حلقه گمشده ایمنی

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

شمار حوادث کار در صنایع ایران به صورت تقریبا پیوسته در حال رشد بوده است. هرچند آمار حوادث کار در ایران شفاف نیست، اما برخی تشکل‌های صنفی نفت، گاز و پتروشیمی می‌گویند که بخش قابل توجهی از حوادث کار در ایران در بخش پرخطر نفت و گاز و پتروشیمی است و این حوادث مدام روبه‌افزایش است. این در حالی است که در غول‌های پتروشیمی جهان تجهیزات و فناوری‌های جدید به خدمت گرفته شده‌اند تا حوادث کار را کاهش دهند.

آمار مبهم حوادث کار در ایران

شمار حوادث کار در ایران در یک دهه گذشته تقریبا به صورت مداوم روبه‌رشد بوده است. در سال ۱۳۹۳ میزان حوادث کار در کشور بنا به گزارش پزشکی قانونی هزار و ۸۹۱ نفر بر اثر حوادث کار فوت کرده‌اند. در سال ۱۴۰۲ شمار مرگ‌ومیر بر اثر حوادث کار به دو هزار و ۱۵۵ نفر رسیده است. بر اساس گزارش پزشکی قانونی از کل تلفات حوادث کار در سال گذشته هزار و ۸۹۱ نفر جان خود را از دست داده‌اند. بر اساس این گزارش استان‌های تهران، اصفهان و خراسان‌رضوی صدرنشین شمار حوادث کار بوده‌اند. همچنین سقوط از بلندی با 45.6 درصد بیشترین علت مرگ در حوادث کار را به خود اختصاص می‌دهد. پس از آن اصابت جسم سخت با 22.1 و برق‌گرفتگی با 15.1 درصد بیشترین دلایل مرگ در حوادث کار را در برمی‌گیرند. طبق این گزارش بیشترین حوادث کار به‌ویژه در صنایع پرخطر مانند ساختمان‌سازی، نفت و گاز و فلزکاری شایع‌تر بوده‌اند.

گزارش پزشکی قانونی در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که در این سال آمار مرگ‌ومیر کارگران به دوهزار و ۱۵۵ نفر رسیده است. این رقم نسبت به سال ۱۴۰۱، رشدی ۱۱ درصدی را نشان می‌دهد. بر اساس این گزارش همچنین تعداد مصدومان کارگری در سال ۱۴۰۲ به ۲۷ هزار و ۳۷۷ نفر رسیده‌ که نسبت به سال ۱۴۰۱، رشد پنج درصدی را تجربه می‌کند. بر این اساس فعالیت‌هایی که بیشترین حوادث را دارند؛ برق با ۴۰ درصد، بیشترین سهم را در بین حوادث کارگری داشته است. سقوط از بلندی با ۲۲ درصد در رتبه بعدی قرار دارد و اصابت جسم سخت نیز سهم قابل توجهی از حوادث را به خود اختصاص داده‌ است. همچنین استان‌های تهران، البرز، مازندران، خراسان‌رضوی، اصفهان، فارس و خوزستان بیشترین حوادث کار را تجربه می‌کنند. با این حال باید گفت که آمار حوادث کار در ایران چندان روشن و شفاف نیست و در سال ۱۴۰۳ هم به صورت کامل منتشر نشده است. گذشته از این، آمار حوادث کار به صورت تفکیکی از صنایع مختلف اعلام نشده است. بر اساس گزارشی که مهر منتشر کرده، در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ در صنعت نفت و گاز حدود ۳۸۰ نفر در اثر حوادث مرتبط با این صنعت جان خود را از دست داده‌اند که ۸۷ درصد از این موارد مربوط به کارکنان بخش پیمانکاری بوده است. دسترسی به آمار حوادث کار در ایران در شرایطی پیچیده و دشوار است که دسترسی به اطلاعات مرگ‌ومیر مشاغل ایالات‌متحده به‌راحتی و از طریق پایگاه اینترنتی اداره کار این کشور امکان‌پذیر است، اما دست‌یافتن به چنین اطلاعاتی در ایران به صورت مدون تقریبا غیرممکن است.

