خیانت و فاجعه

حدود 10 ماه پس از خروج فاجعه‌بار کشورهای غربی از افغانستان که به سقوط حکومت این کشور و سلطه مجدد شبه‌نظامیان افراط‌گرای طالبان بر افغانستان منجر شد، نمایندگان فراحزبی مجلس بریتانیا به‌تازگی، نتایج تحقیقات کمیته روابط خارجی این مجلس در مورد چگونگی خروج بریتانیا از افغانستان را منتشر کردند. در این گزارش تأکید شده که روند خروج این کشور از افغانستان در ماه آگوست ۲۰۲۱، با شکست‌های متعدد در زمینه‌های دیپلماتیک، اطلاعاتی و برنامه‌ریزی همراه بود. تحقیقات نمایندگان مجلس بریتانیا نشان می‌دهد که این کشور با خروج از افغانستان، خیانت بزرگی در قبال متحدان خود مرتکب شده و فاجعه‌ای به بار آورده است که تا سال‌ها به منافع این کشور آسیب می‌زند. نمایندگان مجلس بریتانیا در این تحقیق، مقام‌های ارشد از جمله بوریس جانسون، نخست‌وزیر، وزیر خارجه پیشین و برخی از کارمندان ارشد این وزارتخانه را به بی‌توجهی در قبال زندگی هزاران انسان متهم کردند. دولت بریتانیا در پاسخ به این تحقیقات اعلام کرد که برای خروج، «برنامه‌ریزی فشرده» کرده است. سخنگوی دفتر امور خارجه کشورهای مشترک‌المنافع و توسعه (FCDO)، ضمن دفاع از عقب‌نشینی بریتانیا در افغانستان، در بیانیه‌ای گفت که یافته‌های کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان را بررسی خواهد کرد؛ اما نمایندگان مجلس، در پی انتشار این گزارش، اعلام کردند که اعتمادشان به سر فیلیپ بارتون، معاون دائمی دفتر کشورهای مشترک‌المنافع و توسعه را از دست داده‌اند و از او خواستند موقعیت خود را در نظر بگیرد. بی‌اعتمادی نمایندگان مجلس به سر فیلیپ بارتون از آنجا ناشی می‌شود که براساس تحقیقات این نمایندگان، بارتون همراه با دومینیک راب، وزیر خارجه پیشین و بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا، در روزهای سقوط افغانستان، در مرخصی بودند و بارتون حتی صلاح ندید که تا پایان روند تخلیه غیرنظامیان از کابل، از تعطیلات بازگردد. نمایندگان مجلس این برخورد مقام‌های ارشد بریتانیا را «نشان‌دهنده فقدان جدیت، کنترل یا رهبری در یک وضعیت اضطراری» دانستند.

تام توگندات، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس بریتانیا در بخشی از این گزارش می‌گوید: «این انتقاد بسیار واضحی از شکست در برنامه‌ریزی، فقدان آمادگی و فقدان رهبری در یک لحظه فوق‌العاده است؛ در زمانی که زندگی‌ها به معنای واقعی کلمه از بین می‌رفتند. در حالتی که اتخاذ هر تصمیمی مملو از خطر و به‌شدت بحث‌انگیز بود، افرادی که چنین اختیاراتی داشتند، باید خیلی سریع تصمیم می‌گرفتند».

دولت بریتانیا در ائتلاف با نیروهای نظامی به رهبری ایالات متحده آمریکا، در سال ۲۰۰۱ وارد افغانستان شد. این کشور در سال ۲۰۱۴، به عملیات نظامی خود در افغانستان پایان داد اما صدها سرباز بریتانیایی برای کمک به آموزش ارتش افغانستان تا ۳۰ آگوست ۲۰۲۱ در این کشور ماندند. در آخر آگوست ۲۰۲۱، نیروهای بریتانیایی همراه با آمریکایی‌ها افغانستان را ترک کردند؛ اما در دو هفته پیش از ترک افغانستان، بیش از ۱۵ هزار نفر از شهروندان بریتانیا و افغان‌هایی را که پیش از این با دولت و ساختارهای بریتانیایی کار کرده بودند، از افغانستان خارج کردند.  با وجود این، به دلیل سراسیمگی و وضعیت خشونت‌باری که در جریان عملیات تخلیه غیرنظامیان اتفاق افتاد، نمایندگان مجلس بریتانیا مقام‌های سیاسی این کشور را به بی‌برنامگی در خروج همکاران افغان نیروهای بریتانیایی و دیگر افراد در خطر در افغانستان متهم می‌کنند.

