روابط پیچیده و مشکل‌ساز آمریکا و ترکیه

محمود  فاضلی- دیپلمات پیشین و تحلیلگر  امور  بین‎ الملل: مشکلات بین واشنگتن و آنکارا همیشه بر روابط یونان و ترکیه تأثیر گذاشته است. مناقشه واشنگتن با آنکارا بر سر تقویت نیروی هوایی ترکیه با خرید هواپیماهای F-16 و همچنین انتشار کمک‌‌‎های مورد نیاز برای صنایع دفاعی این کشور آخرین نمونه آن است. پارلمان ترکیه به الحاق سوئد به ناتو که واشنگتن آن را بسیار مهم می‌داند، سرانجام بعد از 20 ماه، با 287 رأی موافق و 55 رأی مخالف و چهار رأی ممتنع، رأی مثبت داد. این تصمیم پس از 15 ژانویه صورت گرفت. واشنگتن از این رأی استقبال کرده و وزارت دفاع و خارجه آمریکا موافقت خود با فروش بسته تسلیحاتی را اعلام کردند. وزارت خارجه آمریکا روز جمعه پس از آنکه ترکیه رسما اسناد عضویت سوئد در ناتو را تصویب کرد، اعلامیه‎ای رسمی درباره فروش جنگنده‎های F-16 به ارزش 23 میلیارد دلار به ترکیه برای کنگره فرستاد. در صورت موافقت کنگره، پنتاگون یک بسته تسلیحاتی شامل 40 فروند جنگنده اف 16 مدرن، نوسازی 79 فروند جنگنده ترکیه، بیش از یک هزار موشک هوا به هوا و حداقل هزارو 700 بمب و برخی تجهیزات نظامی هوایی دیگر به ارزش 23 میلیارد دلار را به ترکیه خواهد فروخت که این روند بین دو تا پنج سال به ‎طول خواهد انجامید. وزارت خارجه آمریکا همچنین اعلامیه‌‎ای رسمی درخصوص قصد خود برای فروش 40 جنگنده F-35 به ارزش 8.6 میلیارد دلار به یونان برای کنگره این کشور ارسال کرد و انتظار می‎رود کنگره هر دو این توافق‌نامه‌‎ها را تصویب کند. بدون ‎شک این اقدام در راستای حفظ توازن در منطقه خواهد بود. البته آنکارا انتظار داشت واشنگتن زودتر تحرکاتی داشته باشد. بدیهی است که تصویر بزرگ‌تر در آتن شامل انتخابات نوامبر می‌‎شود‌ که تصمیم می‎‌گیرد جو بایدن به ریاست‌جمهوری انتخاب شود یا ترامپ به کاخ سفید بازگردد؛ احتمالی که سؤالاتی را درباره تحولات آینده ایجاد خواهد کرد. با‌این‌حال، برخی مسائل کاربردی‎‌تر در زمینه تأمین نسل پنجم جنگنده‎‌های F-35 از نیروی هوایی آمریکا وجود دارد. در منطق دولت آمریکا، نگه‌داشتن ترکیه به‌‎عنوان یک گام تکنولوژیک پشت سر یونان در نیروی هوایی، نیاز به عدم افزایش شکاف بزرگ در سایر حوزه‎های سیستم‎های تسلیحاتی بین دو کشور را نیز تأمین می‎کند. گفته می‎شود جامعه یونانی در واشنگتن فشار می‎آورد تا F-35 را از مناقشه آمریکا و ترکیه بر سر الحاق سوئد به ناتو جدا کند. دوستان یونانی در واشنگتن خاطرنشان می‌کنند که پرونده F-35 یونانی به ‎دلیل اختلاف آمریکا و ترکیه بر سر پیوستن سوئد به ناتو، نمی‌تواند در روابط دوجانبه گروگان بماند. در حال حاضر نیروی هوایی ترکیه دقیقا به ‎دلیل همین موضوع مجبور به دفاع از کشور با اندک هواپیماهای جنگنده خود است. این نگرانی در سفر مقامات دولت ترکیه به کشورهای تولید مشترک یوروفایتر، انگلیس، ایتالیا، اسپانیا و آلمان نیز منعکس شده بود. ترکیه در سال‎های اخیر بارها از عدم فروش هواپیماهای درخواستی خود از سوی آمریکا ابراز نگرانی کرده و اعتقاد دارد وقتی یونان این هواپیماها را دریافت می‎کند، برای آسمان ترکیه مشکل‌ساز خواهد شد. آنکار مدعی است آتن در سال‌های‎ 2027 تا 2028، 20 فروند از این هواپیماها را دریافت می‎کند و این موضوع موازنه در دریای اژه را برهم می‎زند. خرید جنگنده‌های نسل پنجم F-35A از سوی یونان در فرایندی که مدت‌ها پیگیری می‎شود، به آخرین مرحله قبل از امضای توافق‌نامه با آمریکا رسیده است. اما یک پارامتر مهم این است که برخلاف آنچه اکثر یونانی‎ها معتقدند، برنامه‎های توسعه تسلیحات داخلی ترکیه نه واهی و نه مدل‎های تبلیغاتی است، بلکه کاملا واقعی هستند، با تهدیدات و چالش‎هایی که برای کشور ایجاد می‎کنند. «پاشنه آشیل» آنها یکی است: وضعیت بد اقتصادی امروز ترکیه ممکن است موقتا برنامه‎های کشور همسایه را متوقف کند، اما با امضای قراردادی توسط یونان برای F-35  احتمالا در سال‎های 2027-2028 آنها را تحویل خواهد گرفت. اگر به هر دلیلی برنامه ترکیه به تعویق بیفتد، نیروی هوایی یونان در اولین سال‎های دهه آینده ابتکار عمل را در منطقه به ‎دست خواهد گرفت. ترکیه اسناد نهایی را به واشنگتن ارسال کرده تا راه را برای کانادا باز کند تا محدودیت‌های صادراتی که در سال ۲۰۲۰ اتخاذ کرده بود، لغو شود. اتاوا با توجه به وضعیت ترکیه به‎عنوان متحد ناتو، قصد دارد مشکل را با ترکیه حل کند و طرفین روابط دوجانبه، اقتصادی و تجاری خود را مجددا ادامه دهند. کانادا فروش فناوری پهپادی به ترکیه را در سال ۲۰۲۰ و پس از اینکه به این نتیجه رسید که تجهیزات بصری خودش به پهپادهای ساخت ترکیه متصل شدند و جمهوری آذربایجان از آنها هنگام نبرد با نیروهای ارمنی قومی در قره‌باغ استفاده کرد، به حالت تعلیق درآورد. اتاوا در سال ۲۰۲۲ و زمانی که آنکارا مانعی بر سر راه عضویت فنلاند و سوئد در ناتو شد، مذاکرات برای لغو محدودیت‌های صادراتی را متوقف کرد. اما پس از نشست سران ناتو در جولای سال گذشته، کانادا مذاکرات را از سر گرفت. بر اساس این توافق، آنکارا اطلاعات مربوط به کاربران نهایی تجهیزات ساخت کانادا را در اختیار اتاوا قرار می‌دهد؛ به‌ویژه اگر قرار باشد این تجهیزات دوباره برای اعضای غیر‌ناتو صادر شود.