اشاره می‌کند؛ اینکه تأمین وسایل سرمایشی برای خانواده‌های محروم‌ به معضلی جدی تبدیل شده است: «بسیاری از این خانوارها، به‌ویژه در روستاها، امکان خرید کولر ندارند. این در حالی‌ است که انبارهای اموال تملیکی پر از کولرهای توقیف‌شده‌ است که می‌توان از طریق نهادهایی همچون کمیته امداد، بهزیستی، شوراهای محلی و حتی شرکت برق -بر اساس تحلیل میزان مصرف انرژی- میان خانوارهای نیازمند توزیع کرد. در شرایط فعلی، گرما فقط یک عامل آب‌وهوایی نیست، بلکه به بحرانی معیشتی و انسانی تبدیل شده که نیازمند توجه فوری و اقدامات عملی است».

گرما جان دانش‌آموزان را تهدید می‌کند

میلاد منصوری‌ نسبت به وضعیت اسفناک مدارس این استان در آستانه گرما هم هشدار می‌دهد و می‌گوید: «شرایط مدارس اصلا قابل تصور نیست. همین امروز یکی از خیرین تماس گرفت و گفت وضع مدارس از نظر گرما بسیار بحرانی است. کولرها خراب شده‌اند و نیاز به سرویس دارند، اما هیچ ارگانی مسئولیت تعمیرات را بر عهده نمی‌گیرد. آموزش‌و‌پرورش رسما اعلام کرده بودجه‌ای برای تعمیر کولرها ندارد. کولرهایی که موجودند نیز مربوط به سال‌ها پیش‌ هستند و به سرویس یا تعویض کامل نیاز دارند». او توضیح می‌دهد‌ در برخی موارد، شرکت‌های نفتی یا صنعتی از روی روابط شخصی به بعضی مدارس کمک می‌کنند، اما در مجموع هیچ برنامه حمایتی گسترده‌ای وجود ندارد: «مسئولان بی‌تفاوت شده‌اند و برایشان مهم نیست‌ دانش‌آموزان در چه شرایطی درس می‌خوانند.

الان در مقطع ابتدایی، دانش‌آموزان به‌سختی سر کلاس حاضر می‌شوند. در شیفت صبح بی‌حال و کلافه‌اند و در شیفت عصر عصبی و خسته به خانه برمی‌گردند. هیچ رمقی برای یادگیری باقی نمی‌ماند». او درباره مشکلات فنی مدارس هم توضیح می‌دهد: «در بسیاری از مدارس، حتی پنکه سقفی هم ندارند. برق مدارس به‌شدت ضعیف است و کولرهای فرسوده به سرویس اساسی نیاز دارند. بیشتر مدارس آب‌سردکن هم ندارند. در این گرمای وحشتناک، خطر گرمازدگی و بی‌حالی دائم وجود دارد. در چنین شرایطی هیچ‌کس نمی‌تواند درس بخواند. بچه‌ها در کلاس‌ها خیس عرق می‌شوند، آب‌پز می‌شوند، اصلا تمرکزی برای یادگیری باقی نمی‌ماند».

حتی نمی‌دانند از کجا کمک بگیرند

سید‌مهدی شجاعی، خبرنگار محلی در خوزستان، در گفت‌وگو با «شرق» به یکی از ابعاد فراموش‌شده بحران گرما در استان اشاره می‌کند؛ فقدان دسترسی بخشی از مردم به کمک‌های حمایتی و نبود مسیر مشخص برای دریافت تسهیلات سرمایشی. او می‌گوید: «مشکل فقط نبود کولر نیست، خیلی از خانواده‌ها حتی نمی‌دانند چطور باید کمک بگیرند؛ نه تحت پوشش کمیته امداد هستند، نه بهزیستی‌ و نه به خیریه‌ها دسترسی دارند. در این شرایط، بخش بزرگی از مردم از چرخه کمک‌رسانی حذف شده‌اند».

شجاعی با اشاره به تجربه پیگیری شخصی‌اش توضیح می‌دهد: «در بعضی شهرستان‌ها مثل شوش، مؤسسات خیریه‌ای هستند که آماده کمک‌اند، اما چون فهرستی از نیازمندان در دست ندارند یا راه ارتباطی مشخصی وجود ندارد، خیلی وقت‌ها منابع بلااستفاده می‌ماند. دولت باید یک سامانه شفاف برای شناسایی خانوارهای نیازمند راه‌اندازی کند. شوراها، دهیاری‌ها، کمیته امداد و سایر نهادها باید اطلاعات را یکپارچه و قابل پیگیری کنند. الان همه چیز به روابط شخصی یا پیگیری فردی بستگی دارد». به گفته او، بعضی‌ها فقط به یک تعمیرکار رایگان یا یک قطعه نیاز دارند، نه کولر کامل، اما چون هیچ خدمات حمایتی کوچک و ساده‌ای در نظر گرفته نشده، همین مشکل ساده هم حل نمی‌شود. اگر اطلاع‌رسانی درست نباشد، حتی بهترین منابع هم به جایی نمی‌رسد. بدون این اقدامات، استان خوزستان در تابستان ۱۴۰۴ درگیر بحرانی جدی‌تر از همیشه خواهد بود.