علاوه بر این، تبعات خروج کامل نیروهای آمریکایی و بریتانیایی از افغانستان که تسلط کامل طالبان و در پی آن نقض گسترده حقوق بشر، فروپاشی اقتصادی و تحمیل محدودیت‌های پیاپی بر زنان بود، انتقادهای شدید از دولت بریتانیا را به دنبال داشت. کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان بریتانیا در سپتامبر ۲۰۲۱، تحقیق در مورد نقش دفتر امور خارجه کشورهای مشترک‌المنافع در خروج بریتانیا از افغانستان را آغاز کرد. نتایج این تحقیق که اخیرا منتشر شده همچنین نشان می‌دهد که دولت بریتانیا در شکل‌دهی به یک واکنش مؤثر به تصمیم آمریکا برای خروج یکباره از افغانستان، شکست خورده و نیز برای تخلیه افغان‌هایی که از مأموریت بریتانیا در افغانستان حمایت می‌کردند، برنامه منسجم و کاملی نداشته است.

دیوید لامی، وزیر خارجه سایه از حزب مخالف کارگر در واکنش به انتشار این گزارش به انتقاد از دولت جانسون پرداخت و گفت: «این گزارش میزان بی‌کفایتی، تنبلی و سوء‌مدیریت دولت» را درمورد عملیات تخلیه برجسته می‌کند. دولت محافظه‌کار به شدت وجهه بریتانیا را در صحنه جهانی خدشه‌دار کرده و مسئولان این فاجعه باید پاسخ‌گو باشند».

تحقیقات کمیته روابط خارجی پارلمان بریتانیا نشان داده که دولت این کشور قبل از مسلط‌شدن طالبان بر افغانستان و در جریان روند تخلیه‌ «در زمان حالت اضطراری ملی،‌ فاقد برنامه اساسی، درک و رهبری» بود. در این گزارش آمده‌ که دولت بریتانیا سرعت مسلط‌شدن طالبان را پیش‌بینی نکرده‌ است. در نتیجه این عوامل به نوبه خود موجب شده حکومت بریتانیا نتواند نقشه تخلیه همکاران و شرکای افغان را آماده کند، با وجود‌ اینکه ۱۸ ماه قبل از فروپاشی حکومت قبلی افغانستان می‌دانست که نقشه تخلیه احتمالا ضروری باشد.

در زمان تخلیه از افغانستان، بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا گفته‌ بود کشورش بیش از ۱۵ هزار نفر را در دو هفته توسط هواپیما از افغانستان بیرون برده و از انجام مأموریتی ستایش کرد که به گفته او «برخلاف هر چیزی که در طول زندگی خود دیده‌ایم» انجام شده‌ است.

در این گزارش آمده‌ است که بدترین چیزی که وزارت خارجه بریتانیا در زمان روند تخلیه از افغانستان انجام داد این بود که هیچ برنامه‌ای برای تخلیه همکاران افغان خود نداشت، افغان‌هایی که از مأموریت بریتانیا حمایت کرده‌ بودند، به‌خصوص آن ‌عده از همکارانی که به صورت مستقیم از سوی حکومت بریتانیا استخدام نشده‌ بودند. در این تحقیق آمده است که صدها افغان واجد شرایط تخلیه بدون حمایت رها شدند، در حالی که جزئیات درخواست‌های آنها برای انتقال به بریتانیا در محوطه متروکه سفارت بریتانیا در کابل باقی مانده بود و این می‌توانست جان بسیاری آنها را به طور بالقوه در معرض خطر قرار دهد.

