اضطرار همه‌گیری تمام شد، اما داستان ادامه دارد...

سوم خرداد 1361، تهران، سیدخندان: هلهله و شادی فضا را پر کرده، برخی شیرینی پخش می‌کنند، ساکنین جنگ‌زده هتل (هتل اینترنشنال آن زمان که بعدها تخریب شد) از پنجره‌ها کاغذهای خردشده بیرون می‌ریزند و کل می‌کشند، جشن بازپس‌گیری شهر گرفته‌اند. آزادی خرمشهر جشن ملی است، اما خانم مسنی در کنار خیابان دبستان نشسته و گریه می‌کند، مردم دورش جمع شده‌اند. زن داغدار پسر شهیدی است که نبود آزادی خرمشهر را ببیند...

شانزدهم اردیبهشت 1402، سرتاسر جهان: سازمان بهداشت جهانی شرایط اورژانسی ناشی از همه‌گیری کووید 19 را لغو می‌کند، شرایط ترسناک ناشی از بزرگ‌ترین همه‌گیری یکصد سال اخیر جهان به پایان رسید. حالا می‌توان جشن گرفت. اما جای بسیاری از آنانی که امروز باید در جشن بودند خالی است. امروز داغ دل خانواده‌های نرجس خانعلی‌زاده، دکتر طیبی، دکتر کاظمی‌یزدی، دکتر فتح‌آبادی، دکتر یحیوی و... که جان‌ در راه سلامت مردم ایران اهدا کردند، تازه می‌شود و حسرت مکرر می‌شود که نیستند این روز را ببینند...

شرایط اضطرار جهانی همه‌گیری به پایان رسیده و جهانیان به شرایط زندگی عادی بازگشته‌اند اما حکایت کرونا تمام نشده است. کووید 19 از بیماری خطرناک همه‌گیر به بیماری بومی منطقه‌ای بدل شده و شاید در آینده تک‌گیر شود، به این معنا که همچنان امکان درگیرشدن افراد (به‌خصوص افراد مسن، دارای مشکلات سیستم ایمنی یا بیماری‌های زمینه‌ای) با فرم‌های شدید بیماری وجود دارد اما خطری شدید و حاد جامعه عمومی را تهدید نمی‌کند و نیازی به اقدامات پیشگیرانه در سطح گسترده و با دامنه وسیع نیست.

حالا در نقطه‌ای قرار داریم که برایمان ملموس است که یک بار دیگر «علم» به نجات بشریت آمده است. اگرچه هزینه بسیار بسیار سنگینی پرداخته‌ایم اما حالا مانند پیشینیانمان می‌دانیم در کوران حوادث و بلایا باید به علم و رویکرد علمی روی آوریم و از خرافات و شبه‌علم تبری بجوییم.

همه‌گیری کووید‌19 ظرفیت‌ سیستم‌های مختلف بهداشتی و درمانی در سرتاسر جهان را به چالش کشید و کاستی‌ها را آشکار و نقاط ضعف را برجسته کرد. برای مثال کلیت سیستم‌ها و ساختارهایی که با عناوین «مقابله با بحران» شکل گرفته بودند ناکارآمدی‌ها و ضعف‌های عملکردی خود را عریان کردند و مشهود شد میان مقابله با بحران در جهان تئوریک و در میدان عمل چه تفاوت‌های عظیمی وجود دارد و تصورات از بحران‌های احتمالی چقدر با واقعیت محتمل متفاوت است. کووید 19 نقش عملکردهای منسجم، پیوسته و هماهنگ در سطوح ملی و بین‌المللی را پررنگ کرد و جایگاه شعاری که بشر همیشه بر زبان آورده اما کمتر به آن عمل کرده (پیشگیری مهم‌تر از درمان است) را فریاد زد. این همه‌گیری اهمیت حرفه‌مندی و مهارت ارائه‌دهندگان خدمات سلامت و سختی‌ها و پیچیدگی‌‌های شغلی‌شان را پیش چشم جهانیان جان بخشید و لزوم حمایت‌های بیشتر و عملی‌تر از آنان را آشکارتر کرد.

این همه‌گیری پتانسیل‌های دنیای مدرن و به‌خصوص شبکه‌های اجتماعی برای اطلاع‌رسانی سریع را آشکار کرد و برای سیاست‌گذاران و تصمیم‌سازان منطقه‌ای و جهانی کلاس درس اهمیت استراتژیک «سهم بودجه سلامت از درآمد ناخالص ملی» شد.

روند مقابله با کووید19، پتانسیل‌های انسان مدرن برای غلبه بر دشمنان طبیعی و غیرطبیعی را محک زد. علم و دانش انسانی سلاح‌های مقابله (این بار واکسن‌ها) را در زمانی بسیار کوتاه‌تر از قبل و در تعداد انبوه روانه بازار کرد. حالا عاقلان و مصلحت‌اندیشان در گوشه‌و‌کنار جهان مشغول تدوین استراتژی‌های کارآمد و قابل اجرا براساس درس‌آموخته‌های همه‌گیری برای مقابله با بحران‌های بعدی هستند.

اما بزرگ‌ترین دستاورد جهانی همه‌گیری شاید افزایش سطح «سواد سلامت» عمومی بود. اتفاقی که شاید به هیچ شکل دیگر ممکن نمی‌شد و اگرچه هزینه‌اش بسیار سنگین می‌نماید اما دستاوردی عظیم و شاید تکرارنشدنی هم داشت.

در‌نهایت اینکه همه‌گیری به انسان‌ یادآوری کرد که تنها نیست و نباید باشد. انسان‌ها در فضای رعب‌آلود قرنطینه‌ و ترس از تماس با دیگران، اهمیت آن دیگری‌ها و ارزش شبکه‌های انسانی پیرامونی خود را دریافتند. نیاز انسان به مهر و مهربانی ارزش جوامع و ساختارهای کوچک و بزرگ و زندگی اجتماعی را برجسته کرد و آشکار شد ارتباطات انسانی زیربنای داشتن سلامت روانی است.

طنز تلخ اینکه همه‌گیری همان‌گونه که تضاد شدید دسترسی به امکانات فقرا و اغنیای جهان را برجسته کرد نشان هم داد که مهربانی و نوع‌دوستی متاعی است که هیچ دارایی مالی و مادی‌ای نمی‌تواند در موقع نیاز آن را برای انسان خریداری کند.

* مدیر روابط عمومی نظام پزشکی

 تهران بزرگ