سرکشی در قفقاز

اولین ساعات روز سه‌شنبه، شهرهای مرزی ارمنستان هدف گلوله‌باران جمهوری آذربایجان قرار گرفت و نگرانی جهانی نسبت به روشن‌شدن آتش یک جنگ تمام‌عیار دیگر، علاوه بر حمله روسیه به اوکراین، ایالات متحده، روسیه و فرانسه را بر آن داشت تا به‌سرعت برای جلوگیری از بروز یک درگیری در قفقاز جنوبی وارد عمل شده و خواستار خویشتن‌داری طرفین شوند. نیکول پاشینیان، رئیس‌جمهور ارمنستان، می‌گوید دست‌کم 49 سرباز این کشور در درگیری‌های مرزی با آذربایجان کشته شده‌اند و به آنچه «تحریک بزرگ» آذربایجان خواند، پاسخ داده است. در مقابل آذربایجان هم ادعا می‌کند این گلوله‌باران، واکنشی به حملات ارمنستان بود. وزارت دفاع ارمنستان در بیانیه‌ای اعلام کرده جمهوری آذربایجان از اولین ساعات روز گذشته با توپخانه، پهپاد و سلاح‌های کالیبر بزرگ، مواضع نظامیان ارمنستان را در مسیرهای گوریس، سوتک و جرموک هدف حمله قرار دادند. وزارت دفاع جمهوری آذربایجان نیز ارمنستان را به «اقدامات خرابکارانه و تحریک‌آمیز» در نزدیکی مناطق مرزی داشکسان، کلباجار و لاچین متهم کرده است. با‌این‌حال، پاشینیان در پارلمان ارمنستان گفت با وجود اینکه درگیری‌ها در یک یا دو مسیر در مناطق مرزی با جمهوری آذربایجان ادامه دارد، اما به مرور از شدت درگیری‌ها کاسته شده است. پاشینیان همچنین گفت: «قصد نداریم از طریق خاک ارمنستان به کسی کریدور بدهیم، اما علاقه‌مند به باز‌کردن و رفع انسداد جاده از طریق خاک کشور هستیم». نخست‌وزیر ارمنستان در گفت‌وگو با رؤسای جمهوری روسیه و فرانسه و وزیر خارجه آمریکا درباره بحران مرزی این کشور، خواستار «پاسخ مناسب جامعه جهانی» و محکومیت «تجاوز» جمهوری آذربایجان به ارمنستان شده است. افزایش تنش‌ها میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان که می‌تواند صلح در این منطقه را با خطر مواجه کند، با انتقادات بین‌المللی مواجه است. آمریکا با ابراز نگرانی از وضعیت ایجاد‌شده در امتداد مرز ارمنستان و جمهوری آذربایجان، خواستار توقف فوری درگیری‌ها در این مناطق شد.‌ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران نیز روز گذشته در تماسی تلفنی با نیکول پاشینیان گفت: «مرزهای تاریخی ایران و ارمنستان بستر رفاه، هم‌گرایی و امنیت منطقه محسوب می‌شود و ایران هیچ‌گونه تغییر در جغرافیای سیاسی منطقه را نمی‌پذیرد». همچنین ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، با ابراز نگرانی از تشدید تنش و درگیری‌های مرزی بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان، خواستار خویشتن‌داری و حل‌وفصل اختلاف‌ها از طریق مسالمت‌آمیز و بر اساس حقوق بین‌الملل بین دو کشور شد. او نیز گفت هر‌گونه تغییرات در مرزهای جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان از سوی ایران غیرقابل قبول است. ایران پیش‌تر هم به صورت رسمی با هر‌گونه تغییری در مرزهای ارمنستان مخالفت کرده و در این مورد به صورت علنی به رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه و متحد اصلی جمهوری آذربایجان هشدار داده بود.‌در این میان، ترکیه از ارمنستان خواست از اقدام‌های «تحریک‌آمیز» خود علیه باکو دست بردارد. مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه، در توییتر نوشت: «ارمنستان باید دست از اقدام‌های تحریک‌آمیز خود بردارد و بر مذاکرات صلح و همکاری با باکو تمرکز کند». ترکیه متحد سنتی جمهوری آذربایجان بوده و در سال‌های گذشته در تجهیز این کشور به پهپادها فعال بوده است. پهپادهای ترکیه‌ای در آخرین جنگ جمهوری آذربایجان و ارمنستان در سال ۲۰۲۰ نقش تعیین‌کننده‌ای داشتند. ارمنستان و جمهوری آذربایجان پس از نخستین جنگ بر سر قره‌باغ در اوایل دهه ۱۹۹۰ با بیش از ۳۰ هزار کشته، بار دیگر در پاییز ۲۰۲۰ بر سر کنترل این منطقه با یکدیگر درگیر شدند. در جنگ سال ۲۰۲۰ بیش از شش‌هزار‌و ۵۰۰ نفر کشته شدند و بخش‌هایی از قره‌باغ به موجب یک توافق آتش‌بس میان ایروان و باکو که با میانجیگری مسکو منعقد شد، تحت حاکمیت دوباره جمهوری آذربایجان درآمد. البته پس از این توافق نیز گزارش‌هایی از وقوع درگیری‌های پراکنده همراه با تلفات منتشر شده است. ارمنستان هم‌زمان از جامعه جهانی خواسته بود مانع «اقدام‌های تهاجمی» جمهوری آذربایجان شوند. الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، در ماه می‌ امسال در پی گفت‌وگوهایشان با شارل میشل، رئیس شورای اتحادیه اروپا با یکدیگر به توافق رسیده بودند تا مذاکرات درباره یک معاهده صلح بر سر منطقه قره‌باغ را پیش ببرند. اما وقوع درگیری‌های جدید در امتداد مرز ارمنستان و جمهوری آذربایجان حکایت از آن دارد که وضعیت میان دو کشور همچنان ناپایدار باقی‌ مانده است؛ به‌گونه‌ای‌که روند شکننده صلح تحت میانجیگری اروپا را تهدید می‌کند. کاخ الیزه روز گذشته اعلام کرد فرانسه برای برگزاری نشست شورای امنیت سازمان ملل به‌منظور بررسی تشدید تنش‌های اخیر در مرز جمهوری آذربایجان و ارمنستان اقدام خواهد کرد.