آری والدین به تعطیلی مدارس در زمان آلودگی هوا

نورا حسینی: از نیمه آذرماه مدارس تهران دوباره غیرحضوری شده‌اند، این بار به دلیل آلودگی هوا. وزیر آموزش و پرورش در این مدت بارها از عدم رضایت آموزش و پرورش از تعطیلی مدارس سخن گفته است. او گفته در جلسه‌ای که با رئیس‌جمهور داشتیم، با توجه به نیاز دانش‌آموزان به آموزش‌های حضوری و نیز به حضور در مدرسه مقرر شد بر اساس میزان آلاینده‌های موجود در هوا و با توجه به مقطع تحصیلی دانش‌آموزان نسبت به تعطیلی مدارس بازنگری شود.

به گفته یوسف نوری در سال‌های گذشته مواردی بوده که تهران دومین شهر آلوده جهان بوده ولی مدارس تعطیل نبوده است. وقتی مدارس تعطیل می‌شوند این‌گونه نیست که دانش‌آموزان در خانه بمانند و در بیشتر شهرهای ما دانش‌آموزان بیرون می‌آیند و با دوستان خود بازی می‌کنند و حضور مؤثر در کلاس درس ندارند و این چیزی است که باعث نگرانی معلمان و اولیا می‌شود. این در حالی است که وزارت بهداشت معتقد است در شرایطی که آلودگی هوا ادامه‌دار است، به‌جز دانش‌آموزان کارمندان هم باید دورکار شوند.

عباس شاهسونی، رئیس‌گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، به ایسنا گفته است: با توجه به ادامه‌ آلودگی هوا و قرارگیری وضعیت هوا در شرایط ناسالم برای همه گروه‌ها، ما درخواست جدی دورکاری کارمندان تهرانی را داریم. البته این درخواست به طور جدی به‌خصوص برای کارمندان خانم باردار، کارمندان دارای فرزند زیر شش سال، کارمندان دارای بیماری تنفسی و قلبی و کارمندان بالای ۶۰ سال مطرح می‌شود. در روزهایی که هوا برای همه گروه‌ها ناسالم است، استنشاق چنین هوایی معادل استعمال سه تا هفت نخ سیگار برای همه جمعیت در معرض آلودگی از‌جمله کودکان است.

سید‌محمدمهدی میرزایی‌قمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران هم معتقد است: تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی تأثیری بر کاهش آلودگی هوا ندارد و تصمیمات در این زمینه برای حفظ سلامت افراد است. تعطیلی و غیرحضوری‌شدن اگر به گونه‌ای اطلاع‌رسانی می‌شد که مردم از شهر خارج می‌شدند، شاید تأثیر اندکی بر کاهش آلودگی هوا داشت، اما تعطیلی مدارس تنها برای حفظ سلامت مردم است و راهکاری برای کاهش آلودگی هوا نیست.

یکی از موضوعات مهم در رابطه با تداوم آلودگی‌ها بحث تعطیلی مدارس است. این موضوع از چند جهت حائز اهمیت بوده است. از یک سو میزان بسیار بالای آلودگی هوا می‌تواند در بلندمدت تأثیرات زیان‌باری بر سلامت دانش‌آموزان داشته باشد و لذا تعطیل‌کردن مدارس و ماندن کودکان در خانه، تصور می‌شود که تا حدی می‌تواند از اثرات آن بر سلامتی کودکان بکاهد. از طرف دیگر تصور می‌شود که با تعطیلی مدارس می‌توان تا حدی بار ترافیکی را کاهش داده و در نتیجه آلودگی هوا تا حدی کاهش پیدا کند.

از سوی دیگر تعطیلی مدارس در صورت تداوم و طولانی‌شدن ممکن است پیامدهایی به بار آورد. اولین تأثیر آن می‌تواند افت تحصیلی دانش‌آموزان و کاهش درگیری تحصیلی آنها باشد. تعطیلات طولانی ممکن است ذهن و هوش و نشاط کودکان نسبت به مدرسه را کاهش دهد. همچنین این تعطیلات ممکن است والدینی را که هر دو شاغل هستند، با مشکلاتی مواجه کند.

