کار فضایی، زنجیره‌ای از متخصصان تراز اول می‌خواهد
استارلینک سوار بر شانه‌های مدیریت و درایت مدیران باثبات
اخیرا رئیس محترم سازمان فضایی گفته‌اند که ساخت منظومه ماهواره‌ای شبیه استارلینک در دستور کار قرار دارد، اما نیاز به شکل‌گیری یک کنسرسیوم بین‌المللی است و رایزنی‌هایی هم در این زمینه انجام شده است.
مسعود طائفی‌فیجانی-پژوهشگر حقوق و فناوری: اخیرا رئیس محترم سازمان فضایی گفته‌اند که ساخت منظومه ماهواره‌ای شبیه استارلینک در دستور کار قرار دارد، اما نیاز به شکل‌گیری یک کنسرسیوم بین‌المللی است و رایزنی‌هایی هم در این زمینه انجام شده است. این بدان معنی است که در حال حاضر برای ساخت این منظومه دو اقدام انجام شده است: نخست قراردادن آن در دستور کار و دوم رایزنی با کشورهای دیگر برای تشکیل یک کنسرسیوم بین‌المللی.
استارلینک کنونی مراحل توسعه خود را از سال 2015 آغاز کرد. آن‌هم در شرکت اسپیس‌ایکس با زیرساخت، بودجه، ثبات مدیریتی و مهم‌تر از همه جذب و حمایت جدی نخبگان از سراسر دنیا؛ که البته دو تا از بهترین‌شان از همین دانشگاه‌های خودمان هستند: امیرکبیر و خواجه‌نصیر.
ساخت منظومه‌های ماهواره‌ای مخابراتی و عملیاتی‌کردن آنها در بستر چهار دسته فناوری اصلی قرار می‌گیرد: سخت‌افزار ماهواره، ترمینال‌های کاربر، ایستگاه‌های زمینی و پرتابگر. تقریبا در تمامی این چهار دسته پیشرفت‌هایی داشته‌ایم و معتقدم که بالقوه توانایی علمی و فناورانه برای تحقق این هدف را داریم. اما اگر واقع‌بین باشیم این توانایی بالفعل نخواهد شد و در حد شعار و مصاحبه و تبلیغات خواهد ماند، گواهش ادعاهای مقامات سابق فضایی مبنی بر ارسال انسان به فضا، راه‌اندازی GPS بومی، پایش ماهواره‌ای محصولات استراتژیک کشاورزی، ارسال ربات انسان به فضا و ده‌ها وعده و وعید رنگ و لعاب‌دار دیگر که هیچ‌گاه محقق نشد، اما خوراک تبلیغاتی بود و همچنان در دستور کار باقی ماند. البته سفرهای خارجی برای رایزنی با کشورهای دیگر هم طبق روال برقرار است.
علت چیست و ریشه این نشدن‌ها در کجاست؟ علت را باید از همان دو نخبه ایرانی شاغل در اسپیس‌ایکس جویا شد و نیز صدها نخبه فضایی دیگر که پس از خستگی، فرسودگی، سرخوردگی و نومیدی‌های بسیار از انباشت سوءتدبیر و تبعیض و ناکارآمدی مدیریتی، عزم سفر کردند و به آمریکا، کانادا، اروپا و این اواخر امارات رفتند. چندین سال پیش گفتم که رفتن متخصصان فضایی کشور آثار و تبعات ملی و امنیتی خواهد داشت. کار فضایی به زنجیره‌ای از متخصصان طراز اول نیاز دارد. کار فضایی زمان‌بر است و محصول فضایی ماحصل سال‌ها کار متمرکز و مستمر علمی و مرز دانشی است.
استارلینک ماحصل بیش از 10 سال تحقیق و توسعه با پشتیبانی تام و تمام اسپیس‌ایکس است. در حوزه فضایی کشور ما اما، آن تلاطم و آشفتگی و ادغام و انفکاک ساختارهای فضایی در دولت‌های نهم و دهم کافی نبود که در پی آن بی‌تفاوتی و رکود و انسدادش در دولت‌های یازدهم و دوازدهم رقم خورد. سکوت و سکونی که حاصلش هجرت طیف دیگری از متخصصان و نخبگان فضایی بود که برخی از آنها اساسا حوزه تخصصی‌شان را تغییر دادند و همه برای این بود که فضا را نه ابزاری برای توسعه و پیشرفت که وسیله‌ای برای نمایش و همایش و بده‌بستان‌های سیاسی دیدند. لاجرم مدیرانی را برگزیدند که این مقصود را محقق کنند. آیا رئیس سازمان فضایی تا 10 سال دیگر بر اریکه مسئولیت سازمان فضایی باقی خواهد ماند؟ مدیر بعدی این پروژه را قبول و حمایت خواهد کرد؟ یا هر مدیری پس از تخطئه رویکردهای پیشینیان که البته بعضا بحق و درست است، انحرافی جدید بر تحریف‌های پیشین خواهد افزود؟
سرنوشت پروژه کاوشگر پژوهشگاه هوافضا و ارسال موجود زنده به فضا چه شد؟ کارشناسان و متخصصانش کجا هستند؟ حتی مدیر پروژه اعزام انسان به فضا که ده‌ها بار به تلویزیون آمد و از این پروژه و اهداف و آتیه آن دفاع جانانه کرد، کجاست؟ مگر حکم مأموریت چندین ساله خارج از کشور به او نداده‌اید؟
سال‌ها پیش دوستی به دلیل تحقیر و توهین یکی از مأموران گشت ارشاد عزم رفتن کرد و الان در یکی از دانشگاه‌های کانادا منشأ خدمت و کار و اثر است. حال که یک دانشگاه با چنان جوی مواجه شده، تکلیف چیست؟ آثار، پیامدها و تبعاتش را سنجیده‌اید؟ مگر بخش عمده‌ای از متخصصان طراز اول فضایی، از شریف و امیرکبیر و تهران و خواجه‌نصیر و علم و صنعت و بهشتی نیستند؟ اصولا بد نیست که ساخت منظومه استارلینک ایرانی را هم به دانشگاه امام صادق بسپارید. یا اینکه اساسا پیشنهاد دهید که دانشگاهی هم برای تربیت متخصصان فضایی تأسیس کنند. دوستان‌تان در وزارت ارتباطات و شورای عالی انقلاب فرهنگی استقبال خواهند کرد که حقیقتا توفیقات عدیده و کثیری داشته‌اند در توسعه ارتباطات و تحول فرهنگی. در این کار هم چون کارهای قبلی موفق و مؤید و منصور و مأجور خواهند شد و اگر هم موفق نشوند مثاب و مأجور خواهند بود.
