طالبان؛ چالش بزرگ دولت جدید اسلام‌آباد

‌با استقرار دولت جدید در پاکستان، رابطه اسلام.آباد و حکومت طالبان در افغانستان همچنان یکی از مهم‌ترین موضوعات در سیاست خارجی پاکستان است؛ به‌خصوص که در سال‌های اخیر این رابطه بسیار پرتنش بوده و حتی در برخی زمان‌ها کار به درگیری‌های مرزی کشیده شده است. حکومت طالبان می‌گوید از دولت جدید پاکستان «توقع دارد» در روند اخراج اجباری مهاجران افغان از این کشور «انعطاف» نشان دهد. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی ارشد حکومت طالبان، به رادیوی افغانستان گفت: «ما از حکومت جدید این توقع را داریم که منافع مشترکی که افغانستان و پاکستان با هم دارند، مدنظر گرفته شود». او افزود که در موضوع مهاجران افغان باید «انعطاف و برخورد قانونی و اصولی» صورت بگیرد و از اخراج اجباری آنها «خودداری شود». مجاهد افزود: حکومت طالبان خواهان رونق تجارت و سهولت رفت‌و‌آمد میان دو کشور است و می‌خواهد «روابط حسنه» با پاکستان داشته باشد و در این مورد جدی است. پس از توافق دو حزب عمده پاکستان برای تشکیل حکومت ائتلافی، آصف علی زرداری، از حزب مردم پاکستان، برای دومین بار به ریاست جمهوری رسید. شهباز شریف، از حزب مسلم‌لیگ هم برای دومین بار نخست‌وزیر شد. در دوره پیش از انتخابات سراسری که انوارالحق کاکر، سرپرست نخست‌وزیری پاکستان را بر عهده داشت، روابط کابل و اسلام‌آباد تیره شد. در این دوره هشت‌ماهه از آگوست ۲۰۲۳ تاکنون، بیش از نیم‌میلیون مهاجر افغان اخراج شده‌اند و گذرگاه‌های پرتردد میان دو کشور نیز به‌ دلیل مقررات تازه ویزا چند بار مسدود شده‌اند. تاجران افغانستان می‌گویند این وضعیت به آنها خسارت زیادی وارد کرده است. در این دوره، کاکر با شدتی‌ بی‌سابقه‌ حکومت طالبان را به پناه‌دادن به گروه جهادی «تحریک طالبان پاکستان» موسوم به «تی‌تی‌پی» متهم کرد و مقام‌های دیگر پاکستان نیز گفتند این گروه از پایگاه‌هایش در افغانستان برای انجام حمله به این کشور استفاده می‌کند. مقام‌های حکومت طالبان بارها این موضوع را رد کرده‌اند، اما اسلام‌آباد می‌گوید حملات شبه‌نظامیان در پاکستان از زمانی که طالبان افغانستان کنترل کابل را به دست گرفته‌اند، افزایش درخور توجهی داشته است و حدود شش‌ هزار جنگجوی طالبان پاکستانی در افغانستان هستند. رسانه‌ها در پاکستان می‌گویند نحوه برخورد با حکومت طالبان و به‌ویژه مشکل طالبان پاکستانی که به افغانستان رفته‌اند، از چالش‌های عمده حکومت جدید در اسلام‌‌آباد است. پیش از انتخابات، انوار‌الحق کاکر، نخست‌وزیر حکومت موقت، تصمیم گرفت یک میلیون مهاجر افغان فاقد اسناد قانونی را اخراج کند. بیش از نیم‌میلیون نفر تاکنون به افغانستان برگردانده شده‌اند و به بقیه هم تا ماه مارس مهلت داده شده است. حالا حکومت طالبان در کابل امیدوار است با تغییر دولت در اسلام‌آباد، این روند متوقف شود. سازمان‌های مدافع حقوق بشر و سازمان ملل گفته‌اند گزارش‌هایی دریافت کرده‌‌اند که نشان می‌دهد پناهندگان ثبت‌نام شده و حتی در مواردی افغان‌هایی که مدارک قانونی هم دارند، تحت فشار مجبور به ترک پاکستان شده‌اند. فعالان حقوق بشر می‌گویند «هزاران پناه‌جو» که به پاکستان گریخته‌اند، از ترس بازگشت اجباری «مخفی شده‌اند». تاجران افغان می‌گویند پس از اعمال محدودیت‌های تازه از طرف پاکستان، به مسیرهای جایگزین در ایران و آسیای میانه رو آورده‌اند. وضع محدودیت‌های تازه، افزایش تعرفه ترانزیتی از طرف پاکستان و مسدود‌شدن گذرگاه‌های مرزی این کشور با افغانستان، از دلایل این تحول تجارتی عنوان شده است. حکومت موقت پاکستان به مرزنشینان دو کشور گفته بود از این پس بدون داشتن پاسپورت و ویزا نمی‌توانند به دو طرف مرز رفت‌وآمد کنند. در گذشته روزانه هزاران نفر در نزدیکی مرز تورخم و اسپین‌بولدک، بر اساس توافقات قبلی، بدون ویزا و پاسپورت و با داشتن شناسنامه، تردد می‌کردند و معاملات بازرگانی انجام می‌دادند.

