قاهره؛ آزمون آخر
در لحظهای که مسیرهای رسمی گفتوگو میان ایران و آمریکا دچار فرسایش شدهاند و کانالهای ارتباطی مستقیم به بنبست رسیدهاند، مصر وارد شده است؛ نه بهعنوان یک واسطه نمادین، بلکه بهعنوان آخرین میانجیای که سابقه، ظرفیت و بیطرفی لازم برای بازسازی مسیر دیپلماسی را دارد.
در لحظهای که مسیرهای رسمی گفتوگو میان ایران و آمریکا دچار فرسایش شدهاند و کانالهای ارتباطی مستقیم به بنبست رسیدهاند، مصر وارد شده است؛ نه بهعنوان یک واسطه نمادین، بلکه بهعنوان آخرین میانجیای که سابقه، ظرفیت و بیطرفی لازم برای بازسازی مسیر دیپلماسی را دارد. این نقش، نه حاصل ابتکار فردی یا موقتی، بلکه ادامه یک مسیر دیپلماتیک تثبیتشده است که ریشه در تجربههای فنی و چندجانبه مصر در پروندههای هستهای دارد.
اکنون، در سال ۱۴۰۴، قاهره با فعالسازی ظرفیتهای خود در سطح فنی و سیاسی، در حال ایفای نقشی است که میتواند مسیر گفتوگو میان تهران و واشنگتن را بازسازی کند یا برای همیشه ببندد. سابقه مصر در پرونده ایران، به دوره ریاست محمد البرادعی در آژانس بینالمللی انرژی اتمی بازمیگردد؛ زمانی که قاهره توانست بیطرفی، اعتبار فنی و توان دیپلماتیک خود را تثبیت کند. در سالهای ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۸، البرادعی در حساسترین مرحله بررسی برنامه هستهای ایران، مواضعی متوازن و مبتنی بر راستیآزمایی اتخاذ کرد که هم در تهران پذیرفته شد و هم در واشنگتن قابل مذاکره بود. این تجربه، مصر را به کشوری با ظرفیت مدیریت بحرانهای هستهای تبدیل کرد؛ ظرفیتی که اکنون در قالب نقش عملیاتی قاهره در مذاکرات ۱۴۰۴ فعال شده است.
در هفتههای اخیر، قاهره میزبان تماسهای فشرده میان تهران، واشنگتن، سه کشور اروپایی و آژانس بینالمللی انرژی اتمی بوده است. هدف این تماسها، نه صرفا تبادل پیام، بلکه طراحی چارچوبی برای گفتوگو است؛ چارچوبی که شامل مراحل فنی، سازوکارهای نظارتی و مدیریت تنشهای موازی باشد. این چارچوب، اگر تثبیت شود، میتواند مسیر گفتوگو را از بنبست خارج کند؛ اما اگر شکست بخورد، نهتنها نقش مصر تضعیف خواهد شد، بلکه کل سازوکار دیپلماسی در پرونده ایران و آمریکا فرو خواهد ریخت.
آنچه این میانجیگری را به «آزمون آخر» تبدیل کرده، نه موقعیت مصر، بلکه وضعیت پرونده است. هم ایران و هم آمریکا، با وجود اختلافات عمیق، تلاش میکنند درهای دیپلماسی را بسته نگه ندارند. تهران با ارسال سیگنالهایی مبنی بر آمادگی برای همکاری فنی و واشنگتن با حفظ کانالهای غیررسمی و پرهیز از تشدید فشار، نشان دادهاند که هنوز گزینه گفتوگو را حذف نکردهاند. این تلاشها، اگرچه شکنندهاند، اما نشان میدهند که دو طرف هنوز به دنبال یک مسیر قابل مدیریت هستند؛ مسیر دیپلماتیکی که اکنون فقط از قاهره میگذرد. در چنین شرایطی، نقش مصر فراتر از میزبانی نشستهاست. قاهره در حال آزمودن مدلی از میانجیگری است که نه بر پایه قدرت نظامی، نه بر اساس وابستگی سیاسی، بلکه بر مبنای ظرفیت فنی و دیپلماتیک بنا شده است. این مدل، اگر موفق شود، میتواند در پروندههای دیگر نیز به کار گرفته شود؛ از یمن و سوریه گرفته تا پروندههای انرژی و امنیت دریایی. اما اگر شکست بخورد، نهتنها نقش مصر در مدیریت بحرانهای منطقهای تضعیف خواهد شد، بلکه اعتبار میانجیگری فنی در سطح بینالمللی نیز آسیب خواهد دید. در سطح راهبردی، این میانجیگری آخرین فرصت برای بازسازی یک سازوکار ارتباطی میان تهران و واشنگتن است؛ سازوکاری که در سالهای اخیر، تحت فشارهای سیاسی، تحریمهای متقابل و بیاعتمادی نهادی، بهشدت آسیب دیده است. اگر این مسیر بسته شود، نهتنها امکان توافق از بین خواهد رفت، بلکه حتی امکان تبادل پیام، تنظیم انتظارات یا مدیریت تنش نیز از دست خواهد رفت. در آن صورت، پرونده ایران و آمریکا وارد مرحلهای خواهد شد که در آن، هرگونه ابتکار دیپلماتیک، بهجای کاهش تنش به ابزار تقابل تبدیل خواهد شد. قاهره در این لحظه، نهتنها میزبان گفتوگو، بلکه حامل آخرین فرصت برای حفظ منطق دیپلماسی است.
این نقش اگر تثبیت شود، میتواند الگویی جدید برای میانجیگری منطقهای ایجاد کند؛ الگویی که بر پایه اعتبار فنی، بیطرفی سیاسی و توان طراحی سازوکارهای ارتباطی بنا شده است. اما اگر شکست بخورد، نهتنها مصر، بلکه کل ساختار حلوفصل بحران در منطقه وارد فاز انفعال خواهد شد. این آزمون، نه برای مصر، بلکه برای کل مسیر دیپلماتیک پرونده ایران و آمریکا، آخرین فرصت است. برای درک بهتر عمق این میانجیگری، باید به نقش بازیگران منطقهای و تأثیر آنها بر این فرایند پرداخت. عربستان سعودی به عنوان رقیب سنتی ایران و متحد نزدیک آمریکا، با نگاهی دقیق این روند را زیر نظر دارد. ریاض اگرچه علاقهمند به جلوگیری از جنگ است، اما هرگونه توافقی که موقعیت منطقهای ایران را تقویت کند، به ضرر منافع خود میداند. از این رو، ممکن است با فشار پنهان در واشنگتن، سعی در تأثیرگذاری بر روند مذاکرات داشته باشد. اسرائیل به عنوان مهمترین متحد منطقهای آمریکا، نگران هرگونه توافقی است که برنامه هستهای ایران را قانونی کند.
آخرین مقالات منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.