چگونه می‌توانیم از مأموران خاطی نیروی انتظامی شکایت کنیم

سامان موحدی‌راد: در یک ماه گذشته حداقل سه ویدئوی وایرال در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که نشان می‌دهد مأموران پلیس با برخی شهروندان رفتارهای خشونت‌آمیزی دارند. از رفتار عجیب پلیس برای دستگیری زنی در مسیر سد لتیان تا ماجرای برخورد با مسافران یک ۲۰۶ در جاده چالوس. سومین پرده از این دست رفتارهای خشونت‌بار هم به برخورد پلیس در شهریار بازمی‌گردد. همه این خبرها به کمک دوربین موبایل شاهدانی که در صحنه حضور داشته‌اند، فیلم‌برداری شده و در شبکه‌های اجتماعی هم‌رسان شده است. پلیس به همه این موارد واکنش نشان داده و از «پیگیری ویژه» تا برخورد با مأمور متخلف را در دستور کار خودش قرار داده است. با همه اینها تکرار این وقایع موجب می‌شود مردم به پلیس بدبین شوند. مهم‌ترین کار ویژه پلیس ایجاد حس امنیت برای شهروندان است و این چیزی نیست که از این ویدئوها بتوان برداشت کرد.

چند  نهاد   رسیدگی‌کننده  به  تخلفات  پلیس

اولین سؤالی که درخصوص چنین موضوعاتی پیش می‌آید، این است که چگونه می‌توان از پلیس شکایت کرد؟ عبدالصمد خرمشاهی، وکیل دادگستری، در گفت‌وگو با «شرق» در این زمینه می‌گوید: در چند وقت اخیر رویدادهای مشابهی از برخورد پلیس با شهروندانی که پلیس احتمال می‌داد مجرم هستند رخ داده است که هم واکنش پلیس را به همراه داشت و هم برای مردمی که در طیف‌های گسترده‌ای این ویدئوها را در شبکه‌های اجتماعی دیده‌اند، ایجاد سؤال کرده است. از منظر قانونی باید گفت که در اصل ۳۹ قانون اساسی تأکید شده که هتک حرمت و حیثیتی که به حکم قانون دستگیر، بازداشت، زندانی یا تبعید شده، به هر صورت که باشد ممنوع و موجب مجازات است. در موارد متعدد و در قوانین مختلف تأکید قانون‌گذار بر این است که مأموران انتظامی یا نظامی با مردم رفتار درستی داشته باشند. حتی ریاست قوه قضائیه هم در یکی از سخنرانی‌هایش به این مسئله اشاره کرده‌اند و تذکر داده‌اند که رفتار مأموران نیروی انتظامی با مردم باید در چارچوب قانون باشد که موجب بدبینی و دلسردی مردم نشود. ماده ۵۵ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح تأکید می‌کند هر نظامی‌ای که با اقدام خود برخلاف شئون نظامی به نحوی از انحا موجبات بدبینی مردم را نسبت به نیروهای مسلح فراهم سازد، به حبس از دو ماه تا یک سال محکوم می‌شود. ماده ۵۷۰ قانون مجازات اسلامی هم ضمانت اجرایی درباره مأموران دولتی که با مردم رفتار نامناسبی دارند یا افراد را مورد ضرب‌و‌شتم قرار می‌دهند، در نظر گرفته است؛ بنابراین می‌بینیم که از منظر قانونی خللی نداریم. در واقع سازمان بازرسی نیروی انتظامی به خاطر همین تشکیل شده که نظارت داشته باشد و مأموران تخلف نکنند و از چارچوب اختیارات‌شان خارج نشوند. بالاتر از آن ما سازمان قضائی نیروهای مسلح را هم داریم که وظیفه‌اش نظارت بر این امر است؛ بنابراین به نظر می‌رسد افرادی که مبادرت به رفتارهایی این‌گونه می‌کنند یا ضرب‌و‌شتم می‌کنند که هیچ حقی بر آن ندارند، باید مورد بازخواست از نهادهای بالادستی خودشان قرار بگیرند. توجه کنید که قانون به‌درستی مشخص کرده که حتی اگر پلیس در معرض یک جرم مشهود قرار گرفت، با چه دستورالعملی باید با آن مقابله کند. این چارچوب هم با توجه به رفتار مناسب پلیس طراحی شده و هدفش این است که ضمن حفظ امنیت رفتارهای پلیس در چارچوب قانون باشد. با همه این موارد بارها دیده‌ایم که در موارد کاملا غیرضروری مأموران پلیس رفتاری انجام می‌دهند که موجب می‌شود زحمات همکاران‌شان زیر سؤال برود. این نشان می‌دهد که بعضی از مأموران آموزش لازم را ندیده‌اند. این رفتارها یک بعد روان‌شناسی هم دارد که البته باید کارشناسان درباره آن نظر بدهند؛ ولی وقتی فرد خشن رفتار می‌کند، خبر از ناهنجاری‌هایی در درون خودش می‌دهد. برای همین لازم است که از منظر روان‌شناسی هم این موضوع موشکافی شود و به آن رسیدگی شود. به هر روی هر‌کدام از افرادی که مورد ضرب‌و‌شتم قرار می‌گیرند، می‌توانند شکایت کنند و سازمان قضائی نیروهای مسلح، سازمان بازرسی نیروی انتظامی یا دادسراهای عمومی می‌توانند محلی برای رسیدگی به این دست شکایت‌ها باشند.