مدتی پیش نیز بخش مطالعاتی شهرداری تهران، دیدگاه شهروندان را درخصوص تعطیلی مدارس ناشی از آلودگی هوا بررسی کرد. یکی از اولین مسائلی که در این تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفته، بحث عوامل اصلی آلودگی هواست.

مریم داودی مسئول این طرح درخصوص نتایج به‌دست‌آمده از این نظرسنجی نوشته است: داده‌ها نشان می‌دهد که شهروندان معتقدند عوامل متعدد هر کدام سهم بالایی در آلودگی هوای شهر تهران دارند. مسائلی مثل خودروهای تک‌سرنشین، فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، اتومبیل‌های غیراستاندارد و مواردی از این دست به عنوان مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر آلودگی هوا مطرح شدند.

در این بین حدود نیمی از پاسخ‌گویان معتقد بوده‌اند که تعطیلی مدارس به میزان زیادی منجر به کاهش آلودگی هوا خواهد شد و حدود 35 درصد نیز میزان آن را متوسط دانسته‌اند. به هر حال این میزان نشان از تمایل شهروندان به هر دلیل به تعطیلی مدارس در زمان آلودگی هوا دارد. به واقع تعطیلی مدارس در کنار سایر عوامل به عنوان مهم‌ترین برنامه‌ها برای کاهش آلودگی مد‌نظر شهروندان بوده است.

درباره میزان موافقت با تعطیلی مدارس نیز 27 درصد از آنها موافق بوده و حدود 42 درصد نیز تا حد متوسطی موافق بوده‌اند. داده‌ها به طور کلی نشان از موافق‌بودن با تعطیلی مدارس دارد. با این حال هنوز هم 30 درصد از پاسخ‌گویان با تعطیلی مدارس در زمان آلودگی هوا موافق نیستند و این تعداد میزان زیادی را تشکیل می‌دهد.

برنامه‌های زیادی برای زمان تعطیلات کودکان برای والدین وجود دارد. هرچند در اغلب موارد یکی از والدین در خانه می‌ماند، اما 16 درصد از والدین کودکان خود را تنها در خانه می‌گذارند و حدود شش درصد نیز آنها را به خانه خویشاوندان برده و پنج درصد نیز کودکان خود را به سر کار می‌برند. به عبارتی همان 30 درصدی که با تعطیلی مدارس مخالف بوده‌اند در اینجا نیز با تعطیلات مدارس به مشکل برخورده‌اند و هر کدام راهکارهای خود را برای پرکردن مشغله‌های زندگی خود داشته‌اند.

بر همین اساس این سؤال مطرح شده است که تعطیلی مدارس تا چه حد زندگی شما را مختل خواهد کرد؟ 10 درصد به میزان زیاد و خیلی زیاد زندگی‌شان مختل شده و حدود 40 درصد نیز میزان آن را متوسط ارزیابی کرده‌اند. به هر حال این میزان رقم بالایی به نظر می‌رسد و برای این امر نیازمند مدیریت و برنامه‌ریزی هستیم تا بتوانیم تأثیرات منفی تعطیلات برنامه‌ریزی‌نشده برای خانواده‌ها را به حداقل برسانیم. اختلال در برنامه‌های کاری، توانایی برنامه‌ریزی برای کودکان، مشکلات مربوط به تحصیل همگی می‌تواند به نگرانی‌های خانواده‌ها تبدیل شود.

