چین و روسیه، متحدان شکننده جبهه ضد غرب

نشست سران کشورهای عضو سازمان شانگهای در ماه سپتامبر در سمرقند، به چین و روسیه اجازه داد تا مبانی اتحاد علیه غرب و عزم خود برای ایجاد جهان چندقطبی جایگزین تسلط آمریکا را یادآور شوند. اولین سفر رسمی شی جین‌ پینگ به خارج از کشور بعد از سه سال برای شرکت در این اجلاس، فرصتی برای ولادیمیر پوتین فراهم کرد تا به دنبال حمله به اوکراین با قدرتمندترین متحد خود در آسیا دیدار داشته باشد. اما به نظر می‌رسد این رویداد پایانی بر «دوستی بدون محدودیت» بود که سه هفته قبل از حمله به اوکراین اعلام شده بود، در عین حال که روسیه در جنگ با اوکراین دچار ورشکستگی نظامی شده و چین نیز با رکود اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کند که برای ثبات رژیم مشکل‌ساز است.

برای تحلیلگرانی که می‌دانند چگونه این نوع رویدادها را تجزیه و تحلیل کنند، مواضع ژئوپلیتیکی به لطف لفاظی بی‌طرفانه و متمدنانه گویا بود. جین پینگ در این دیدار به اوکراین اشاره‌ای نکرد، درحالی‌که برای اولین‌بار از زمان آغاز جنگ، ولادیمیر پوتین علنا اذعان کرد که این درگیری می‌تواند سؤالات و نگرانی‌هایی ایجاد کند که برای رئیس‌جمهور روسیه به منزله اعتراف به این است که از حمایت کامل متحد خود برخوردار نیست. این ناهماهنگی نشان‌دهنده انزوای بین‌المللی فزاینده‌ای است که روسیه در حال غرق‌شدن در آن است. در یک ماه گذشته قریب به 10 هزار کیلومترمربع از اراضی متصرفه توسط ارتش اوکراین باز پس گرفته شد و دورنمای پیروزی بر کی‌یف با حمایت نیروهای ناتو بیش از هر زمان دیگری محتمل است. از سوی دیگر، پوتین در خانه با موجی از انتقادات غیرمعمول از جمله از طرف حامیان سرسخت خود مواجه است.

بنابراین، روسیه کماکان به حمایت چین نیازمند است، اما چین همچنان با اتخاذ مواضع محتاطانه از جانبداری علنی خودداری می‌کند. پکن در بیانیه رسمی پایان اجلاس خواستار «تزریق ثبات متقابل به جهان» شد و تلویحا به روسیه به عنوان مولد هرج‌ومرج اشاره کرد که با تأثیر منفی بر اقتصاد جهانی باعث تضعیف پکن می‌شود. مسلما، هر دو قدرت برای جهانی چندقطبی تلاش می‌کنند و از تابستان که تحریم‌های غرب شروع به تأثیرگذاری بر اقتصاد روسیه کرد، دو کشور تجارت خود را افزایش داده‌اند.

 بین ماه‌های ژانویه تا آگوست 2022 چین فراورده‌های نفتی و کالاهای مصرفی به ارزش 72.9 میلیارد دلار از روسیه وارد کرده که در مقایسه با مدت مشابه در سال 2021 بیش از 50 درصد افزایش داشته است. شی جین پینگ و ولادیمیر پوتین در حاشیه نشست سمرقند با خالتما بتولقا، رئیس‌جمهور مغولستان درخصوص پروژه خط لوله گازی نورد استریم 2 که به روسیه امکان تأمین گاز چین در غیاب اروپا را می‌دهد نیز مذاکره کردند.

اما بازار اصلی برای چین همان غرب است که از نظر ایدئولوژیک از آن بیزار است ولی فناوری و منابع مالی آن برای بقای کشور ضروری است و این به معنای محدودسازی تضادهاست. در حال حاضر تایوان موضوع اصلی مناقشه است. افزایش هزینه‌های انرژی و مواد غذایی، مخاطرات بازارهای جهانی و پیامدهای همه‌گیری کووید در داخل کشور، شی جین پینگ را وادار به برقراری تعادل دیپلماتیک ظریف برای جلوگیری از هرگونه تحریم اقتصادی در زمان شکنندگی کشورش می‌کند، درحالی‌که از سوی دیگر باید به فکر تحکیم سومین دوره ریاست‌جمهوری خود در جریان برگزاری کنگره حزب کمونیست چین در ماه نوامبر باشد.

استراتژی سنتی و محتاطانه چین توصیه می‌کند که روی اسب اشتباه شرط‌بندی نکنید! بنابراین، شی جین پینگ ضمن خودداری از هرگونه اظهارنظر صریح درباره اوکراین، کمک نظامی به روسیه را رد کرد و روسیه باید برای تأمین نیازهای خود و دورزدن تحریم‌های غرب از ایران و کره شمالی کمک بگیرد. در صورت حفظ روابط تجاری، چین کالاهای مورد نیاز با منشأ غربی را در اختیار روسیه نخواهد گذاشت. شی جین پینگ برای اولین سفر رسمی خود به خارج از کشور، قزاقستان و ازبکستان را تصادفی انتخاب نکرده است. جمهوری‌های شوروی سابق که از جنگ‌‌افروزی روسیه بسیار نگران هستند، خواهان استقلال هستند و هرگز الحاق کریمه در سال 2014 و جمهوری‌ خودمختار دونباس را به رسمیت نشناختند. شی جین پینگ که به عنوان رهبر ترویج ثبات در اجلاس سازمان همکاری شانگهای با هیاهوی زیادی مورد استقبال قرار گرفت، چین را در راستای اهداف بین‌المللی به عنوان تنها ضامن امنیت منطقه در آسیای مرکزی معرفی کرد و با این حرکت آگاهانه پکن به دنبال دستیابی به منابع طبیعی در مناطق هم‌جوار با مرز روسیه و مرکز رقابت دو قدرت جهانی است.

بنابراین، مداخله در اوکراین نه‌تنها ارتباط پوتین با غرب را قطع کرد، بلکه منجر به تضعیف روابط با متحد اصلی آسیایی یعنی چین نیز می‌شود که دیدگاه خوبی نسبت به بی‌ثباتی فزاینده بازارهای مواد غذایی و انرژی ندارد. با وجود مشارکت در سازمان همکاری شانگهای که عملا نمایندگان کشورهایی با بیش از نیمی از جمعیت جهان را گرد هم آورد، پوتین خود را به‌طور فزاینده‌ای در صحنه بین‌المللی طردشده می‌بیند. باج‌خواهی هسته‌ای، فراخوان 300 هزار نیروی ذخیره بدون امکانات مادی برای تجهیز آنان، فرار از خدمت در ارتش و شورش‌های فزاینده در میان مردم، تأییدی بر شتاب‌زدگی کرملین است.