کولر هست، اعتماد نیست‌

در‌حالی‌که بسیاری از خانواده‌های خوزستانی با معضل نداشتن کولر یا نبود امکانات سرمایشی در مدارس فرزندانشان دست‌وپنجه نرم می‌کنند، سیداحمد مقدم‌موسوی، فعال رسانه‌ای و دانشجویی در استان، به وجهی کمتر‌دیده‌شده از این بحران اشاره می‌کند؛ بی‌اعتمادی گسترده مردم به بازار کولر. او در گفت‌وگو با «شرق» می‌گوید: «مسئله فقط گرانی نیست؛ درست است که قیمت کولرهای گازی سر به فلک کشیده، اما وقتی کولر قاچاق هم ارزان‌تر نیست، مردم نه جرئت دارند از بازار رسمی بخرند، نه دلخوشی به اجناس قاچاق». موسوی از تجربه‌های متعددی در بازار کولر می‌گوید که در آن، برند دستگاه با آنچه در داخلش تعبیه شده تفاوت دارد: «هیچ خدمات پس از فروشی هم در کار نیست. می‌گویند همین است که هست، اگر خراب شد، خودت مسئولی».

او اضافه می‌کند: «بازار نوسانی است و قیمت‌ها معلوم نیست. چند برند ایرانی هم وارد بازار شده‌اند، ولی مردم هنوز به آنها اعتماد ندارند. بازار کولر آن‌قدر ناامن است که خانواده‌ها ترجیح می‌دهند به‌جای کولرهای گازی پرهزینه، کولر ایستاده بخرند؛ وسیله‌ای که شاید یک اتاق را خنک کند، اما حداقل از پس هزینه‌اش برمی‌آیند». موسوی به ضعف زیرساخت برق در برخی مناطق نیز اشاره می‌کند: «خانه‌هایی داریم که برق‌شان ۳۶ هزار است و توان تحمل بار کولر گازی را ندارند. مدام فیوز می‌پرد یا دستگاه می‌سوزد. قطع‌ و وصل‌های مکرر برق هم به وسایل آسیب می‌زند. در چنین شرایطی، حتی اگر کسی کولر داشته باشد هم نمی‌داند می‌تواند از آن استفاده کند یا نه. برخی گروه‌های جهادی برای تعمیر کولرهای فرسوده اقدام می‌کنند، اما مردم در یک دوراهی مانده‌اند؛ یا گرما را تحمل کنند یا با ترس و تردید وارد بازار نامطمئن کولر شوند».

کیفیت؛ قربانی سود و گرما

گرمای بی‌امان و نداشتن کولر به معضلی فراگیر برای بسیاری از خانواده‌های خوزستانی تبدیل شده است. یکی از فروشندگان کولر در اهواز در گفت‌وگو با «شرق» از دلایل پنهان در پس گرانی، کاهش کیفیت‌ و محدودیت‌های بازار کولر در استان می‌گوید. او با اشاره به روند افزایشی قیمت‌ها می‌گوید: «به‌صورت طبیعی سالانه حدود ۳۰ درصد به قیمت کولر اضافه می‌شود، اما نوسانات دلار و نبود نظارت کافی باعث شده رشد قیمت‌ها به‌مراتب بیشتر باشد. قاچاق در این میان دوگانه‌ای پیچیده دارد؛ هم به کنترل نسبی قیمت کمک می‌کند و هم به ‌دلیل نبود گارانتی و کیفیت پایین، خریدار را در بلندمدت متضرر می‌کند». این فروشنده به وضعیت شرکت‌های واردکننده نیز اشاره می‌کند: «ما عملا کارخانه تولید واقعی کولر در ایران نداریم. بیشتر برندهای ایرانی فعلی‌ مونتاژکار هستند؛ قطعات از خارج وارد می‌شود و در داخل صرفا مونتاژ یا بسته‌بندی می‌شود. نتیجه‌اش شده افت شدید کیفیت کولرها؛ از برندهای معتبر رسیدیم به برندهای چینی بی‌دوام که گاهی حتی سه سال هم دوام نمی‌آورند».

اما مشکل فقط در قیمت یا کیفیت نیست؛ شرایط اقلیمی خوزستان و زیرساخت‌های برق هم چالش‌های جدی ایجاد کرده‌اند. او توضیح می‌دهد: «کولرها باید توان تحمل دمای بالای ۶۰ درجه را داشته باشند، در‌حالی‌که بسیاری از مدل‌ها برای دمای زیر ۵۵ طراحی شده‌اند. کولرهای پیستونی و موتورهای اسکرول مناسب این آب‌وهوا هستند، اما مصرف برق بالای آنها خانوار را با هزینه‌های سرسام‌آوری روبه‌رو می‌کند. برق ناپایدار هم که همیشه اینجاست؛ هیچ‌کس در خوزستان نیست که تجربه سوختن موتور کولر را نداشته باشد». او همچنین به گازهای جدید وارداتی اشاره می‌کند که طبق آیین‌نامه گمرک باید از نوع R-410 باشند: «این گازها مصرف برق بالاتری دارند و برای گرمای خوزستان سرمای کافی تولید نمی‌کنند. مشتری‌ها حتی توان پرداخت پیش‌قسط را ندارند. سرانجام ‌سراغ کولرهای درجه سه یا برندهای بدون شناسنامه می‌روند؛ فقط چون ارزان‌تر است. فروشنده هم برای بقا مجبور است اجناسی بیاورد که بیشترین سود را دارد، نه لزوما بهترین کیفیت را».