اما یکی از مهم‌ترین مسائل در این حوزه بحث افت تحصیلی و به عبارتی درگیری تحصیلی دانش‌آموزان بوده است. داده‌ها نشان می‌دهد 40 درصد از کودکان درگیری تحصیلی بالا و خیلی بالایی داشته‌اند و بیش از نیمی از آنها دارای درگیری تحصیلی متوسطی بوده‌اند. 10 درصد نیز از درگیری تحصیلی‌شان کاسته شده است که می‌توان برای این افراد برنامه‌هایی جهت بهبود وضعیت تحصیلی‌شان ارائه کرد. برای فهم بهتر درگیری تحصیلی ما بین این شاخص و متغیرهای دیگر آزمون رابطه معناداری را اجرا کردیم.

نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد بین درگیری تحصیلی و متغیرهایی مثل نوع مدرسه، مقطع تحصیلی و حتی میزان موافقت با تعطیلی مدارس رابطه معناداری وجود ندارد. اما در طرف مقابل، بین درگیری تحصیلی کودکان و اعتقاد به تأثیرگذاری تعطیلی بر کاهش آلودگی، تأثیر آن بر اختلال در زندگی شغلی و کاری و همچنین میزان پیگیری تحصیلی توسط مدارس رابطه معناداری یافت شده است. به عبارتی هر‌چه مدارس پیگیرتر باشند درگیری تحصیلی دانش‌آموزان هم بیشتر می‌شود.

در کنار بحث تحصیل موضوع مهم دیگر مربوط به سلامت کودکان بوده که در این پژوهش مورد ارزیابی قرار گرفته است. متأسفانه 15 درصد از پاسخ‌گویان از عوارض بد آلودگی بر سلامت کودکانشان خبر داده‌اند که رقم قابل تأملی است. در این زمینه مهم‌ترین عوارض شامل سردرد و سرگیجه، پرخاشگری و تنگی نفس بوده است که نشان از خطرات بالای آلودگی بر سلامت کودکان دارد.

میزان رضایت از اطلاع‌رسانی تعطیلی مدارس ناشی از آلودگی شهروندان هم بالا بوده است. اما نکته مهم در این رابطه این است که رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی بیشترین ابزار برای آگاهی از تعطیلی مدارس بوده که نیازمند توجه جدی‌تر و بیشتر است.

اما یکی از مهم‌ترین موضوعات دیگری که در این تحقیق مورد توجه قرار گرفت، بررسی مسائل و مشکلات مربوط به تعطیلی مدارس از دیدگاه والدین بوده است. در این زمینه مسائل و مشکلاتی مطرح شد؛ ازجمله  اختلال در سلامتی دانش‌آموزان، اخلال در روند تحصیلی و افت کیفی دانش‌آموزان، بی‌انگیزگی دانش‌آموزان و کاهش نشاط آنها، هزینه‌برداربودن کلاس‌ها برای برخی خانواده‌ها و مختل‌شدن برنامه‌های کاری والدین.

بیشترین نگرانی‌ها مربوط به افت تحصیلی دانش‌آموزان بوده است هرچند مواردی مثل بحث سلامت و مختل‌شدن برنامه‌های کاری والدین نیز عنوان شده است. در مورد راهکارها نیز مهم‌ترین موضوعاتی که توسط شهروندان مطرح شده، برگزاری کلاس‌ها به صورت آنلاین و مجازی، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی و کاهش هزینه‌های آن، برگزاری کلاس‌های جبرانی و تقویتی، کاهش ساعات آموزش به جای تعطیل‌کردن، یک‌نوبته‌کردن مدارس، محدودکردن فعالیت‌های داخل حیاط مدرسه مثل برنامه صبحگاهی و ورزش، هماهنگی متقابل مدرسه و والدین و بهبود وضعیت اطلاع‌رسانی و آموزش بوده است.