رشد تصاعدی حوادث کار در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی

در این میان خبرگزاری بازار به نقل از هدایت‌اله خادمی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن شرکت‌های حفاری نفت و گاز ایران گفته است که در سال‌های اخیر، حوادث در صنعت نفت و پالایش ایران به شکل نگران‌کننده‌ای افزایش یافته است. بنا بر اظهارات خادمی طی ۱۰ سال گذشته، تعداد حوادث ۱۵ برابر بیشتر از ۳۰ سال پیش شده است. به گفته او، یکی از عوامل اصلی این وضعیت، نبود فرهنگ ایمنی (HSE) در میان مدیران نفتی است. بسیاری از این مدیران، موضوع نظارت و ایمنی را «شیک و فانتزی» می‌دانند و اعتقادی به اجرای دقیق آن ندارند. ناصر عاشوری، دبیر انجمن صنفی پالایشگاهی کشور هم در این زمینه توضیح داده است: «فشار کاری بالا و استفاده مداوم از تجهیزات فرسوده یک عامل مهم شمار بالای حوادث کار در ایران است». طبق گفته او به دلیل ناترازی در تولید و مصرف انرژی، پالایشگاه‌ها به‌طور شبانه‌روزی و با تمام ظرفیت در حال فعالیت هستند، آن هم در مناطق گرمسیر با دمای بالای ۴۵ درجه. این شرایط باعث خستگی کارگران، فرسودگی تجهیزات و افزایش احتمال حوادث شده است. بر مبنای این گزارش فقط در دو ماه پایانی تابستان ۱۴۰۲، چهار کارگر در اثر سه حادثه مرگبار در پالایشگاه‌ها جان خود را از دست دادند. دلیل عمده این حوادث، آتش‌سوزی، نشت گاز، و اتصال برق اعلام شده است. از منظر زیرساختی همچنین وضعیت پالایشگاه‌های کشور قابل تأمل است. هفت پالایشگاه از مجموع ۱۰ پالایشگاه بزرگ ایران بیش از ۴۰ تا صد سال سن دارند و بسیاری از آنها دیگر عمر مفیدشان به پایان رسیده است. با این حال، به‌جای بازسازی کامل، این تأسیسات فقط به‌طور مقطعی اورهال می‌شوند. همچنین تحریم‌ها به عنوان یکی از موانع تأمین تجهیزات ایمنی مطرح شده‌اند، اما کارشناسانی مانند خادمی و عاشوری معتقدند که حتی در این شرایط، بسیاری از حوادث صرفا به دلیل ضعف مدیریتی و نظارتی و نبود بررسی‌های فنی و ایمنی اتفاق می‌افتند.

فناوری‌های نو در خدمت حفاظت از کارگران

شمار قابل توجه حوادث کار در ایران در شرایطی است که صنعت نفت، گاز و پتروشیمی به دلیل ماهیت فعالیت‌های خود، از جمله صنایع پرخطر است و در این زمینه، حفاظت از کارگران و کاهش خطرات مرتبط با سلامت و ایمنی، اولویت بالایی دارد. این موضوع سبب شده است که در بازار جهان، فناوری‌های جدیدی به‌سرعت در حال توسعه و استفاده باشند تا شرایط ایمنی بهبود یافته و آسیب‌ها کاهش داشته باشد.