درگیری مرزی

در همین حال و در روزهای اخیر، برخی نیروهای طالبان از درگیری مرزی با نظامیان پاکستانی در شهرستان علی‌شیر استان خوست خبر داده‌اند. این منابع ادعا کرده‌اند این درگیری در منطقه‌‌ای موسوم به ببرک خان تانه و هنگامی رخ داده است که نظامیان پاکستانی می‌خواستند برای ساخت تأسیسات نظامی اقدام کنند. به نوشته ایندیپندنت، منابع مردمی در شهرستان علی‌شیر خبر داده‌اند نیروهای مرزی طالبان و پاکستان در این درگیری از سلاح‌های سنگین علیه یکدیگر استفاده کرده‌اند. ویدئویی هم به دست ایندیپندنت رسیده که از لحظه شلیک نیروهای طالبان به سمت مرز با پاکستان گرفته شده است و در آن نیروهای طالبان پس از شلیک، فریاد پیروزی سر می‌دهند. رژیم طالبان و حکومت پاکستان هنوز درباره این درگیری مرزی اظهارنظر نکرده‌اند و از تلفات درگیری اخیر هم جزئیاتی در دست نیست. طالبان در ۱۵ آگوست ۲۰۲۱ حکومت پیشین افغانستان را که تحت حمایت آمریکا و کشورهای غربی بود، سرنگون کردند و از آن زمان تاکنون چندین بار با مرزبانان پاکستان، ایران و ترکمنستان درگیر شده‌اند. دست‌کم پنج مورد از درگیری‌ها با نظامیان پاکستانی بوده و اغلب به‌ دلیل تداوم دیوارکشی در مرز با افغانستان و ایجاد تأسیسات نظامی پاکستان در مرز صورت گرفته است. با وجود مخالفت کابل، اسلام‌آباد تاکنون بیشتر مرز دو‌هزار‌و ۶۰۰ کیلومتری‌‌ خود با افغانستان را حصارکشی کرده است. در زمان نظام سابق افغانستان، دولت پاکستان بارها مناطق مرزی در شرق این کشور را هدف حملات توپخانه‌ای قرار داده بود. در آن زمان، واکنش دولت افغانستان نرم‌تر بود اما طالبان هرازگاهی پس از مشاجره لفظی، به سمت پاکستان شلیک می‌کنند. طالبان معمولا درگیری‌های مرزی را ناشی از سوءتفاهم می‌دانند. بیشتر نیروهای طالبان مستقر در گذرگاه‌های مرزی، درباره چگونگی رفتار با نیروهای مرزی کشورهای همسایه آموزش ندیده‌اند و به همین دلیل، گاه با برخوردهای نادرست، به درگیری‌های مرزی دامن می‌زنند. تحلیلگران نظامی معتقدند درگیری‌های مرزی طالبان باعث می‌شود کشورهای همسایه به ‌دلیل احساس خطر از جانب طالبان، استحکامات نظامی‌شان را در مرز با افغانستان تقویت کنند. با همه اینها، پاکستان از کشورهای نزدیک به رژیم طالبان محسوب می‌شود و در دو دهه گذشته به تعدادی از فرماندهان طالبان و اعضای خانواده‌ آنان پناه داده بود. بخشی از نیروهای طالبان هم در پاکستان آموزش‌ نظامی دیده‌اند. قسمتی از نیروی جنگی طالبان برای جنگ با حکومت افغانستان و متحدان آن آمریکا و ناتو از مدارس دینی پاکستان تأمین می‌شد، اما حکومت پاکستان و رژیم طالبان درباره تحریک طالبان پاکستان (تی‌تی‌پی) اختلاف نظر دارند. اسلام‌آباد ادعا می‌کند که فرماندهان و نیروهای تی‌تی‌پی در افغانستان حضور دارند و رژیم طالبان باید تهدید این گروه را دفع و فرماندهان آن را تحویل دهد، اما طالبان می‌گویند که از خاک افغانستان علیه هیچ کشوری تهدیدی وجود ندارد و پاکستان باید خودش برای مهار ناامنی‌ها اقدام کند.

