آزادی فراموش‌شده
رسانه‌ها به‌عنوان فراگیرترین و مؤثرترین نهاد تولید، بازتولید و توزیع دانش و معرفت در جهان هستند و اغلب مسائل، در ابعاد اقتصادی، فرهنگی و سیاسی- اجتماعی در سطح ملی و در عرصه بین‌المللی در محیط رسانه‌ای متجلی می‌شود. بحران‌های بین‌المللی و منطقه‌ای نیز نه‌تنها به وسیله رسانه‌ها پوشش داده می‌شوند، بلکه به وسیله راهبرد و سازوکارهای رسانه‌ای شکل می‌گیرند.
رسانه‌ها به‌عنوان فراگیرترین و مؤثرترین نهاد تولید، بازتولید و توزیع دانش و معرفت در جهان هستند و اغلب مسائل، در ابعاد اقتصادی، فرهنگی و سیاسی- اجتماعی در سطح ملی و در عرصه بین‌المللی در محیط رسانه‌ای متجلی می‌شود. بحران‌های بین‌المللی و منطقه‌ای نیز نه‌تنها به وسیله رسانه‌ها پوشش داده می‌شوند، بلکه به وسیله راهبرد و سازوکارهای رسانه‌ای شکل می‌گیرند.
اعلامیه ویندهوک و حق آزادی بیان
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۲۰ دسامبر ۱۹۹۳ میلادی در چهل‌و‌هشتمین اجلاس خود در مصوبه ۴۳۲/۴۸، روز سوم ماه می‌هر سال را به‌عنوان «روز جهانی آزادی مطبوعات» اعلام کرد. این روز به یاد سالروز انتشار «اعلامیه ویندهوک» درباره ارتقای وضعیت نشریه‌های مستقل و فراگیر آفریقایی انتخاب شد. این اعلامیه در سوم ماه می ۱۹۹۱، در همایشی تحت عنوان «ارتقای آزادی مطبوعات در جهان» که به همین منظور از سوی یونسکو و سازمان ملل متحد در شهر ویندهوک پایتخت نامیبیا برگزار شد، به تصویب رسید.
اعلامیه ویندهوک از این آزادی به‌عنوان عنصر حیاتی حق آزادی بیان، مطابق با ماده ١٩ اعلامیه جهانی حقوق بشر، حمایت می‌کند و تأکید دارد که وجود مطبوعات مستقل، متکثر و آزاد لازمه پیشرفت و ابقای دموکراسی و توسعه اقتصادی است. مطبوعات آزاد، برای تقویت آزادی بیان به‌عنوان حقوق بشر ضروری است. دسترسی به اطلاعات معتبر و مستقل، در امر انتشار اطلاعات بسیار مهم است. به روزنامه‌نگارانی نیاز است تا حقایق را گزارش کرده، مردم را در جریان اطلاعات قرار دهند. مطبوعات در زمینه مسائل تحلیلی، سرعت در اطلاع‌رسانی، پیش‌بینی برخی از وقایع و رویدادها و ارائه آگاهی‌های لازم به جامعه، برای بالابردن حساسیت مردم نسبت به واقعیات اجتماعی نقش بسزایی دارند. با گذشت 32 سال از تصویب این اعلامیه، تهدیدات علیه مطبوعات در سطح جهان و چالش‌های جدید در حال ظهور ادامه دارد. حفاظت از روزنامه‌نگاران در سراسر جهان رو به کاهش است. روزنامه‌نگاران و اهالی رسانه با خشونت فیزیکی و کلامی، تهدید و ارعاب، طرح دعوی در دادگاه و حبس با هدف ساکت‌کردن آنها روبه‌رو بوده و روزنامه‌نگاران را به صورت فردی در معرض خطر قرار می‌دهد.
روند محدودیت‌ها در مطبوعات
آزادی رسانه و مطبوعات همانند یک ضمانت‌نامه از جانب دولت‌ها به رسانه‌های عمومی، در مقابل مواجهه با روندهای محدودکننده ابراز نظر در جوامع است که حقوق قانونی رسانه‌ها و همچنین مراجع رفع اختلاف بین رسانه‌ها و شاکیان را مشخص می‌کند. این حقوق در بسیاری از کشورها به صورت قانونی و در چارچوب قوانین اساسی آن کشور پیش‌بینی شده است تا از آزادی مطبوعات حمایت به عمل بیاید. هر‌کدام از دولت‌ها خود تصمیم می‌گیرند کدام منابع و مواد اطلاعاتی عمومی یا حفاظت‌شده هستند و نباید از نظر حساسیت عمومی یا طبقه‌بندی‌شدگی افشا شود. تعداد کشورهایی که وضعیت مطبوعات آنها در سطح «بسیار جدی و بد» است، به 28 کشور رسیده است که یک رکورد محسوب می‌شود. به نظر آنها چین به همراه برمه، اریتره و کره‌شمالی در گروه «وضعیت بد» قرار داشته و روسیه بعد از آغاز بحران اوکراین موقعیتش سقوط کرده است. همه شاخص‌های روسیه در عرصه مطبوعات، یک وضعیت بحرانی را نشان می‌دهد که طی سال‌ها قرمز هستند، اما در شرایط جنگ با اوکراین در حال بدتر‌شدن است. با آغاز جنگ در اوکراین تعدادی از روزنامه‌نگاران روسیه مجبور شدند کشور را ترک کرده تا در تبعید فعالیت کنند. برای کسانی که در روسیه مانده و سعی می‌کنند کار خود را انجام دهند، تلفظ کلمه جنگ، انتشار تحقیقات مستقل، اعلام تراژدی‌های انسانی و مادی درگیری‌ها ممنوع است و کسانی که از دستورات سر باز بزنند، با محدودیت‌هایی روبه‌رو می‌شوند.
