چرخش مسکو؟

یک روز پس از آنکه ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، در سفر خود به واشنگتن موفق شد موافقت ایالات متحده برای دریافت موشک‌های پاتریوت را کسب کند، رئیس‌جمهور روسیه در سخنانی بی‌سابقه گفت که روسیه خواهان پایان‌دادن «هرچه سریع‌تر و بهتر» جنگ در اوکراین از طریق راه‌حلی است که فقط به روش «دیپلماتیک» میسر است.

این برای نخستین بار از زمان حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022 است که پوتین به‌طور علنی عبارت «جنگ» را برای توصیف چیزی که تاکنون «عملیات نظامی ویژه» در اوکراین عنوان می‌کرد، به کار برد. سخنان پوتین یک روز بعد از دیدار ولودیمیر زلنسکی با جو بایدن در واشنگتن بیان شد که بایدن به زلنسکی قول حمایت مستمر، همه‌جانبه و بی‌وقفه داد.

پوتین به خبرنگاران گفت: «هدف ما افزایش درگیری نظامی نیست، بلکه برعکس خواهان پایان این جنگ هستیم. ما برای پایان‌دادن هر‌چه سریع‌تر و بهتر جنگ تلاش می‌کنیم. همواره تأکید کرده‌ام که تشدید تنش‌ها به خسارت‌های جبران‌ناپذیری منجر می‌شود. تمام درگیری‌های مسلحانه به‌نوعی با مذاکره در مسیر دیپلماتیک به پایان می‌رسد. دیر یا زود، دو طرف درگیری می‌نشینند و به توافق می‌رسند. این را مخالفان ما هرچه زودتر درک کنند، بهتر است. ما همیشه به این موضوع باور داشته‌ایم». مسکو در ماه‌های گذشته اعلام کرده که آماده مذاکره است و ادعا می‌کند این اوکراین است که از گفت‌‌وگو سر باز می‌زند. در طرف مقابل، کی‌یف از مسکو خواسته است حملات خود را متوقف کند و تمام اراضی اشغالی را به این کشور بازگرداند.

ساعاتی قبل از این اظهارات، رئیس‌جمهوری روسیه موضع‌گیری متفاوتی درباره جنگ اوکراین داشت و حرفی از صلح و مذاکره به میان نیاورده بود. او در شرایطی که پیش از این سخنرانی‌های قبلی خود در پایان سال را لغو کرده بود، در جلسه آخر سال با حضور مقام‌های نظامی و امنیتی روسیه درگیری در اوکراین را «تراژدی» خوانده بود و وعده داد که حضور نظامی روسیه در اوکراین را «تا دستیابی به اهداف» مورد نظر خود دنبال کند. سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، در جلسه‌ پوتین با مقام‌های ارشد نظامی گفت که ارتش ۱.۵ میلیون نفری باید ۶۹۵ هزار سرباز قراردادی داوطلب داشته باشد. پوتین گفته است که برای نیروی نظامی‌اش هر آنچه درخواست کنند بدون محدودیت مالی مهیا می‌کند و گفت موشک مافوق صوت «سارمت» معروف به «شیطان ۲» در آینده نزدیک آماده بهره‌برداری خواهد شد.

رئیس‌جمهوری روسیه همچنین وعده داده که مسکو به تمام اهدافش از حمله به اوکراین خواهد رسید، اما جزئیات چندانی مطرح نکرد. پوتین گفت ائتلاف نظامی ناتو از تمام ظرفیت‌هایش علیه روسیه استفاده می‌کند و از سران نظامی حاضر در جلسه خواست در سال آینده از تجربه‌هایی که در جنگ سوریه و در این ۱۰ ماه جنگ به دست آوردند، استفاده کنند. او گفت باید از آمادگی رزمی قوای هسته‌ای کشور اطمینان حاصل کرد و سرگئی شویگو هم در راستای اظهارات پوتین تأکید کرد که فرایند دستیابی به منابع جدید تسلیحاتی برای نیروهای نظامی سرعت گرفته است. براساس گزارشی که کریس استیونسن در ایندیپندنت از این نشست منتشر کرده، شویگو همچنین پیشنهاد افزایش محدوده سنی رفتن به خدمت سربازی اجباری روسیه را مطرح کرد تا شهروندان روس ۲۱ تا ۳۰ ساله را شامل شود. طبق قانون فعلی روس‌های ۱۸ تا ۲۷ ساله می‌توانند به خدمت اجباری سربازی اعزام شوند. پوتین از هر دو پیشنهاد حمایت کرد. او همین تابستان امسال فرمانی مبنی بر افزایش ۱۳۷ هزار نفری شمار نیروهای نظامی از اول ژانویه ۲۰۲۳ و رساندن این تعداد به یک‌میلیون و ۱۵۰ هزار نفر را امضا کرد و دستور بسیج ۳۰۰ هزار سرباز ذخیره را در ماه سپتامبر صادر کرد.

