معرفی کتاب راه‌های ابریشم نو: اکنون و آینده جهان

تاریخ به هر دلیل، از‌جمله به دلیل برتری سیاسی، اقتصادی، نظامی و علمی غرب در چند سال اخیر، همواره با روایت برتری اروپا و غرب در همه دو، سه هزاره گذشته نیز روایت شده است. پیتر فرانکوپن استاد تاریخ جهان در دانشگاه آکسفورد تاکنون با دو کتاب «راه‌های ابریشم: تاریخ جهان از دیدگاهی نو» در سال 2015 (انتشار نسخه فارسی در نشر مرکز، 1399) و «راه‌های ابریشم نو: اکنون و آینده جهان» (2017) (نسخه فارسی در نشر مرکز، 1399) این روایت را به چالش می‌کشد. فرانکوپن در کتاب راه‌های ابریشم تصویری غنی از تاریخ راه ابریشم و تأثیر آن بر جهان باستان تا به امروز ترسیم می‌کند؛ اما موضوع این نوشتار کتاب «راه‌های ابریشم نو» است، کتابی که عمدتا بر راه ابریشمی که امروز چین مدعی احیای آن است، تمرکز دارد و شاید بیش از آن کتابی درباره چین و نقش آن در دنیای امروز و آینده جهان به‌ویژه در رقابت با آمریکاست.

شاهدآوری و استدلال‌های فرانکوپن بر این گزاره و برای تقویت این دیدگاه بنا می‌شوند که «هر چقدر دردناک یا مسخره به نظر برسد، بیشترین اهمیت را در قرن بیست‌ویکم کشورهای حوزه راه ابریشم خواهند داشت. تصمیم‌های مهم جهان امروز برخلاف صد سال پیش، در پاریس و لندن و برلین و رم گرفته نمی‌شوند؛ در پکن، مسکو، تهران و ریاض، اسلام‌آباد و دهلی‌ نو، کابل و بخش‌های تحت سلطه طالبان در افغانستان، در آنکارا و دمشق، و بیت‌المقدس گرفته می‌شوند... بدون توجه به سرزمین‌های میان دریای مدیترانه و اقیانوس آرام نمی‌توان آنچه را که امروز و فردا در انتظار ماست معنی کرد» (ص 4). فرانکوپن تا آنجا پیش می‌رود که مدعی شود «آسیا موقعیت اقتصادی مسلطی را که قریب 300 سال پیش یعنی قبل از انقلاب صنعتی داشت، بازمی‌یابد... جهان در حال بازگشت به شکل پیش از ظهور غرب است» (ص 8).

فرانکوپن کتابش را با شرحی درباره تحولات بزرگی که در آسیا شروع شده‌اند، آغاز می‌کند. این تحولات از سر‌برآوردن هواپیمایی قطر تا برآمدن اقتصاد چین یا تحولات در اقتصاد، سبک زندگی و حیات در ایران و هند را در بر می‌گیرد. کریدورهای اقتصادی عظیمی در آسیا در حال شکل‌گیری هستند و ظرفیت‌های زیادی برای شکل‌گیری کریدورهای جدید یا فعال‌سازی کریدورها نیز وجود دارد. برای مثال، فرانکوپن نشان می‌دهد کریدور ترانزیت شمال-جنوبی بین‌المللی می‌تواند تجارت هند با کشورهای اوراسیا را که اکنون 30 میلیارد دلار است، به شش برابر افزایش دهد و فقط ایران از این مسیر دو میلیارد دلار درآمد گمرکی داشته باشد (ص 40). همچنین سرمایه‌گذاری هنگفتی در زیرساخت‌های این منطقه از جهان صورت می‌گیرد. منابع فراوان معدنی، انرژی و نیروی انسانی هم در این منطقه وجود دارد تا در ترکیب با این زیرساخت‌ها و کریدورها، توسعه روزافزونی را خلق کند. اهمیت آنچه در این منطقه از جهان رخ می‌دهد، برای فرانکوپن به اندازه‌ای است که می‌نویسد «آنچه در سال‌های آینده در قلب جهان رخ می‌دهد، صد‌ساله آینده را رقم خواهد زد» (ص 52).