یکی از این تجهیزات واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR) برای آموزش ایمنی است. این نوع تجهیزات به‌طور گسترده‌ای در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی به‌منظور آموزش کارگران به‌کار می‌روند. این فناوری‌ها به کارگران این امکان را می‌دهند تا در محیط‌های شبیه‌سازی‌شده، شرایط خطرناک و بحران‌ها را بدون خطرات واقعی تجربه کنند. از این فناوری‌ها برای آموزش مواردی مانند نحوه استفاده از تجهیزات ایمنی، مواجهه با حوادث احتمالی، و واکنش به شرایط بحرانی استفاده می‌شود. واقعیت مجازی به کارگران کمک می‌کند تا مهارت‌های خود را در مواجهه با شرایط اضطراری بدون تهدید واقعی، تقویت کنند. همچنین سنسورهای هوشمند و تجهیزات پوشیدنی یکی دیگر از تجهیزات ایمنی است. نمونه‌ای از این تجهیزات ساعت‌های هوشمند و دستگاه‌های پوشیدنی (wearables) هستند که به طور گسترده برای نظارت بر وضعیت سلامت و ایمنی کارگران در زمان واقعی استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها می‌توانند شرایط فیزیولوژیکی کارکنان مانند دما، ضربان قلب، فشار خون، میزان اکسیژن خون و سطح فعالیت فیزیکی را اندازه‌گیری کنند و در صورت وقوع وضعیت خطرناک مانند گرمازدگی، ضربه یا افت اکسیژن، هشدارهای فوری به پرسنل ایمنی ارسال کنند. تجهیزات پوشیدنی مانند کلاه ایمنی هوشمند نیز به کارگران کمک می‌کنند تا از شرایط محیطی خطرناک مانند گازهای سمی، دمای بیش از حد، یا قرارگرفتن در معرض اشیاء سقوطی آگاه شوند. سیستم‌های پیشرفته نظارت و هشدار گاز هم یکی دیگر از این تجهیزات ایمنی هستند. در صنایع نفت و گاز، یکی از بزرگ‌ترین خطرات، نشت گازهای سمی و قابل اشتعال مانند متان و H2S یا هیدروژن سولفوره است. سیستم‌های پیشرفته نظارت بر گاز و حسگرهای هوشمند به‌طور مداوم کیفیت هوای محیط را بررسی کرده و در صورت شناسایی گازهای خطرناک، هشدارهایی به تیم‌های ایمنی ارسال می‌کنند. این سیستم‌ها به‌طور خودکار می‌توانند از طریق آلارم‌های صوتی یا تصویری، کارکنان را از وضعیت خطرناک آگاه کرده و در مواقع ضروری اقدامات اضطراری را فعال کنند. گذشته از این؛ ربات‌های خودکار و پهپادها در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی به‌وفور مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ربات‌ها و پهپادها به‌ویژه در مناطق خطرناک یا دورافتاده به کار می‌روند تا از کارگران انسانی در برابر شرایط خطرناک محافظت کنند. پهپادها برای نظارت بر زیرساخت‌ها و تجهیزات در مناطق غیرقابل دسترس یا خطرناک مانند دکل‌های حفاری، پالایشگاه‌ها یا انبارهای سوخت استفاده می‌شوند. ربات‌ها نیز برای انجام کارهایی که ممکن است برای انسان‌ها خطرناک باشد، مانند بازرسی‌های دقیق، تعمیرات، یا عملیات اطفاء حریق به کار می‌روند. سیستم‌های هوش مصنوعی (AI) یکی دیگر از این تجهیزات است که برای پیش‌بینی حوادث به کار می‌رود. استفاده از هوش مصنوعی برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و پیش‌بینی حوادث احتمالی یکی از بزرگ‌ترین تحولات در ایمنی کار در صنعت نفت و گاز است. الگوریتم‌های AI می‌توانند از داده‌های موجود در حسگرها، دوربین‌ها و تجهیزات مختلف برای شناسایی الگوهای خطرناک و پیش‌بینی وقوع حوادث استفاده کنند. این سیستم‌ها می‌توانند به شناسایی شرایط نادرست، خرابی تجهیزات یا حتی رفتارهای نادرست کارکنان کمک کرده و هشدارهای اولیه برای جلوگیری از وقوع حوادث ارسال کنند. پوشش‌های ضدحریق پیشرفته، از دیگر تجهیزاتی است که مورد استفاده قرار می‌گیرد. توسعه پوشش‌های ضدحریق با استفاده از فناوری‌های نوین نیز به‌طور چشمگیری ایمنی کارگران را در برابر آتش‌سوزی و انفجارها بهبود داده است. این پوشش‌ها به‌ویژه در تجهیزات و سازه‌های فلزی مورد استفاده قرار می‌گیرند تا از آسیب‌های ناشی از آتش‌سوزی جلوگیری کنند. این پوشش‌ها می‌توانند در دماهای بالا نیز مقاومت کنند و زمان بیشتری را برای تخلیه ایمن کارکنان فراهم آورند. همچنین سیستم‌های مدیریت ریسک مبتنی بر داده روشی است که از تحلیل داده‌های بزرگ (Big Data) و تحلیل پیش‌بینی استفاده، و به شرکت‌ها کمک می‌کنند تا خطرات محیطی، ماشین‌آلات یا تجهیزات را شناسایی کرده و به‌موقع اقدامات اصلاحی انجام دهند. این سیستم‌ها با تجزیه و تحلیل داده‌ها از منابع مختلف مانند حسگرها، دستگاه‌های موجود و گزارش‌های قبلی، به شناسایی الگوهای ریسک کمک می‌کنند و می‌توانند راهکارهایی برای پیشگیری از حوادث ارائه دهند.