شویگو و پوتین بارها گفته‌اند کسانی که به خدمت اجباری رفته‌اند قرار نیست برای جنگ به اوکراین فرستاده شوند و نیروی ذخیره خواهند بود. مسکو در جریان این حمله پی‌در‌پی شمار چشمگیری نیروی نظامی از دست داده است.

پوتین گفت که این تغییرات در نیروی نظامی روسیه به آرامی انجام خواهد شد و عجله‌ای در کار نخواهد بود. او گفته که ممکن است بدون نظامی‌کردن اقتصاد این کار به سرانجام برسد و این اصلاحات کیفیت ارائه خدمات اجتماعی به مردم کشور را دستخوش تغییرات نمی‌کند. پوتین می‌داند که هرگونه اقدام به افزایش شمار نیروهای نظامی از طریق سربازگیری می‌تواند با مخالفت مردم روسیه مواجه شود که نمی‌خواهند بستگانشان به خط مقدم جنگی فرستاده شوند که باعث بدنامی روسیه شده و امکان پیروزی برای پوتین در آن به کمترین میزان رسیده است.

این اظهارات پوتین در شرایطی مطرح می‌شود که رئیس‌جمهوری روسیه چند روز قبل آن تأیید کرده بود که وضعیت در چهار منطقه از اوکراین که مسکو آنها را بخشی از خاک خود اعلام کرده، «بسیار دشوار» است.

پوتین در پی این اظهارنظر به سرویس‌ امنیتی ملی روسیه (FSB) دستور داده بود تا نظارت خود را برای تأمین امنیت مرزها و مبارزه با آنچه بروز «تهدیدات جدید» در این مناطق عنوان کرد، افزایش دهند. پوتین منشأ این تهدیدهای جدید را خارجی و ناشی از تحرکات «خائنان» اعلام کرد و از سرویس‌ امنیتی ملی روسیه خواست «امنیت» مردم ساکن در استان‌های دونتسک و لوهانسک و نیز مناطق خرسون و زاپوریژیا را تأمین کنند. اظهارات کم‌سابقه پوتین درباره شرایط دشوار روسیه در جنگ اوکراین، در حالی مطرح شد که اوکراین پس از حملات پهپادهای روسی به زیرساخت‌های برق این کشور در کی‌یف، نسبت به تلاش پوتین برای جلب مشارکت بلاروس در تهاجم نظامی به خاک اوکراین و تأمین کسری تسلیحاتی خود از این کشور همسایه ابراز نگرانی کرده بود.

بدبینی   واشنگتن

با توجه به اینکه پوتین در دو سخنرانی متوالی به فاصله یک روز، هم از صلح و مذاکره و هم از کسب آمادگی برای ادامه جنگ سخن گفته، باعث شده واشنگتن به اظهارات پوتین برای مذاکره چندان خوش‌بین نباشد. جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید، با ذکر اینکه پوتین هیچ نشانه‌ای جدی مبنی بر تمایل به انجام مذاکره برای پایان‌دادن به جنگ نشان نداده است، گفت: «هر اقدامی که او در زمین و آسمان انجام می‌دهد، روایتگر تمایل فردی او به ادامه اعمال خشونت علیه مردم اوکراین و تشدید جنگ است».