می‌دانید چرا ما رتبه سوم کشورهای فعال در هفته جهانی فضا را از آن خود کرده‌ایم؟ چون هفته جهانی فضا برای ترویج و نمایش و همایش است، هفته‌ای است که کشورها در آن به ترویج و تبلیغ فناوری فضایی و آثار و برکات آن میپردازند. در بسیاری از کشورها بار هفته جهانی فضا را مراکز آموزشی و ترویجی بر دوش میکشند و در کشور ما محوریت برگزاری این هفته با سازمان فضایی است. چون مسئله کار مفید و دقیق و مأموریت‌محور نیست. مسئله تبلیغ و نمایش و ترویج و سخنرانی و سمینار است که ما بسی استاد و زبردست و چیره‌دستیم در آن. و در آن از پروژه‌های در دستور کار سخن می‌گوییم تا طرح‌ها و مأموریت‌های اجراشده و به خدمت رسیده. مثال روشنش مدیران قبلی؛ مگر نمی‌خواستند همه محصولات استراتژیک کشاورزی را با ماهواره پایش کنند، مگر قرار نبود تا 1404 انسان به فضا بفرستند، مگر برای نجات مام میهن توسعه فناوری فضایی را دنبال نمی‌کردند، مگر وعده گردش مالی میلیاردی را به شرکت‌های دانش‌بنیان فضایی ندادند، باز هم خدا خیر دهد اسنپ و تپسی و الوپیک را.
البته که جوان ایرانی می‌تواند استارلینک و بلکه بهترش را بسازد و در مدار فعال کند. از هشت سال جنگ با ابرقدرت‌ها و نوچه‌هایشان که سخت‌تر و دشوارتر نیست. تنها یک تفاوت است و آن اینکه آنجا چمران و همت و باکری و باقری و صیاد و آبشناسان راهبر و میدان‌دار بودند و اینجا رائفی‌پور و عباسی و پناهیان و رسایی. شمایی که سال‌ها رئیس بنیاد ملی نخبگان بوده‌اید باید بیشتر و بهتر نخبگی و آفات آن را بشناسید. نخبه ایرانی اکنون به جمله حکیمانه معاون وزیر ارتباطات خطاب به روستاییان می‌اندیشد که فرموده‌اند: «از اول نباید بر بستر اینستاگرام کسب‌وکار می‌کردید». جوان ایرانی زیرکانه و هوشمندانه این جمله را می‌گیرد و تا ته ماجرا را می‌خواند و در ذهن فعال و شعور والای خویش، این گزاره را بسط و توسعه می‌دهد.
کشوری که صندوق قرض‌الحسنه مجوزدارش، بورس مورد تأیید و تضمین و تبلیغ رئیس‌جمهورش و بستر کسب‌وکار الکترونیکش قابل اعتماد نیست، وعده و امید رئیس فضایی‌اش معتبر و قابل اعتناست؟ مطلب به این سادگی را معاون فخیم وزارتخانه نمی‌داند که چنین توصیه حکیمانه‌ای می‌کند؟ یا شاید می‌داند و تجاهل می‌کند. یا شاید هم می‌داند و اساسا عضو هیئت‌مدیره همان مؤسسه اعتباری یا فلان شرکت بورسی خانمان‌برانداز بوده سابقا.
به دوستان‌تان در وزارت ارتباطات بفرمایید که دست‌کم سایت استارلینک را از فیلتر خارج کنند تا بتوان به ساختار و مدل‌های مفهومی و مستندات طرح و توسعه آن دست یافت. ایضا راهی هم برای ارتباط با متخصصان خارجی پیدا کنند تا بتوان آن کنسرسیوم بین‌المللی را شکل داد. البته می‌توان با سفر به اقصانقاط جهان هم به سبک و سیاق چند دهه پیش ارتباطات بین‌المللی را ایجاد کرد که هم فال است و هم تماشا و همکاران‌تان تجارب عدیده‌ای در این زمینه دارند با سفر به کشورهای خارجی از روسیه و چین تا اتریش و برزیل و آفریقا.
ای کاش مسئولان کارهای کرده را محاسبه کنند و ناکرده‌ها و آمال و آرزوهای‌شان را بگذارند برای پرکردن ساعات جلسات با وزیر و رئیس. نخبه فضایی می‌فهمد و خدای ناکرده شاید باور کند و دل ببندد و بعد از سال‌ها سرخورده و مأیوس، انگیزه و امید و انرژی و سال‌های جوانی‌اش را یک‌جا ببازد. با این دست‌فرمان بهتر است به همان رتبه سوم در برگزاری هفته جهانی فضا بسنده کنید و تمام تلاش‌تان را معطوف به کسب رتبه نخست در سال آینده سازید. برای وعده‌ها و مصاحبه‌هایتان هم اسم مناسبی برگزینید و فارسی را پاس بدارید.