ربات‌های کارگر در غول‌های پتروشیمی جهان

در این میان استفاده از ربات‌ها در موقعیت‌های خطرناک در بسیاری از شرکت‌های بزرگ پتروشیمی جهان رایج و به‌سرعت در حال افزایش است. این ربات‌ها نه‌تنها به افزایش ایمنی و کارایی کمک می‌کنند، بلکه فرایندهای پیچیده و خطرناک را به طور مؤثر انجام می‌دهند.

1. شرکت شل (Shell)

شرکت شل به عنوان یکی از پیشروترین شرکت‌های پتروشیمی، به طور مداوم در حال استفاده از ربات‌ها و فناوری‌های نوین برای ارتقای ایمنی و کارایی عملیات خود است.

بازرسی خودکار تجهیزات: شل از ربات‌های سیار برای انجام بازرسی‌های خودکار در پالایشگاه‌ها و تأسیسات پتروشیمی استفاده می‌کند. این ربات‌ها می‌توانند از طریق دوربین‌های حرارتی، حسگرهای گازی و تکنولوژی‌های دیگر، نشت گازها و آسیب‌های ساختاری را شناسایی کنند.

ربات‌های خودکار در استخراج نفت و گاز: شل از ربات‌های خودکار برای عملیات حفاری و استخراج نفت و گاز در میدان‌های پیچیده و دورافتاده استفاده می‌کند. این ربات‌ها قادر به انجام عملیات تعمیراتی در شرایط دشوار هستند و خطرات احتمالی را برای کارکنان کاهش می‌دهند.

ربات‌های شبیه‌سازی بحران: شل همچنین از ربات‌ها برای شبیه‌سازی شرایط بحرانی مانند نشت گاز یا آتش‌سوزی در محیط‌های پتروشیمی استفاده می‌کند. این شبیه‌سازی‌ها به شرکت کمک می‌کند تا آمادگی لازم برای مواجهه با بحران‌های واقعی را داشته باشد.

2. شرکت بی‌پی (BP)

بی‌پی یکی دیگر از شرکت‌های بزرگ نفتی است که به طور گسترده از ربات‌ها در تأسیسات خود استفاده می‌کند.

ربات‌های خودکار در عملیات تعمیرات: در بی‌پی، ربات‌ها به عنوان ابزاری برای انجام تعمیرات پیچیده و بازرسی تجهیزات مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ربات‌ها می‌توانند به‌طور خودکار قطعات را تعویض کنند یا تعمیرات جزئی را در مکان‌های دشوار انجام دهند.

ربات‌های بازرسی زیرآبی: این ربات‌ها برای بازرسی خطوط لوله زیرآبی و دیگر تجهیزات در محیط‌های خطرناک طراحی شده‌اند. با استفاده از ربات‌های زیرآبی، بی‌پی می‌تواند به صورت مؤثر به شناسایی آسیب‌ها و نقص‌های موجود در تأسیسات دریایی خود بپردازد.

ربات‌های اطفای حریق: بی‌پی از ربات‌هایی برای مهار آتش‌سوزی‌های احتمالی در تأسیسات خود استفاده می‌کند. این ربات‌ها می‌توانند مواد آتش‌نشانی را در نقاط دشوار و خطرناک پاشیده و به مهار آتش کمک کنند.

3. شرکت اکسون موبیل (ExxonMobil)

شرکت اکسون موبیل، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز در جهان، از فناوری ربات‌ها به طور گسترده برای بهبود ایمنی و کارایی خود در عملیات‌های پتروشیمی استفاده می‌کند.

ربات‌های بازرسی و نظارت: در پالایشگاه‌ها و تأسیسات پتروشیمی اکسون موبیل، ربات‌های سیار برای بازرسی دوره‌ای و شناسایی خرابی‌ها به کار می‌روند. این ربات‌ها به‌ویژه در بخش‌هایی از تأسیسات که دسترسی به آنها دشوار است، مانند برج‌های تقطیر و مخازن، مفید هستند.