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا هم گفته که روسیه علاقه‌ واقعی به پایان‌دادن به جنگ نشان نداده است، حتی زمانی که پوتین خواستار ارائه راه‌حل سریع شد. بلینکن در نشست خبری بعد از دیدار با وزیران خارجه کشورهای گروه هفت گفت: «اساسا روسیه اکنون به دیپلماسی معنادار در مشارکت معنادار برای پایان‌دادن به این جنگ هیچ علاقه‌ای نشان نداده است. روسیه به طور مشخص می‌تواند با خروج نیروها فورا به جنگ پایان بدهد، اما در غیر این صورت، باید برخی شواهد معنادار را ببینیم که نشان ‌دهد روسیه واقعا آماده مذاکره برای صلح عادلانه و پایدار است. منظور از صلح عادلانه این است که هیچ طرفی با تصرف، کشوری را قلمرو کشوری دیگر نکند».

در همین حال در تازه‌ترین موضع‌گیری واشنگتن، پای کره شمالی هم به جنگ اوکراین باز شده است. کاخ سفید اعلام کرد یک شرکت نظامی روسی به نام «گروه واگنر» ماه گذشته موشک‌ها و راکت‌هایی را از کره شمالی تحویل گرفته است. این تسلیحات در جهت تقویت نظامی نیروهای روسی مستقر در اوکراین مورد استفاده قرار می‌گیرند. در حالی که بریتانیا نیز با تأیید این موضوع آن را محکوم کرد، یوگنی پروگوژین رئیس گروه واگنر، موضوع تحویل این تسلیحات را صرفا حدس و گمان دانست و آن را تکذیب کرد. نماینده روسیه در سازمان ملل متحد هیچ پاسخی به درخواست برای اظهارنظر در این باره نداده است.

در آن سو، به گزارش یورونیوز، هم‌زمان با سفر زلنسکی به واشنگتن، دولت بایدن از کمک نظامی دیگری به میزان 1.85 میلیارد دلار شامل سامانه «پاتریوت» پرده برداشت. اما این سفر همچنین پرسش‌های بسیاری از جمله چگونگی گسترش حمایت‌های نظامی آمریکا، احتمال پایداری حمایت کنگره و چگونگی فرجام جنگ را بی‌پاسخ گذاشت.

بایدن و زلنسکی طرح مساعدت جدیدی را اعلام کردند که در کنار تأمین مجموعه موشک‌های پاتریوت، آموزش‌دادن نیروهای مسلح اوکراین را هم شامل می‌شود. اوکراین از رهبران غربی درخواست کرده هم‌زمان با افزایش حمله موشکی روسیه به زیرساخت‌های برق و آب اوکراین در ماه‌های سرد زمستان، ارسال جنگ‌افزار و سامانه‌های دفاعی به کی‌یف را افزایش دهند. زلنسکی در بازگشت از نخستین سفر خود از آغاز جنگ و دیدارش با جو بایدن اعلام کرد: «ما از آمریکا با نتایج خوبی باز می‌گردیم. با چیزهایی که واقعا یاری‌مان می‌کنند».

زلنسکی در سخنرانی خود در کنگره آمریکا، کمک نظامی این کشور به اوکراین را سرمایه‌گذاری ایالات متحده در دموکراسی خواند و سامانه پاتریوت را گامی مهم برای ساخت سپر هوایی دانست.

روسیه بارها به زیرساخت‌های انرژی اوکراین حمله کرده که این امر باعث محرومیت میلیون‌ها اوکراینی در فصل سرما از آب لوله‌کشی یا جریان برق شده است. جمهوری‌خواهان قرار است در سوم ژانویه2023 کنترل مجلس نمایندگان را در دست بگیرند و برخی از آنها تردیدهایی را درباره لزوم کمک‌های نظامی گسترده ایالات متحده به اوکراین مطرح کرده‌اند، زلنسکی خواهان حمایت هر دو حزب آمریکا شده است. با توجه به رأی‌گیری فوری مجلس نمایندگان آمریکا که قرار بود تا قبل از شنبه انجام شود، کنگره ایالات متحده به تصویب کمک اضطراری نظامی و اقتصادی به ارزش 44.9 میلیارد دلاری به اوکراین نزدیک‌تر شده است. این کمک افزون بر ۵۰ میلیارد دلاری است که تاکنون و در سال جاری میلادی در اختیار اوکراین قرار گرفته است.