نمایندگان کمیته پارلمان با مقامات دولت بریتانیا و همچنین افغان‌هایی که تخلیه شده‌اند صبحت کردند و شواهدی را از «طیف وسیعی از افراد دخیل در قضیه» دریافت کردند. در این گزارش آمده است که در جریان پیشروی و تسلط طالبان، حکومت و کارمندان آن دارای «دیدگاه خوش‌بینانه» بودند و فکر می‌کردند که با وجود اعلام خروج آمریکا در فوریه ۲۰۲۰ از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده، او نظر خود درمورد خروج را تغییر خواهد داد.

براساس این گزارش، وزارت خارجه بریتانیا در پاسخ به پرسش‌های این کمیته، «پاسخ‌هایی را ارائه کرد که عمدا گمراه‌کننده بودند». در عوض، دو افشاگر شواهدی بسیار جدی را به این کمیته ارائه کردند. در این گزارش آمده است: «کسانی که وزارت امور خارجه را رهبری می‌کنند باید شرمنده باشند که کارمندان دولتی باصداقت احساس می‌کردند که مجبورند شغل خود را به خطر بیندازند تا وضعیت را روشن کنند».

این گزارش بر فقدان خط فرماندهی در داخل دولت و «مداخلات سیاسی غیرقابل ردیابی و غیرقابل پاسخ‌گویی» تأکید کرده است. به‌ویژه این نکته بحث‌برانگیز بوده است که یک سرباز سابق بریتانیایی حدود ۱۵۰ سگ و گربه از یک مؤسسه خیریه را با یک پرواز خصوصی به بریتانیا فرستاد؛ اقدامی که با مداخله جانسون ممکن شده بود. در این گزارش آمده است: «مقامات ارشد بر این باور بودند که نخست‌وزیر در برخی تصمیمات نقش پررنگ‌تری نسبت به آنچه اعتراف شده بود، ایفا کرده بود... در شرایطی که ما با چالش‌های مهم سیاست خارجی روبه‌رو هستیم و خطرات جانی و اقتصادی ما از جمله فشارهای انرژی و تورم کنونی بسیار جدی است، دیپلماسی و امنیت ملی ما نمی‌تواند تا این حد سردرگم و بدون ساختار باشد». این کمیته از دولت بریتانیا خواست تا «متعهد به یک استراتژی جدی برای تعامل در آینده با افغانستان» باشد و هشدار داد که «تلاش برای منزوی‌کردن کامل رژیم جدید افغانستان ممکن است تنها به مردم این کشور آسیب برساند و خلأیی را فراهم کند که توسط چین پر خواهد شد. انجام‌ندادن این کار، سبب عقبگرد یک نسل از زنان و دختران می‌شود و آنان را در تأمین حقوقشان تنها رها می‌کند». در این بیانیه از بریتانیا خواسته شده تا حضور دیپلماتیک خود را به محض ایمن‌بودن انجام این کار، دوباره برقرار کند و با کسانی که در افغانستان می‌توانند از جامعه مدنی حمایت کنند، همکاری کند.

یافته‌های کلیدی گزارش کمیته روابط خارجی پارلمان بریتانیا

برنامه‌ریزی برای خروج

• دولت بریتانیا «در شکل‌دادن یا واکنش مؤثر» به تصمیم ایالات متحده برای خروج از افغانستان که از فوریه ۲۰۲۰ مشخص شده بود، «شکست خورد».

• FCDO برای ایجاد زمینه تخلیه در همکاری با کشورهای ثالث، «در انجام آمادگی‌های لازم برای عقب‌نشینی ناکام ماند».

• برنامه‌ای‌ برای تخلیه افغان‌هایی که از مأموریت بریتانیا حمایت می‌کردند، بدون اینکه مستقیما توسط دولت بریتانیا استخدام شوند وجود نداشت.

تخلیه

• این «سوءمدیریت» تخلیه در یک دوره حیاتی «احتمالا به قیمت ازدست‌رفتن شانس خروج صدها نفر از افغانستان و در نتیجه احتمالا به قیمت جان افراد تمام شده است».

• این واقعیت که کارمند ارشد دولتی FCDO تا پایان تخلیه غیرنظامی از مرخصی برنگشته است، «قابل درک و توجیه نیست».