پیامدهای تعطیلی مدارس به سه حوزه سلامت، تحصیل و خانواده‌ها تقسیم شده است. در محور اول پیشنهاد شده آموزش‌های مرتبط با سلامت در حین آلودگی به دانش‌آموزان داده شود؛ برای مثال استفاده از ماسک و لوازم پیشگیری و... که می‌تواند در این زمینه بسیار راهگشا باشد. در کنار این آموزش‌ها می‌توان به آموزش‌های زیست‌محیطی و برنامه‌های مربوط به کاهش آلودگی هوا نیز اهتمام ورزید. شاید اگر بتوان پیامدهای آلودگی بر سلامت کودکان را به والدین گوشزد کرد و از طریق رسانه‌های جمعی به آگاهی آنان رساند، میزان پایبندی به برنامه‌های کاهش آلودگی هوا در شهر تهران افزایش پیدا کند. غربالگری دانش‌آموزانی که هنگام آلودگی هوا دچار عوارض خاصی می‌شوند یکی دیگر از پیشنهادات اجرائی این پژوهش است. بر این اساس برخی از کودکان دانش‌آموز ممکن است به دلایل مختلف بیش از دیگران تحت تأثیر عوارض آلودگی هوا قرار بگیرند. شناسایی این افراد و توجه بیشتر به آنان می‌تواند به سلامت آنان کمک زیادی کند. همچنین می‌تواند به سطح‌بندی دانش‌آموزان کمک کرده و بر اساس درجات مختلف آلودگی هوا تنها بخش‌هایی از دانش‌آموزان یا مدارس را تعطیل کرد. استفاده از ظرفیت مراکز شهر سالم با همراهی مدارس و آموزش و پرورش می‌تواند در این زمینه یاری‌رسان باشد. محور دوم مربوط به بحث تحصیلی دانش‌آموزان است که در این بخش پیشنهاد برگزاری کلاس‌های آنلاین و مجازی داده شده است. تجربه پاندمی کرونا در ایران نشان می‌دهد ما بیش از هر زمان دیگری نیازمند حرکت به سمت آموزش‌های آنلاین هستیم. توسعه زیرساخت‌ها، آموزش معلمان و در کنار آن دانش‌آموزان و حرکت به سمت برنامه‌های آموزشی آنلاین بدون شک یکی از بهترین برنامه‌ها برای مسئله تحصیل دانش‌آموزان خواهد بود. به هر حال این امر نیازمند برنامه‌ریزی و توسعه زیرساخت‌هاست که در بحث این پژوهش نمی‌گنجد. بحث دوم مربوط به طبقه‌بندی‌کردن دانش‌آموزان حتی در یک مقطع تحصیلی است. مسلما برخی از دانش‌آموزان بیش از سایرین در معرض خطر قرار دارند. تهیه شناسنامه سلامت و سطح‌بندی آنها در مقابل خطرات آلودگی می‌تواند از تعطیلی کل مدرسه جلوگیری کند. با این حال نیازمند این امر است که برای کودکانی که در خانه مانده‌اند آموزش‌ها به صورت آنلاین انجام شود.

در مواقعی که نیاز به تعطیلی کل مدرسه است و به‌ویژه زمانی که تعطیلی ممکن است چند روز طول بکشد، بهتر است مدارس برای پاسخ‌گویی به مسائل آموزشی دانش‌آموزان باز باشد. همان‌طور که در بخش یافته‌ها هم مشاهده شد، مدارسی که بیشتر پیگیر تحصیل دانش‌آموزان هستند، درگیری تحصیلی بیشتری در بین دانش‌آموزان آنها هم وجود دارد.

محور سوم به بحث والدین و اختلال در روند شغلی آنان مربوط می‌شود. به نظر می‌رسد ارائه برخی مکانیسم‌های جبرانی می‌تواند راهگشا باشد. برای مثال می‌توان از سرای محلات استفاده کرد تا والدینی که به سر کار می‌روند بتوانند فرزندان خود را در آنجا بگذارند و برنامه‌های آموزشی خاصی در آنجا اجرا کرد. بحث بعدی مربوط به هماهنگی بیشتر بین مدارس و والدین است. به نظر می‌رسد اطلاع‌رسانی به‌موقع و هماهنگی بیشتر بین این دو نهاد تا حدی بتواند از ایجاد اختلال در برنامه‌های کاری والدین بکاهد.