چاله‌های تولید

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

نسیم مسیبی: صنعت پتروشیمی ایران، به عنوان یکی از ارکان کلیدی اقتصاد کشور، با تکیه بر منابع غنی هیدروکربنی و موقعیت استراتژیک جغرافیایی، نقشی بی‌بدیل در ارزآوری و توسعه اقتصادی ایفا می‌کند. در سال‌های اخیر، این صنعت با رشد 47 درصدی ظرفیت تولید از سال 1396 تا 1402، توانسته جایگاه خود را در بازارهای جهانی تثبیت کند. با این حال، تمرکز بیش از حد بر تولید محصولات پایه مانند متانول و اوره، در کنار چالش‌های زیرساختی و فناوری و همچنین تحریم‌ها، مشکلات اقتصادی، فرصت‌های ارزش‌آفرینی در زنجیره‌های میانی و پایین‌دستی را محدود کرده است. این گزارش با هدف بررسی راهکارهای ارزش‌آفرینی در صنعت پتروشیمی ایران و نقش ارتقای دانش فنی در تحقق این هدف، به تحلیل وضعیت کنونی در کشور و ارائه پیشنهادهایی برای آینده می‌پردازد.

تولید، گرفتار حلقه اول زنجیره ارزش

مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس حوزه انرژی با اشاره به قدمت بیش از شش دهه صنعت پتروشیمی در ایران، توسعه در این صنعت را نامتوازن توصیف می‌کند. او در این زمینه با بیان اینکه سبد تولید پتروشیمی در ایران به حلقه‌های اولیه زنجیره ارزش محدود شده است، می‌گوید: توجه صرف به زنجیره‌های اولیه ارزش صنعت پتروشیمی و تبدیل سوخت‌های فسیلی مخصوصا گاز طبیعی به مواد اولیه پتروشیمی موجب چالش‌های بزرگی در توسعه این صنعت در ایران شده است.

این کارشناس در ادامه می‌گوید نداشتن برنامه مدون و جامع با افق دید توسعه‌ای و درنظرنگرفتن شرایط جغرافیایی و آمایش سرزمینی، شرایط خوبی را در پیش‌روی صنعت پتروشیمی قرار نداده است؛ چرا بررسی نکردیم که در صورت گسترش صنایع پتروشیمی، نیاز به خوراک افزایش می‌یابد و باید محل تهیه آن از قبل مشخص شود؟

این کارشناس حوزه انرژی در ادامه با انتقاد از قرارگیری خصوصی‌سازی صنعت پتروشیمی در مسیر نادرست، آن را موجب دورشدن از افق توسعه توصیف می‌کند.

بهروزی‌فر در این زمینه توضیح داد: صنعت پتروشیمی از وزارت نفت که متولی آن بود و تجربیات غنی و پرباری در این زمینه داشت، به سازمان‌هایی واگذار شد که هیچ تجربه مفیدی در به‌دست‌گرفتن افسار این صنعت و قراردادن آن در مسیر توسعه نداشتند. اگر این اتفاق با برنامه اصولی به ارگان‌های کاربلد و باتجربه سپرده می‌شد، می‌توانستیم بگوییم که خصوصی‌سازی واقعی رخ داده است و در نهایت این مسئله منجر به ارزش‌آفرینی در صنعت پتروشیمی می‌شد.

بهروزی‌فر ارزش‌آفرینی در صنعت پتروشیمی و ارتقای دانش فنی در این زمینه را مستلزم داشتن برنامه مدون توسعه و جلوگیری از افزایش ظرفیت در زنجیره‌های اولیه تولید و همچنین تمرکز بیشتر بر زنجیره‌های بالاتر دانست.

راهکار حرکت به سوی تکنولوژی

حسام خوشبین‌فر، تولیدکننده و یکی از مدیران صنعت پتروشیمی هم می‌گوید: ارزش‌آفرینی در زنجیره تولید پتروشیمی نیازمند سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین مانند کاتالیست‌های پیشرفته و فرایندهای کم‌کربن است که در شرکت‌های پیشرو اجرا می‌شود.

خوشبین‌فر ادامه داد: ارتقای دانش فنی از طریق همکاری با پارک‌های فناوری بین‌المللی و توسعه R&D داخلی، همراه با آموزش نیروی انسانی متخصص، امری حیاتی برای صنعت پتروشیمی به شمار می‌رود و این رویکردها، در صورت اجرایی‌شدن، با تمرکز بر اقتصاد چرخشی و دیجیتال‌سازی، صنعت پتروشیمی ایران را به سمت رقابت‌پذیری جهانی و تولید پایدار سوق خواهد داد.

پرهیز از تولید محصولات کم‌ارزش

عرفان افاضلی، دبیرکل فدراسیون صنعت نفت ایران هم توضیح می‌دهد: «طبق هدف‌گذاری‌ها، ما باید به ظرفیت تولیدی معادل ۱۰۸ میلیون تن در سال در پایان ۱۴۰۴ دست پیدا کنیم که در پایان برنامه هفتم عدد ۱۳۱ میلیون تن در سال برای ظرفیت صنعت پتروشیمی در نظر گرفته شده است».

این کارشناس لازمه ارزش‌آفرینی در صنعت پتروشیمی و استحکام‌بخشی به جایگاه ایران در بازارهای جهانی را به تکمیل زنجیره ارزش محصولات این صنعت معطوف دانست و گفت: «پرهیز از تولید محصولات کم‌ارزش و حرکت به سمت تکمیل زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی در راستای تنوع‌بخشی به سبد محصولات و کاهش نیمه‌خام‌فروشی، مهم‌ترین اصل در ایجاد ارزش افزوده در صنعت پتروشیمی محسوب می‌شود».

افاضلی در پایان صحبت‌های خود تأکید کرد: «در زنجیره‌هایی مثل زنجیره پروپیلن، زنجیره متانول، زنجیره اتیلن و زنجیره آروماتیک‌ها و بتیلن اقدامات مناسبی انجام شده است، اما در این زمینه به جذب سرمایه‌گذاری تکنولوژی و تسریع در ساخت و بهره‌برداری از طرح‌ها نیاز داریم».