ماجرای  دوربین  روی  لباس  پلیس‌ها  به کجا رسید؟

یکی از موضوعاتی که در این دست پرونده‌ها همیشه محل اشکال است، روایت‌های چندگانه از ماجراست؛ چیزی که شخص دستگیر‌شده و اطرافیانش ادعا می‌کنند درباره ادعای پلیس. برای برطرف‌کردن مشکلاتی از این دست در چند سال اخیر صحبت‌هایی درخصوص نصب دوربین روی لباس پلیس‌ها مطرح شده بود. دوربین‌هایی که می‌توانستند به کشف حقیقت در چنین پرونده‌هایی کمک کنند؛ اما سرانجام این دوربین‌ها به کجا کشید؟ نخستین بار در مهرماه سال ۱۳۹۶ بود که در مراسمی با حضور سردار اسکندر مؤمنی، جانشین وقت ناجا و سردار محمد شرفی، رئیس وقت پلیس پیشگیری ناجا از دوربین‌های البسه مأموران پلیس رونمایی شد، در این رونمایی که به مناسبت هفته نیروی انتظامی برگزار شد، وعده داده شد که خیلی زود لباس اکثر مأموران پلیس به دوربین البسه مجهز شود، تا هم مستندات وقوع جرم در آن ثبت شود و هم ضمانتی باشد بر حسن رفتار مأموران پلیس. دوربین‌های البسه اما با آن سرعتی که در ابتدا وعده داده شده بود، روی لباس مأموران نصب نشد و دلیل اصلی آن هم کمبود منابع اعلام شد؛ موضوعی که بارها از سوی فرماندهان نیروی انتظامی مورد اشاره قرار گرفت. از ‌جمله این موارد می‌توان به اظهارات سردار حسین اشتری، فرمانده کل انتظامی کشور، اشاره کرد که در دی‌ماه سال ۹۷ با حضور در جمع خبرنگاران در پاسخ به سؤالی مبنی بر توقف تجهیز لباس‌های دوربین‌دار مأموران نیروی انتظامی گفته بود: «هنوز منابع برای خرید لباس دوربین‌دار تأمین نشده است، باید اعتبارات از طریق دولت واگذار شود که امیدواریم برای سال آینده (۹۸) این کسری برطرف شود». سرهنگ جلیل موقوفه‌ای، رئیس پلیس پیشگیری تهران بزرگ، پنج سال پس از وعده نصب این دوربین‌ها به ایسنا می‌گوید: در‌حال‌حاضر واحدهای ۱۱۰ پلیس که کارهای عملیاتی را انجام می‌دهند، به این دوربین‌ها مجهز هستند و دوربین روی برخی از ماشین‌ها هم نصب شده است. همه گشت‌های ۱۱۰، تیم‌های عملیاتی و یک‌سری از واحدهای دارای مأموریت خاص در پلیس به این دوربین‌ها مجهز شده‌اند. در آینده نیز در صورت لزوم تعداد این دوربین‌ها افزایش پیدا خواهد کرد. رئیس پلیس پیشگیری تهران بزرگ درباره اینکه آیا استفاده از این دوربین‌ها کمکی‌ هم به پلیس کرده یا خیر؟ می‌افزاید: این دوربین‌ها در رفتار و انجام وظیفه پلیس خیلی تأثیر‌گذار است، در واقع زمانی که یک جرمی رخ می‌دهد، دیگر مجرم نمی‌تواند منکر آن شود. دوربین‌های ما بسیار تأثیر‌گذار بوده است.

