کم کاری اقتصادی چین

تحریم ایران و تلاش چین برای حضور در خاورمیانه از نظر بسیاری فرصتی طلایی به شمار می‌آمد تا دومین اقتصاد جهان به سمت ایران چرخش داشته باشد؛ اما چین ناگهان در اجلاس سران کشورهای حوزه خلیج فارس به ایران پشت کرد و نه‌تنها مهم‌ترین قراردادهای انرژی را با رقبای عرب ایران امضا کرد بلکه در بیانیه‌هایی علیه ایران موضع گرفت.

چینی‌ها که پیش از این قراردادهای بزرگی در زمینه نفت و گاز و همین‌طور نیروگاه‌های خورشیدی با عراق بسته بودند، چندی پیش ابرقرارداد 60 میلیارددلاری خرید گاز مایع از قطر را امضا کردند که بنا بر گفته رسانه‌های این کشور می‌تواند مقدمه افزایش سرمایه‌گذاری چین در توسعه بخش شرقی میدان گازی پارس جنوبی باشد.

بزرگ‌ترین میدان گازی جهان که بین ایران و قطر مشترک است و حالا در شرایطی که ایران درگیر کسری گاز برای مصارف داخلی خود است و نتوانسته بیشتر از روزانه حدود 700 میلیون مترمکعب گاز از این میدان استخراج کند، قطری‌ها از این میدان درآمدهای هنگفت صادراتی به دست می‌آورند و توانسته‌اند در بازار گاز جهان، یکی از غول‌های صادرات باشند.

به‌جز این، چین همین اواخر قراردادهای متعددی با امارات امضا کرده است؛ از قراردادهای مهم انرژی گرفته تا قرارداد همکاری فضایی که چینی‌ها حدود سه ماه پیش با امارات بستند و بر اساس آن مرکز فضایی محمد بن‌راشد و سازمان ملی فضایی چین قراردادی با عنوان مأموریت قمری امارات به امضا رساندند تا مأموریت مشترکی در زمینه کاوشگر ماه داشته باشند.

گذشته از این، چین به‌تازگی قراردادهای بزرگی با عربستان امضا کرده است. بر همین اساس، شرکت‌های سعودی و چینی در سفر شی جی‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، به عربستان سعودی، ۳۴ قرارداد سرمایه‌گذاری و اقتصادی در بخش‌های مختلف را امضا کردند. این قراردادها در چندین بخش از‌جمله انرژی پاک، حمل‌ونقل، صنایع پزشکی و ساخت‌وساز امضا شده است.

تسنیم در این زمینه گزارش داد که تجارت چین و عربستان از زمان برقراری روابط آنها در سال 1990 به‌طور پیوسته افزایش یافته است و چین سال گذشته 27 درصد از صادرات نفت عربستان را خریداری کرد. در پایان سال 2021، تجارت دوجانبه این دو کشور سالانه بالغ بر 87.31 میلیارد دلار بود. همچنین آرامکو عربستان سعودی بین ژانویه تا آگوست 2022 به‌طور متوسط 1.76 میلیون بشکه در روز نفت به چین تحویل داده است.

سقوط تجارت ایران و چین

در مقابل، درست زمانی که تصور می‌شد رویگردانی ایران از آمریکا باعث می‌شود با چین روابط گرم‌تری برقرار کند، تجارت ایران و چین به‌طور پیوسته در‌حال کاهش بوده است. بر اساس گزارش اتاق بازرگانی ایران و چین، در سال ۲۰۱۴ حجم مبادلات دو کشور به 51.8 میلیارد دلار رسیده بود اما حالا تجارت ایران و چین به کمتر از 20 میلیارد دلار رسیده است. مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین، سال گذشته در واکنش به این موضوع به ایلنا گفته بود: حجم تجارت تهران و پکن به کمترین میزان خود در ۱۶ سال گذشته رسیده است.