• FCDO به پرسش‌هایی‌ درمورد تصمیم برای تخلیه حیوانات تحت مراقبت مؤسسه خیریه‌ به کمیته پاسخ‌هایی داد که «اغلب عمدا گمراه‌کننده» بودند.

روابط آینده با افغانستان

• تلاش برای به‌انزوابردن طالبان «تنها ممکن است وضعیت را برای مردم افغانستان بدتر کند، نفوذ بریتانیا را کاهش دهد و خلأیی ایجاد کند که قدرت‌هایی مانند چین جای آن را پر کنند».

• هدف اصلی سیاست بریتانیا در افغانستان «باید کاهش تأثیر فاجعه انسانی ناشی از خروج بین‌المللی باشد».

• عقب‌نشینی، «پیامدهای جدی برای امنیت بریتانیا دارد و «تهدید تروریستی» از افغانستان را تشدید کرده است.

اختلاف‌های  مرگ‌بار  درون  طالبان  و  فشار  مخالفان

سخنگوی جبهه مقاومت ملی می‌گوید که در حمله نیروهای مقاومت به یک پاسگاه تازه‌‌تأسیس طالبان در حصارک پنجشیر، ۱۳ نفر از شبه‌نظامیان این گروه کشته شده‌اند اما به نیروهای این جبهه آسیبی نرسیده است. این سخنگو می‌افزاید که نیروهای طالبان هم به یک مقر نیروهای جبهه مقاومت در دره آرزو حمله کردند؛ اما با مقاومت این نیروها روبه‌رو شدند. از سوی دیگر، منابع محلی در کنر از کشته‌شدن هشت نفر از شبه‌نظامیان طالبان در یک انفجار انتحاری در اسدآباد خبر می‌دهند. منابع محلی معتقدند عامل این حمله انتحاری از اعضای داعش بوده است. سخنگویان طالبان درباره تلفات این انفجارها به رسانه‌ها هیچ اطلاعات یا جزئیاتی ارائه نمی‌دهند و خبرنگاران نیز اجازه ندارند به محل چنین انفجارهایی نزدیک شوند. در همین حال، گروه «تحریک آزادی» با صدور اعلامیه‌ای از کشته‌شدن پنج طالب در منطقه چک استان میدان وردک خبر داد. بر اساس اعلامیه این گروه ضدطالبان، در حمله یادشده، معاون فرماندار طالبان در شهرستان چک و چهار نفر از همکارانش کشته شدند. طالبان ادعا می‌کنند که از هنگام تسلطشان بر افغانستان، امنیت را تأمین کرده‌اند؛ اما در دو ماه گذشته، افغانستان رویدادهای مرگ‌باری را شاهد بوده است. در ماه‌های اخیر در کابل، تخار، قندوز و مزارشریف انفجارهای مرگ‌باری در مدارس و مساجد رخ داد که بر اساس آمارهایی که رسانه‌ها گردآوری کردند، در این حملات حدود ۷۰۰ نفر جان باختند. مؤسسه مطالعات جنگ در آخرین گزارشی که اخیرا منتشر کرد، از قدرت‌گرفتن داعش در شمال افغانستان خبر داد و اعلام کرد با آنکه شاخه خراسان داعش در افغانستان به‌ویژه در شمال بسیار قدرتمند شده است، طالبان جنگ با مخالفان غیرداعشی طالبان را در اولویت قرار داده‌اند و هزاران نفر از شبه‌نظامیان طالبان برای نبرد با نیروهای جبهه مقاومت به پنجشیر اعزام شده‌اند. در جنگ با نیروهای جبهه مقاومت ملی و جبهه آزادی در پنجشیر و اندراب طی یک ماه و نیم گذشته، به طالبان تلفات سنگینی وارد شده است. امرالله صالح، معاون پیشین رئیس‌جمهوری افغانستان که در تبعید به سر می‌برد، در روزهای اخیر در یک رشته توییت درگیری در شهر تالقان را میان گروه‌های قومی طالبان و شبکه حقانی طالبان دانسته است که درصدد «تحکیم» موقعیت خود در این مناطق هستند.