مشکلات مطبوعات در ایتالیا، چین، عربستان و هلند
ایتالیا نیز در سال‌های اخیر با مشکلاتی در عرصه مطبوعات روبه‌رو بود. کمیته پارلمانی امنیت جمهوری ایتالیا تصمیم گرفته است درباره دخالت‌های خارجی و فعالیت‌های نادرست اطلاعاتی در این کشور با هدف حفظ آزادی و استقلال مطبوعات و اطلاعات تحقیق کند. حتی رئیس کمیته پارلمانی امنیت این کشور اعلام کرده کمیته پارلمانی امنیت، مدتی است که درباره تهدید ترکیبی، توجه خود را به استفاده از فضای مجازی، اخبار جعلی، شبکه‌‌های اجتماعی و مشروط‌سازی رسانه‌های عمومی و خصوصی به‌عنوان ابزار مداخلات دولت‌های مهاجم، معطوف کرده است. از 180 کشور بررسی‌شده، 73 درصد آنها با وضعیت ناسالم اطلاعاتی «بسیار جدی»، «دارای مشکل» یا «مشکل جدی» ارزیابی شده‌اند.
چین نیز از امکانات قانونی خود برای محدود‌کردن جمعیت خود از سایر نقاط جهان، به‌ویژه هنگ‌کنگ استفاده می‌کند که پس از به‌دست‌گرفتن قدرت، از رتبه 80 به 148 سقوط کرد. آمریکا نیز دولت‌های چین و هنگ‌کنگ را به دلیل محدودیت‌های رسانه‌ای و ادعای آزار و اذیت خبرنگاران و مخالفان در سراسر جهان مورد انتقاد قرار داده و چین را «بزرگ‌ترین تهدید» برای آزادی مطبوعات از نظر تعداد روزنامه‌نگارانی که به دلیل کارشان در بازداشت هستند، انجام کارهایی مانند افزایش نظارت، آزار و اذیت، ارعاب، سانسور شهروندان، روزنامه‌نگاران و فعالان می‌داند. متقابلا چین مواضع آمریکا را «تلاشی برای تحت فشار قرار‌دادن چین با اتهامات بی‌اساس» دانسته و بر افشای قلدری و استانداردهای دوگانه طرف آمریکایی در مورد آزادی رسانه‌ها و مطبوعات تأکید دارد. چین مدعی است این کشور از حقوق و منافع روزنامه‌نگاران و آزادی بیان شهروندان مطابق با قانون محافظت می‌کند. بر اساس طبقه‌بندی سالانه گزارشگران بدون مرز، عربستان نیز با سرکوب آزادی بیان و بازداشت روزنامه‌نگاران، وبلاگ‌نویسان و نویسندگان روش‌های مختلفی را برای سرکوب مطبوعات اعمال می‌کند. ریاض از فعالیت رسانه‌هایی که مستقیما به آن وابسته نیست، جلوگیری کرده و محدودیت‌هایی را برای وب‌سایت‌ها اعمال می‌کند. عربستان روزنامه‌نگاران را به اتهاماتی همچنین «توطئه علیه پادشاهی» و «همکاری با نهادهای خارجی» به زندان می‌اندازد.
در سال‌های اخیر حوادث متعددی در هلند برای روزنامه‌نگاران رخ داده که در نتیجه وضعیت آزادی مطبوعات بسیار بدتر از سال‌های گذشته است. در هلند حملات لفظی و فیزیکی به خبرنگاران به دلیل بحث‌هایی مانند کرونا و مهاجرت افزایش یافته است که به‌ویژه عکاسان و گروه‌های فیلم‌برداری باید تاوان آن را بپردازند. روزنامه‌نگاران خودسانسوری کرده و برای گزارش‌دادن درباره موضوعات و رویدادهای خاص تردید می‌کنند. احزاب کوچک و پوپولیستی، در دو سوی طیف سیاسی، اعتماد به رسانه‌ها را تضعیف می‌کنند. دسترسی ضعیف به اسناد رسمی دولتی از‌جمله مشکلات مطبوعات هلند است.