ربات‌های خودکار در عملیات استخراج نفت: در مناطقی که عملیات استخراج نفت و گاز پرخطر است، اکسون موبیل از ربات‌های خودکار برای انجام وظایف حفاری و تعمیرات استفاده می‌کند. این ربات‌ها می‌توانند به‌طور مؤثر در شرایط دشوار مانند دماهای بالا و فشار زیاد فعالیت کنند.

4. شرکت توتال (Total)

توتال، یکی از دیگر غول‌های نفتی جهان، به فناوری ربات‌ها در پروژه‌های پتروشیمی خود توجه زیادی داشته است.

ربات‌های شبیه‌سازی بحران: در توتال، ربات‌ها به‌ویژه در شبیه‌سازی بحران‌ها برای ارزیابی عملکرد سیستم‌ها و تجهیزات در شرایط اضطراری استفاده می‌شوند. این ربات‌ها می‌توانند شرایط مختلف را شبیه‌سازی کرده و به تیم‌های ایمنی اطلاعات دقیقی را برای آماده‌سازی و پاسخ‌گویی به بحران‌ها ارائه دهند.

ربات‌های خودکار در نگهداری و تعمیرات: توتال از ربات‌های خودکار برای انجام تعمیرات پیچیده در تأسیسات خود استفاده می‌کند. این ربات‌ها می‌توانند قطعات مختلف را تعویض کرده و مشکلات موجود در تجهیزات را بدون نیاز به حضور نیروی انسانی در محیط‌های پرخطر برطرف کنند.

5. شرکت شوا (SABIC)

شرکت شوا، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات شیمیایی در جهان نیز از ربات‌ها برای بهبود ایمنی و کارایی استفاده می‌کند.

ربات‌های بازرسی و نظارت: شوا از ربات‌ها برای بازرسی و نظارت بر تجهیزات خود در تأسیسات پتروشیمی استفاده می‌کند. این ربات‌ها قادرند تا تغییرات محیطی مانند دما، فشار و نشت گاز را شناسایی کرده و اطلاعات دقیقی به تیم‌های ایمنی ارسال کنند.

ربات‌های حمل‌ونقل مواد خطرناک: شوا از ربات‌های خودکار برای جابه‌جایی مواد شیمیایی و خطرناک در تأسیسات خود استفاده می‌کند. این ربات‌ها می‌توانند مواد را از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل کرده و خطرات مرتبط با حمل مواد خطرناک را کاهش دهند.

اکنون استفاده از ربات‌ها در صنعت پتروشیمی در شرکت‌های بزرگ نفتی مانند شل، بی‌پی، اکسون موبیل، توتال و شوا به یکی از ارکان اساسی افزایش ایمنی، کاهش هزینه‌ها و بهبود کارایی تبدیل شده است. این ربات‌ها نه‌تنها در عملیات‌های خطرناک و پیچیده به کار گرفته می‌شوند، بلکه به‌طور چشمگیری بر توانمندی‌های این شرکت‌ها در مدیریت بحران‌ها و بهره‌برداری مؤثر از منابع تأثیر می‌گذارند. بنابراین باید گفت که ربات‌ها می‌توانند در عملیات‌های خطرناک و پیچیده‌ای که برای انسان‌ها تهدیدآمیز هستند، جایگزین نیروی انسانی شوند. این امر موجب کاهش تصادفات و آسیب‌های کاری می‌شود. همچنین ربات‌ها به دلیل توانایی در انجام دقیق عملیات و جمع‌آوری اطلاعات لحظه‌ای، موجب بهبود کیفیت کار و کاهش خطاها در عملیات‌های پیچیده می‌شوند. ضمن اینکه استفاده از ربات‌ها در بازرسی، نگهداری و تعمیرات به کاهش نیاز به نیروی انسانی و هزینه‌های مرتبط با آن کمک می‌کند. علاوه بر این ربات‌ها قادرند در محیط‌هایی با شرایط سخت مانند فشارهای بالا، دماهای شدید و مناطق دورافتاده فعالیت کنند که انسان‌ها قادر به انجام چنین وظایفی نیستند.