صدای اعتراض در آمریکا

در آمریکا نیز مایکل مک‌کال، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا، در واکنش به ادعای کرن دکر، کاردار سفارت آمریکا در افغانستان‌ (مستقر در دوحه)‌ که گفته بود «افغان‌ها از تعامل با طالبان حمایت می‌کنند»، هرگونه پیشنهاد تعامل با این گروه را به مثابه «سیلی‌زدن به صورت مردم افغانستان» دانست. حساب کاربری کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا به نقل مک‌کال نوشت: «مردم افغانستان قربانی رژیم طالبان‌اند». مک‌کال که از منتقدان جدی خروج آشفته آمریکا از افغانستان درآگوست ۲۰۲۱ است، از دولت جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، خواست «تحت هیچ شرایطی» از تعامل با طالبان حمایت نکند. او اخیرا هنگام شهادت زلمی خلیل‌زاد، نماینده ویژه پیشین آمریکا در امور افغانستان، از پایان مأموریت نظامی آمریکا در افغانستان ابراز تأسف کرده و گفته بود اگر پس از فرار محمد اشرف غنی، نیروهای آمریکایی تأمین امنیت کابل را بر عهده می‌‌‌گرفتند، طالبان نمی‌توانستند این شهر را بگیرند. کرن دکر، کاردار سفارت آمریکا در افغانستان، پس از دیدار با برخی فعالان مدنی افغانستان در ترکیه، ادعا کرد آنها از ادغام مجدد افغانستان با جامعه بین‌المللی به رهبری سازمان ملل متحد حمایت می‌کنند. او در ایکس نوشت: «استعداد و انرژی زیادی در اینجا آماده است تا از نقشه راه سیاسی و تعامل با طالبان حمایت کند. افغانستان برای پیشرفت به همه مردمش نیاز دارد». این اظهارات در حالی مطرح می‌شوند که بسیاری از سیاست‌مداران سابق و شهروندان افغانستان با تعامل جامعه جهانی با رژیم طالبان مخالف‌اند. در همین حال، رینا امیری، نماینده ویژه آمریکا در امور زنان و حقوق‌ بشر در افغانستان، با انتقاد از محدودیت‌هایی که طالبان برای دختران و زنان وضع کرده‌اند، گفت این کشور به این دلیل سالانه بیش از یک میلیارد دلار از دست می‌دهد. او در ایکس نوشت که برای رهایی افغانستان از وابستگی و فقر، باید سیاست ممنوعیت تحصیل و کار زنان در افغانستان لغو شود. طالبان بیش از دو سال و نیم است که قدرت را در افغانستان در اختیار دارند و در این مدت به درخواست جامعه جهانی مبنی بر تشکیل حکومت فراگیر با حضور همه اقوام ساکن در افغانستان و پایبندی به ارزش‌های حقوق‌بشری اعتنایی نکرده‌اند.‌ حکومت طالبان به نقض شدید حقوق‌ بشر به‌ویژه زنان متهم است. این گروه، شماری از زنان معترض افغانستان را ضرب‌و‌شتم، شکنجه و بازداشت کرده و با توسل به برخورد نظامی، اعتراض‌های خیابانی این زنان را سرکوب کرده‌ است.