از مشروعیت سیاسی تا آغوشهای باز برای سیسی
سفر اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، به مصر، معنی دارترین قطعه از سیاست خارجی ترکیه را در سال‌های اخیر تشکیل میدهد. او سیسی را در آغوش گرفت درحالیکه روزگاری او را با تندترین کلمات مورد انتقاد قرار میداد.
محمود فاضلی-دیپلمات پیشین و تحلیلگر امور بین‌الملل: سفر اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، به مصر، معنی دارترین قطعه از سیاست خارجی ترکیه را در سال‌های اخیر تشکیل میدهد. او سیسی را در آغوش گرفت درحالیکه روزگاری او را با تندترین کلمات مورد انتقاد قرار میداد. اردوغان در کارنامه خودش باز هم چرخش دیگری را به ثبت رساند. در عادی‌سازی روابط دو کشور، سیسی، رئیس‌جمهور نظامی مصر، اردوغان را به قاهره کشاند تا نشان دهد در سیاستهای او عقب‌نشینی معنایی ندارد و با سیاست صبر و انتظار قاهره سرانجام سرسختترین دشمن او در منطقه با پای خود به این سفر آمده است. سیسی در این مدت مسامحه نشان نداد و عقب‌نشینی نکرد و سیاستهای خود را تغییر نداد. حال آنکه او هم به این عادی‌سازی نیاز دارد. دیگر کمکهای مالی عربستان و امارات که تأمین‌کننده هزینه مالی کودتای 2013 بودند، برای اجرای پروژه‌های کلان مصر کفایت نمی‌کند. درحالیکه رقابت میان عربستان و امارات در زمینه تبدیل‌شدن به قدرت مرکزی منطقه، عادی‌سازی روابط اردوغان با خلیج فارس را آسانتر می‌کند، تمرکز مصر بر موضوعات گذشته نه منطقی و نه پایدار است. سیاستهای سیسی نشان میدهد که اردوغان بیش از او به این رابطه احتیاج دارد. کودتا علیه حاکمیت اخوانالمسلمین بعد از سردرگمی ناشی از حوادث «پارک گزی» در ترکیه انجام شد و این نیز ترس اردوغان در مورد بقا را دوچندان کرده بود. آنچه در مورد سیسی در ذهن اردوغان تداعی می‌شد، سرنگونی برادرانش با کودتا نبود. بعد از 12 سال دیگر از عدد چهار بهعنوان نماد اخوانالمسلمین و حمایت از محمد مرسی خبری نبود. هر دو طرف نیز در پیامهایی که میدهند، نگاه به آینده را توصیه می‌کنند. شاید نقصان حافظه برای سرپوش‌گذاشتن بر اشتباهات اردوغان مفید واقع شود، اما به فراموشی سپردن کامل گذشته، به نفع سیسی نیست. احتیاط در روند آمادگی که سیسی به مدت دو سال چندان رغبت نشان نمیداد، بیانگر آن است که قاهره به دستور کار تجاری-اقتصادی اولویت داده و میخواهد در موضوعات پیچیده نظیر لیبی، معادله انرژی در شرق مدیترانه، حوزه اختیارات دریایی و اخوانالمسلمین به شکل کنترل‌شده پیش برود. نمی‌توان از تغییر این رویکرد در دوره اخیر سخن به میان آورد. تدابیر اتخاذ‌شده در دو سال اخیر علیه فعالیتهای تبلیغاتی اخوانالمسلمین در ترکیه که بعد از کودتای 2013 از این کشور بهعنوان پایگاه استفاده می‌کردند، از اولین گامها برای مهیا‌کردن بستر عادی‌سازی بود. مصری‌ها آگاهانه و پنهانی آن را مثبت ارزیابی کردند. مصر به دلیل روابط قلبی و منفعتی اردوغان با شبکه اخوانالمسلمین، به گرفتن تعهد اکتفا نکرده و فعالیتهای این گروه در ترکیه را از نزدیک پیگیری می‌کند. عادی‌سازی کامل نیز برای رفع بی‌اعتمادی کفایت نمی‌کند. هر‌چند اخوانالمسلمین برای مدتی نجات یافته بود، اما نمی‌توان گفت صفحه جدید بدون هر‌گونه مشکل باز شده است. ترکیه در گامهایی که در لیبی، شرق مدیترانه و دریای سرخ برداشت و مصر را در تنگنا قرار داد، به بن‌بست رسید یا ناموفق شد. اما این وضعیت به شکل اتوماتیک بهعنوان موفقیت در کارنامه قاهره نوشته نشد. قاهره نقشه‌های تأسیس پایگاه در لیبی از سوی ترکیه، تلاش این کشور برای تقویت شاخه اخوانالمسلمین در لیبی و امضای قراردادهای استراتژیک با جناح طرابلس بهمنظور برهم‌زدن نقشه‌ها را تهدیدی علیه منافع ملی خود ارزیابی کرد. اما کار به جایی رسید که ترکیه و مصر به این نتیجه رسیدند اگر گفتوگو نداشته باشند، نمی‌توانند نتیجهای کسب کنند. ترکیه با امضای قرارداد حوزه اختیارات دریایی با دولت طرابلس در‌صدد به‌هم‌زدن معادله انرژی مصر، اسرائیل، یونان و بخش یونانی‌نشین قبرس در شرق مدیترانه برآمد. مصر هم با امضای قرارداد با یونان و اعلام مرز دریایی خود با لیبی، ترکیه را در تنگنا قرار داد. طرفین می‌توانند با عادی‌سازی روابط، بستر مذاکره این موضوعات را مهیا کنند، ولی این انتظار که مصر به شرکای خود در مجمع انرژی شرق مدیترانه پشت کند، بیفایده است. اعتراضات مصر به نقشه اردوغان برای تشکیل ساختار حاکمیت وابسته به ترکیه و ماندگار‌کردن پایگاه‌های نظامی ترکیه در لیبی ادامه دارد. آغاز توسعه روابط میان آنکارا و نیروهای همکار با محور مصر-امارات در لیبی، نگرانی‌های قاهره را کاهش میدهد. اینکه تنوع‌سازی در روابط چه تأثیری بر نقشه‌های مربوط به آینده لیبی خواهد داشت، مهم است. مصر در رأس کشورهایی که این موضوع را از نزدیک پیگیری خواهند کرد، قرار دارد. به نظر میرسد مصر در مرحله کنونی از چانه‌زنی و دادن ضرب‌الاجل دست برداشته و برای تضمین منافع خودش، تعامل را ترجیح میدهد. به اعتقاد هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، اکنون سیسی هم خواستار خرید پهپادهای مسلح ترکیه است. همان‌گونه که تبدیل سلاحها به ابزار اصلی سیاست خارجی، روابط را تحریکآمیز می‌کند، ترکیه را هم به شریک درگیری‌ها تبدیل می‌کند. مصر با وجود مشکلات اقتصادی، در سال‌های 2014-2020 میلادی 44 میلیارد دلار صرف هزینه‌های دفاعی کرده بود. هر‌چند مصر با توافق کمپ‌دیوید در کنار آمریکا قرار گرفته است، اما به دلیل عدم خرید سلاح از آمریکا به میزان مد‌نظر این کشور، به‌خاطر جلوگیری از حفظ برتری اسرائیل، از گزینه‌هایی مانند روسیه چشم‌پوشی نمی‌کند.
