پاسخ وزارت نیرو درباره گزارشی با تیتر «تکرار سیلاب‌ها در نبود هماهنگی»

وزارت نیرو در مورد گزارشی با تیتر تکرار سیلاب‌ها در نبود هماهنگی که ۲۲ آبان در روزنامه «شرق» منتشر شده بود، جوابیه‌ای ارسال کرده است که در ادامه می‌خوانید.

بدون تردید جهان و کشور ما ایران با پدیده تغییر اوضاع اقلیمی مواجه است. یکی از مهم‌ترین بلایای طبیعی کشور، سیلاب است که میزان آمادگی تمامی بخش‌های درگیر برای پیشگیری و مبارزه با خطرات سیل در کشور یکسان نیست. بررسی منابع بین‎‌‌‌‌‌المللی نشان می‌دهد که سیلاب با حدود 41 درصد رخداد از کل مخاطرات بعد از زلزله بیشترین رخداد مخاطرات طبیعی را در کشور داراست و سه درصد از تعداد تلفات جانی مخاطرات طبیعی را در کشور به خود اختصاص می‌دهد، اما میزان خسارت اقتصادی سیلاب به‌مراتب بالاتر از تلفات جانی ناشی از آن است و نزدیک به 30 درصد از کل خسارت‌های مخاطرات طبیعی را شامل می‌شود. البته به دلیل ماهیت، مسیرهای رخداد سیلاب قابل‌ شناسایی و اقدامات پیشگیرانه و کاهش خطر سیلاب معین‌تر هستند. بروز سیلاب‌های متوالی منجر به جلب توجه عموم جامعه نسبت به عملکرد سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط درخصوص آمادگی و مواجهه با وقایع سیل شده است. هرچند در حال حاضر سیل به عنوان یکی از مهم‌ترین بلاهای طبیعی در جهان محسوب می‌شود، لیکن با عنایت به نظریه‌های موجود مبنی بر افزایش احتمال وقایع حدی در سطح حوضه‌های آبریز و روند صعودی خسارت‌های اقتصادی، تلفات انسانی و اثرات مخرب بر محیط‌ زیست، ضرورت افزایش سطح آمادگی دستگاه‌های مربوطه بیش از پیش آشکار می‌گردد. از طرفی مستقل از سطح آگاهی دستگاه‌های ذی‌ربط در مواجهه با سیل، وجود دستورالعمل‌ها، ضوابط و نظام‌نامه‌های مؤثر و پیاده‌سازی و آموزش آنها نیز نقش تعیین‌کننده‌ای در جهت کاهش تلفات جانی و ضرر و زیان‌های مالی و همچنین جبران خسارت‌های وارده به بخش‌های مختلف در دوره پس از سیل را داشته باشد و در کشور کم‌آبی مانند ایران تأثیر نتایج مثبت سیل‌ها بیش از اثرات منفی آن بروز نماید و مورد توجه قرار گیرد. بنابراین آماده‌باش دستگاه‌ها در راستای شرح وظایف تعریف‌شده اقدامات پیشگیرانه متن خبر نشان از برنامه‌ریزی و هماهنگی جهت کاهش خطرات سیل می‌باشد. موضوع مدیریت سیلاب، مبحثی فراسازمانی و ملی است که بر اساس قوانین و مقررات همانند کشورهای مختلف، مسئولیت‌های آن متوجه بخش‌های مختلف می‌باشد. در کشور ما بیش از 10 ارگان در موضوع مدیریت سیلاب و بحران‌های ناشی از آن، دارای مسئولیت‌های قانونی از پیش تعریف‌شده‌ای هستند که وزارت نیرو نیز یکی از دستگاه‌های ذی‌دخیل می‌باشد. نقش اصلی وزارت نیرو تأمین، توزیع و انتقال منابع است، نه پیشگیری از بحران‌های ناشی از سیلاب. اگرچه اقدامات این وزارت تا حدی می‌تواند مانع از بروز خسارت در سیلاب‌های معمول گردد، اما ایمن‌سازی مراکز جمعیتی و افزایش تاب‌آوری سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در سیلاب‌دشت‌ها در مقابل سیلاب موضوع دیگری است که بایستی بیشتر مورد توجه قرار گیرد که البته رد‌پای این موضوع تا حدی در قانون پیشگیری و مبارزه با خطرات سیل مصوب سال 1348 آمده است ولیکن سازوکار اجرای آن در کشور به خوبی تبیین نشده است؛ اگرچه آیین‌نامه‌های آن در تاریخ‌های 26/10/1349 به تصویب کمیسیون مربوطه مجلس وقت و سایر موارد در 15/8/1351 به تصویب هئیت دولت وقت رسیده است. ضرورت توجه به تعاریف و تفکیک قانونی وظایف و اقدام متناسب در دو بخش مدیریت منابع آب و سیلاب که به ترتیب اولی به استناد قانون توزیع عادلانه آب در عهده وزارت نیرو و دومی به استناد قانون پیشگیری و مبارزه با خطرات سیل با محوریت وزارت کشور و همکاری همه دستگاه‌های اجرائی است. در جزء 1 بند (پ) ماده 14 قانون جدید مدیریت بحران کشور ابلاغ‌شده به تاریخ 4/6/1398 وزارت نیرو موظف به ایجاد ساز‌وکارهای لازم جهت کنترل آب‌های سطحی (سیلاب) در سطح ملی و استانی گردید که در راستای عملیاتی‌نمودن این بند قانونی، وزارت نیرو ضمن ارائه دستورالعمل سازوکار کنترل سیل برای کلیه دستگاه‌های ذی‌دخیل امر مدیریت سیل، برنامه‌ریزی مداوم جهت اقدامات سازه‌ای و غیرسازه‌ای در مراحل مختلف قبل، ‌حین و پس از سیل را نیز در دستور کار دارد. سازمان مدیریت بحران کشور به عنوان دستگاه فرابخشی نیز از طریق پژوهشکده سوانح طبیعی به عنوان مشاور و بازوی فنی، ضمن تهیه و تدوین لوایح، آیین‌نامه‌های اجرائی و تصویب‌نامه‌های قانون مدیریت بحران کشور، برنامه ملی کاهش خطر و سوانح را برای 14 مخاطره اولویت‌دار کشور از‌جمله سیلاب، ارائه نموده است. مضاف بر اینکه وزارت نیرو در راستای انجام و شفاف‌نمودن تکالیف و فعالیت‌ها و وظایف ذاتی در مدیریت سیلاب، دارای نظام‌نامه مدیریت سیلاب می‌باشد. در چارچوب نظام‌نامه مدیریت سیلاب وزارت نیرو، با تعریف و تفکیک و نحوه انجام مسئولیت‌ها و شفاف‌سازی روابط میان متولیان و ذی‌مدخلان موضوع مدیریت سیلاب، ضمن بازتعریف ساختار مدیریت سیلاب در وزارت نیرو، تکالیف واحدهای مختلف در ارتباط با مدیریت سیلاب در سه مقطع زمانی «قبل از صدور پیش‌آگاهی»، «از پیش‌آگاهی تا پایان رخداد سیل» و «پس از فروکش‌نمودن سیل» به تفکیک مشخص شده است. مجموعه اقدامات لازم و متصور برای مدیریت سیلاب، در مقاطع زمانی سه‌گانه ذکرشده، در حوزه‌های مختلف پیش‌بینی، پایش و هشدار، مهندسی رودخانه، تأسیسات آب و آبفا، مدیریت مخازن و هماهنگی و مدیریت بحران طبقه‌بندی شده است. مرحله قبل از صدور پیش‌آگاهی، شرایط عادی قبل از صدور هرگونه هشدار یا پیش‌بینی بارش یا روان‌آب و سیلاب که کلیه واحدها در حال انجام فعالیت‌های مستمر خود در مورد پیش‌بینی، هشدار سیل و طرح‌ریزی اقدامات آمادگی و پیشگیری در مدیریت سیلاب می‌باشند. وزارت نیرو پس از هشدار سازمان هواشناسی کشور ضمن تشکیل مستمر جلسات ستاد ملی فرماندهی و