زلزله در افغانستان تاب‌آوری کم، تلفات بالا

زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 5.9 در 46‌کیلومتری خوست افغانستان در بامداد اول تیرماه (سرطان) 1401 در ساعت 1:24 بامداد به وقت محلی (21 ژوئن 2002 ساعت 20:54 UTC) در ژرفای 10کیلومتری رخ داده است. تلفات و آسیب‌های شدید در پهنه رومرکزی گزارش شده است. خبرگزاری‌ها تا روز دوم بعد از سانحه از کشته‌شدن بیش از هزارو500 نفر خبر دادند. تاب‌آوری در افغانستان چنان کم و آسیب‌پذیری چنان بالاست که رخداد زمین‌لرزه‌ای شدید می‌تواند چنان پرتلفات باشد. تازه بخت خوب افغانستانی‌ها آن بوده که کانون زلزله مذبور در پهنه‌ای جمعیتی یک شهر قرار نداشته، در آن صورت می‌توانستیم انتظار تلفات بیش از صد هزار نفر هم با چنین زلزله‌ای در افغانستان داشته باشیم! این زمین‌لرزه کم‌ژرفا به دلیل جنبایی گسلش امتدادلغز با راستای شمال‌شرق-جنوب‌غرب (به احتمال زیاد گسل گردیز -Gardez- با سازوکار امتدادلغز چپگرد) اتفاق افتاد که در ناحیه مرز ورقه‌ای بین ورقه‌های اوراسیا و هند، در امتداد حاشیه غربی فلات تبت در گذشته زمین‌لرزه‌های بزرگ و مخربی را تجربه کرده است. انتظار می‌رود با انتشار اطلاعات از روستاهای دورافتاده کوهستانی، تعداد تلفات افزایش یابد. عکس‌های رسانه‌های افغانستان نشان می‌دهد پس از زلزله خانه‌ها به آوار تبدیل شده و اجساد پوشیده‌شده در پتو روی زمین افتاده است. به گفته کارکنان بهداشتی و امدادی، تعداد نامعلومی از مردم زیر آوار و در مناطق دورافتاده مانده‌اند و عملیات نجات به دلیل شرایط سخت از‌جمله باران‌ شدید، زمین‌لغزش و بسیاری از روستاها که در مناطق صعب‌العبور قرار گرفته‌اند، پیچیده شده است. گزارش شده است که تیم‌های امدادی امارت اسلامی با کمک مردم محلی در تلاش برای بیرون‌آوردن کشته‌ها و مجروحان هستند. راه‌اندازی یک عملیات نجات، آزمون بزرگی برای مقامات تندرو اسلام‌گرای طالبان است که در مرداد 1400 پس از دو دهه جنگ، کشور را تصرف کردند و به دلیل تحریم‌ها از کمک‌های بین‌المللی زیادی محروم شده‌اند. وزارت دفاع تحت رهبری طالبان تلاش‌های امداد و نجات را رهبری می‌کند. جاده‌ها حتی در بهترین زمان‌ها خراب‌اند، بنابراین اجرای عملیات بشردوستانه به دلیل عدم دسترسی آسان به منطقه بلافاصله با چالش مواجه است. باران همراه با زلزله خطر بیشتری به‌ویژه در زمین‌‌لغزش ایجاد می‌کند. زمین‌لرزه چهارشنبه مرگبارترین زمین‌لرزه در افغانستان از سال 2002 بوده است. این زمین‌لرزه در حدود 44 کیلومتری جنوب‌شرقی شهر خوست، نزدیک مرز با پاکستان رخ داد. مرکز لرزه‌نگاری اروپا و مدیترانه (EMSC) فرانسه اعلام کرد این زلزله توسط حدود 119 میلیون نفر در پاکستان، افغانستان و هند احساس شده است. EMSC بزرگای زمین‌لرزه را 6.1 و USGS آن را 5.9 اعلام کرد. زمین‌لرزه‌ها و گسل‌های فعال در شرق افغانستان و غرب و شمال پاکستان نتیجه حرکت ورقه هند به سمت شمال با سرعت حدود 

40 میلی‌متر در سال و برخورد با ورقه اوراسیاست. در امتداد لبه شمالی شبه‌قاره هند، ورقه هند در زیر ورقه اوراسیا فرو می‌رود و باعث بالا‌آمدن بلندترین قله‌های کوه در جهان از‌جمله رشته‌های هیمالیا، قره‌قروم، پامیر و هندوکش می‌شود. در غرب و جنوب جبهه هیمالیا، حرکت نسبی بین دو ورقه مایل است که منجر به زمین‌لرزه‌های امتدادلغز، معکوس و زمین‌لرزه‌های مایل می‌شود. الگوی امواج الاستیک زلزله 21 ژوئن 2022 نشان می‌دهد این رویداد عمدتا گسلش امتدادلغز بوده است. زمین‌لرزه 21 ژوئن 2022 در حدود 500 کیلومتری شمال‌شرق زمین‌لرزه مرگبار با بزرگای 6.4 است که در 10 اکتبر 2008 در غرب پاکستان رخ داد و 166 نفر را کشت و چندین روستا را بر اثر رانش زمین ویران کرد. افغانستان یک منطقه پیچیده از نظر زمین‌ساختی است که در نتیجه برخورد ورقه اوراسیا و ورقه هند در جنوب‌شرقی و ورقه عربستان در جنوب ایجاد شده است. 22 گسل فعال در افغانستان معرفی شده است. چهار ناحیه کلی به‌عنوان پهنه‌های اصلی لرزه زمین‌ساختی وجود دارد: 1- شرق-شمال شرقی، 2- شمال افغانستان- پامیر، 

3- سکوی شمال افغانستان و 4- میانه و جنوب غربی افغانستان. پهنه لرزه‌زای شرق-شمال‌شرق فعال‌ترین ناحیه لرزه‌خیز بوده و زمین‌لرزه‌های بیشتر و ژرف‌تری در آن رخ می‌دهند.