در سال جاری میلادی هم حجم تجارت ایران و چین تعریف چندانی نداشت و بر اساس آمار گمرک چین، تجارت ایران و چین در هشت‌ماهه نخست سال جاری میلادی به ۱۱‌میلیارد‌و ۱۶۰ میلیون دلار رسید. واردات چین از ایران در هشت‌ماهه نخست ۲۰۲۲ به چهارمیلیارد‌و ۹۴۶ میلیون دلار رسید و صادرات چین به ایران شش‌میلیارد‌و ۲۱۴ میلیون دلار اعلام شد. از این گذشته، اتاق بازرگانی ایران و چین گزارش داده است ایران تا حدود هفت سال پیش شریک اول تجاری چین در منطقه بوده اما اکنون به زیر رتبه پنجم رسیده است. حریری، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین، به ایلنا گفته است ایران تا حدود هفت تا هشت سال پیش شریک اول تجاری چین در منطقه خاورمیانه و آسیای غربی بوده است و بیشترین سرمایه‌گذاری را هم چینی‌ها در ایران می‌کردند، اما اکنون ایران جایگاه خود را از دست داده و کشورهایی مانند عربستان، امارات، کویت، عراق و قطر تولیدات سوختی بیشتری به چین می‌فروشند و محل امن‌تری برای سرمایه‌گذاری چین هستند.

رویگردانی چین از سرمایه‌گذاری در ایران

گذشته از این، با وجود آنکه ایران با چین سند همکاری‌های 25‌ساله را امضا کرده است و تصور می‌شد چین به بندر چابهار معاف از تحریم ایران ورود کند، چین روی خوشی به سرمایه‌گذاری در بندر چابهار نشان نداد و در مقابل نه‌تنها حجم سرمایه‌گذاری خود را در بندر رقیب آن یعنی بندر گوادر افزایش داد بلکه حالا وزارت نیروی پاکستان گزارش داده است چین پروژه ایجاد پالایشگاه نفت در بندر گوادر پاکستان به ارزش 4.5 میلیارد دلار با ظرفیت پردازش سالانه هشت‌میلیون تن نفت در سال را در این بندر آغاز کرده است. همچنین چین با وجود آنکه یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان نفت جهان است و بر سیاست ورود به خاورمیانه و دسترسی به منابع انرژی در این منطقه تأکید دارد، اشتیاقی به سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز ایران نشان نداد. سال گذشته جواد اوجی، وزیر نفت ایران، گفته بود چینی‌ها بنا‌ست 20 میلیارد دلار سرمایه به صنعت نفت و گاز ایران وارد کنند اما همچنان این اتفاق رخ نداده است و حجم کل سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در سال 1400 تنها حدود پنج میلیارد دلار بوده که از قضا چین در رده‌های آخر سرمایه‌گذاری در ایران قرار می‌گیرد. بر این اساس، سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران اعلام کرده است در سال 1400 چیزی حدود 5.1 میلیارد دلار مجوز معتبر در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی در کشور صادر شده که بخش مهمی از این سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه نفت و گاز است و در این مدت روسیه کشور اول سرمایه‌فرست به ایران بوده است.

سید‌رضی حاجی‌آقا‌میری، عضو سابق اتاق بازرگانی ایران و چین، درباره رویگردانی چین از اقتصاد ایران به «شرق» می‌گوید: تحریم، گزینه‌های خارجی اقتصاد ایران را بسیار محدود کرده است و چینی‌ها به‌خوبی می‌دانند ایران چاره‌ای جز بازار چین ندارد؛ بنابراین با درک این واقعیت و مصلحت خود، ترجیح می‌دهند «لقمه چرب‌و‌نرم‌تر» کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را از دست ندهند و در‌عین‌حال می‌دانند که بازار ایران را هم از دست نخواهند داد.

او ادامه می‌دهد: تعیین سقف قیمت 60‌دلاری برای نفت روسیه نیز موجب می‌شود چینی‌ها نفت ارزان ایران را داشته باشند و متوجه این موضوع هستند که ایران مشتری بهتری نسبت به چین ندارد.