پشتیبانی مدیریت سیلاب با ارزیابی و تحلیل شرایط بارش و روان‌آب و به‌منظور پشتیبانی لازم در چارچوب تکالیف نظام‌نامه سیلاب قبل، حین و پس از فروکش‌کردن سیلاب به استان‌ها و همچنین مردم منطقه درگیر سیلاب اقدام می‌‌نماید. سازمان مدیریت بحران کشور در دولت سیزدهم علاوه بر برنامه‌‌های اقدام مخاطره‌‌محور برای مخاطرات اولویت‌‌دار، برنامه ملی کاهش خطر حوادث و سوانح، اقدامات گسترده‌ای را نیز به‌عنوان اقدامات مشترک برای تمام دستگاه‌‎های ذی‌ربط و مخاطرات تدوین نموده است. این اقدامات زمینه هرچه بیشتر هماهنگی در سطوح ملی و منطقه‌ای را فراهم کرده و چارچوب عملکرد در ارتباط با تمامی مخاطرات محتمل (اعم از 14 مخاطره اولویت‌دار و سایر مخاطرات که در این اولویت‌‌ها جای نگرفته‌‌اند) را مشخص می‌‌کند. در فضای رسانه‌ای و در جلسات متعدد فنی و مدیریتی، آمادگی نهادهای مرتبط با حوادث طبیعی به‌ویژه سیلاب (از‌جمله وزارت‌ کشور، وزارت نیرو، وزارت راه و شهرسازی و....) همواره مورد نقد و تحلیل قرار می‌گیرند و افزایش سطح آمادگی دستگاه‌های مرتبط، مورد مطالبه مردم، نهادهای اجتماعی و فضای مجازی و رسانه‌ای می‌باشد که لازم است آمادگی دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط با سیل و ارتباط فی‌ما‌بین آنها، بر اساس شرح وظایف، نظام‌نامه‌ها و ضوابط تعریف شده یا دستورالعمل‌های ابلاغی بیش از پیش ارتقا یافته و ضمن شفاف‌سازی بیشتر و رفع ابهام و تداخل قوانین، رعایت حریم و بستر رودخانه‌ها در ساخت‌وسازها، وجود آمایش سرزمین موجود منطبق بر معیارهای آمایش آب‌محور (به‌ویژه مدیریت سیلاب) و غیره با عملکرد هماهنگ دستگاه‌های ذی‌دخیل و همکاری همه‌جانبه مردم برای مقابله با سیل را نیز به همراه داشته باشد. در تمامی استان‌ها شورای مدیریت بحران با ریاست استانداران و عضویت تمامی دستگاه‌های اجرائی استانی، بسته به گستردگی سطح بحران سیل وجود دارد و مدیران کل مدیریت بحران استانداری نیز به عنوان دبیر و هماهنگ‌کننده، مسئول تشکیل جلسات و پیگیری مصوبات از مسئولین ذی‌ربط استان می‌باشند. لذا در تمامی بحران‌های طبیعی از‌جمله سیل، اقدامات اضطراری قبل، حین و بعد از وقوع بحران با توجه به سطح بحران با مدیریت استانداری در استان و فرمانداران در شهرستان‌های مربوطه صورت می‌پذیرد. باید بپذیریم که هیچ‌گاه بشر در مواجهه با بلایای طبیعی به ایمنی مطلق نرسیده است اما چنانچه رویکرد افزایش تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی از‌جمله سیلاب، در استراتژی‌ها و برنامه‌های ارگان‌ها و نهادهای اجرائی کشور اعم از صادرکنندگان مجوز ساخت‌وساز و تغییر کاربری‌ها یا سرمایه‌گذاران طرح‌های عمرانی و توسعه‌دهندگان طرح‌های تفصیلی و هادی کشور ارتقا یابد، می‌توان انتظار داشت بیشترین هم‌افزایی در افزایش تا‌ب‌آوری کشور و مدیریت سیلاب و نهایتا محصول و نتیجه این فرایند کاهش خسارات اعم از جانی و مالی مهیا گردد.