آنچه در قلب جهان در فاصله مدیترانه تا اقیانوس آرام رخ می‌دهد، به‌شدت تحت تأثیر چین است. چینی‌ها ابتکار کمربند-جاده (BRI) را روی میز جهان و کشورهای این منطقه قرار داده‌اند و مدعی هستند می‌توانند جهان را دگرگون کنند؛ زیرا معتقدند با اجرای این طرح «بده‌بستان جای بیگانگی را خواهد گرفت. آموزش دوسویه جانشین کشمکش‌ها خواهد شد و همزیستی جایگزین خودبرترپنداری» (ص 55). البته چینی‌ها به دنبال تأمین نیاز بلندمدت خود به انرژی و منابع معدنی؛ صادرات مازاد تولید فولاد و سیمان و نیروی کار شاغل در ساخت‌وساز به بیرون کشورشان؛ و تأمین دغدغه‌های امنیتی‌شان هستند. آنها نگرانی‌هایی بابت تنگناهای احتمالی تنگه مالاکا برای تجارت چین هستند و بسیار علاقه دارند راه‌های زمینی و مسیرهای جایگزین برای تنگه مالاکا را گسترش دهند. توسعه ارتباطات در اوراسیا یکی از گزینه‌هاست؛ اما صرف‌نظر از اهداف چینی‌ها، این واقعیت را نمی‌توان انکار کرد که آنها مثل بقیه قدرت‌ها طرح‌هایی برای همکاری و توسعه به کشورها پیشنهاد می‌کنند و به قول نخست‌وزیر کامبوج برخلاف دیگران که فقط طرح می‌دهند و پول ندارند «وقتی که چین ابتکاری مطرح می‌کند، پولش را هم دارد» (ص 103). چینی‌ها به‌این‌ترتیب قادرند دیگران را تحت تأثیر قرار دهند.

فرانکوپن نشان می‌دهد در‌حالی‌که چینی‌ها به شیوه‌های مختلف- از سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها تا دادن بورسیه‌های علمی به دانشجویان در سراسر کشورهای ابتکار کمربند-جاده- پیام همکاری به جهان ارسال می‌کنند، آمریکایی‌ها با ترکیبی از اعمال تحریم‌ها، خارج‌شدن از معاهدات بین‌المللی و رفتارهای بی‌ثبات (به‌ویژه در دوران ترامپ) خود را شریکی غیرقابل اتکا جلوه می‌دهند. در‌حالی‌که نخست‌وزیر چین می‌گوید «ما باید چندجانبه‌گرایی را تشویق کنیم. باید تجارت آزاد را تشویق کنیم» (ص 126). آمریکایی‌ها روندهایی متفاوت را تشویق می‌کنند. این تفاوت‌ها آینده جهان را شکل می‌دهند.

کتاب فرانکوپن واقعیت‌هایی از تحولات کلان جهان را طرح می‌کند، اهمیت آسیا و تحولاتش در جهان را نشان می‌دهد و به‌ویژه برای خواننده ایرانی بسیار روشنگر و هشداردهنده است. قدرت‌گرفتن آسیا و تبدیل‌شدن به قلب تحولات جهان – اگرچه رگه‌ای از واقعیت دارد؛ اما نگاه فرانکوپن نیز بسیار خوش‌بینانه است – زمانی می‌تواند برای ایران فرصت باشد که بتواند هم‌زمان با این تحولات خودش را با آنها سازگار کرده و قدرتمند‌شدن در دل این ساختار در حال تحول را تجربه کند. دور‌ماندن از تحولات عظیم اقتصادی و ژئواکونومیک این منطقه در‌حالی‌که دیگران – از ترکیه و قطر گرفته تا امارات، عربستان، پاکستان، هند و چین - به‌سرعت قدرتمند‌شدن را تجربه می‌کنند، نویدبخش آینده خطرناک‌تری است که در آن علاوه بر درگیری تاکنون درمان‌نشده با غرب، رقابت با آسیا نیز افزوده می‌شود. کتاب «راه‌های ابریشم نو: اکنون و آینده جهان» که حسن افشار به فارسی ترجمه کرده و نشر مرکز در 205 صفحه و با قیمت 65 هزار تومان منتشر کرده است، اثری خواندنی برای خواننده و به‌ویژه سیاست‌گذار ایرانی است تا خودآگاهی‌اش نسبت به وضعیت به‌شدت در حال تغییر در منطقه‌ای را بیفزاید که فرانکوپن آن‌ را قلب جهان می‌خواند.

برای خرید کتاب از طریق صفحه اینستاگرام برگ‌برگ اقدام کنید. با اسکن بارکد زیر، به برگ‌برگ بپیوندید.

@barggbargg