چگونه می‌توان  از  پلیس  شکایت  کرد؟

برای شکایت‌کردن از مأموران انتظامی راه‌های مختلفی وجود دارد. یکی از سازمان‌های انتظامی، بازرسی ناجا است که در بطن سازمان اصلی نیروی انتظامی قرار دارد و تحت نظر فرماندهی کل نیروی انتظامی فعالیت می‌کند و از وظایف این بخش، بررسی و رسیدگی به تخلف‌های مأموران نیروی انتظامی است. چنانچه کسی هرگونه تخلف از مأموران انتظامی مشاهده کند، می‌تواند قضیه را به سامانه بازرسی ناجا اعلام کند. سازمان حفاظت اطلاعات نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، سامانه‌ای به‌ منظور بررسی تخلفات مأموران است و همچنین شامل مجموعه‌های تحت نظر ناجا است؛ ولی وظایف این نهاد بسیار مهم‌تر و همچنین سخت‌تر از این مسائل است. توجه داشته باشید که در مرحله نخست نهاد حفاظت اطلاعات ناجا تحت نظر مستقیم رهبری است و در کل مجموعه‌ای جدا از نیروی انتظامی به‌ حساب می‌آید و از وظایف آن نظارت‌ امنیتی روی سازمان ناجا است. به غیر از دو مورد ذکر‌شده، بابت جرم‌هایی مثل توهین و فحاشی و همچنین ضرب‌و‌شتم مأموران انتظامی یا ضابطان دادگستری، باید به دادسرای نزدیک محل که جرم در آن اتفاق افتاده، رجوع کرد و طی تنظیم دادخواست یا به شکل شفاهی جرم را اعلام کرد یا می‌توانید به دفتر خدمات الکترونیک قضائی مراجعه کنید و شکواییه خود را تحویل دهید. به‌ منظور تنظیم شکواییه از مأمور نیروی انتظامی متخلف باید دو موضوع را از هم تفکیک کنید. چنانچه جرمی که انجام شده است، مربوط به وظایف قانونی مأمور نباشد، مثل آنکه شخص عادی مرتکب جرم شده است؛ بنابراین جهت شکایت باید به دادسرای مکانی که جرم در آن صورت گرفته رجوع کنید؛ ولی چنانچه وقوع جرم و تخلف از سوی مأمور انتظامی در حین انجام وظیفه باشد، جهت تنظیم شکواییه دادسرای نظامی مکان وقوع جرم صلاحیت دارد. در هر دو مورد پس از رجوع به دادسرا و ثبت شکایت، باید تمبر باطل کنید و پس از آن شکایت را ثبت کنید. اگر مأموران انتظامی مرتکب تخلفاتی اعم از نقض حقوق شهروندی، توهین و فحاشی، ضرب‌و‌شتم، بازداشت غیر‌قانونی و تهدید و شکنجه شوند، به‌ غیر از محکومیت‌های انتظامی، براساس ماده ۵۷۰ قانون مجازات اسلامی به انفصال از خدمت و محرومیت یک‌ تا پنج سال از مشاغل حکومتی و همچنین به حبس از دو ماه تا سه سال محکوم خواهند شد.