حمایت‌های دولتی در مقابل مقاومت محلی

مازیار آل‌داود، پرچمدار بوم‌گردی در ایران است که سال‌ها قبل و در زمانی که پدیده بوم‌گردی هنوز شکلی ساختاری و امروزی نگرفته بود، به روستای پدری خود برگشت و آنجا را سروسامان داد و امروز این خانه و روستا تبدیل به یک مقصد گردشگری کویری شده است. او به عنوان الگو و ملاک عملی در این عرصه دغدغه‌ها و دیدگاه‌هایی دارد که یک سر آن جریان مهاجرت معکوس و افزایش آن قرار دارد. او تأکید دارد که اگرچه این کسب‌وکار روستایی می‌تواند موجبات رونق و توسعه روستایی و افرادی که به روستاها مهاجرت کرده‌اند را فراهم کند اما هنوز نکات ریز و قابل توجهی در این روند وجود دارد که اگر به آنها توجه نشود، کسب‌وکارهای زیادی را متوقف و خاموش می‌کند. آل‌داود تأکید دارد که حضور و زندگی ثابت جوانان و خانوارهای جدید در روستاها و ایجاد اشتغال آنها سبب احیا و زنده‌کردن روستاها و حفظ فرهنگ‌ها می‌شود. بوم‌گردی ارزش‌ها را زنده می‌کند و صرفا یک شغل یا کسب‌وکار ساده نیست و نمونه‌های زیادی وجود دارد که با حضور یک فرد یا خانواده و ایجاد کسب‌و‌کار آنها، یک روستای متروک زنده شده است. او به رویکردها و تبلیغاتی که در فضای شبکه‌های اجتماعی و اینستاگرامی برای یک نوع سبک زندگی روستایی و پرهیجان وجود دارد، اشاره کرد و گفت: اگرچه این تبلیغات روی افزایش میزان مهاجرت به روستاها و گسترش بوم‌گردی‌ها تأثیر زیادی داشته اما چند عامل مهم دیگر هم وجود دارد که این روند را افزایش داده است. گسترش دامنه مشکلات و محدودیت‌های اقتصادی در شهرها و نبود زمینه برای اشتغال و کسب‌و‌کار به‌خصوص برای جوانان و تغییر رویکرد جهانی که بعد از کرونا رخ داده باعث شده بسیاری از افراد که امکان دارند به سمت زندگی در روستاها و ایجاد کسب‌و‌کاری جدید متمایل شوند. پدر بوم‌گردی ایران می‌گوید: البته یکی از دلایل مهم و تأثیرگذار در این مسیر راه‌اندازی و توسعه بوم‌گردی‌ها بوده است؛ با توسعه این فضاهای جدید نه‌تنها از روند مهاجرت به شهرها کاسته شده، بلکه شاهد تمایل افراد برای برگشت به روستا هستیم. افراد دیگر ترسی از بازگشت به عقب و زندگی در روستا ندارند و در عین حال مسافرت افراد به روستاها و حضور کوتاه‌مدت در این بوم‌گردی‌ها کمی از فاصله زندگی شهری و روستایی را کم کرده و افراد ضمن آشنایی با این محیط‌های روستایی، متمایل به زندگی آرام در روستاها شده‌اند. آل‌داود با اشاره به مراجعه و سؤالات افراد مختلف درمورد بوم‌گردی‌ها و تجربه زندگی در روستا، گفت: سؤال بسیاری از افراد، به‌خصوص افرادی که زمینه آشنایی و ریشه قبلی در آن روستا را ندارند، این است که چطور با جامعه محلی ارتباط برقرار کنند و چگونه می‌توانند فعالیت و شغلی ایجاد کنند که در طولانی‌مدت فعال باقی ماند؟ چراکه یکی از مهم‌ترین مشکلات و موانع برای افرادی که اقدام به این سبک زندگی آن هم همراه با ایجاد شغل می‌کنند، همین موضوع است. او به موارد زیادی از تجربه‌های ناموفق در این مسیر اشاره کرد و گفت: افراد زیادی بوده‌اند که شرایط شغلی و کارگاهی را فراهم کرده‌اند که نیازی به حضور در شهر ندارد و در آن روستا و محدوده جغرافیایی هم آب و زمین لازم وجود دارد، اما افراد محلی حاضر نیستند اینها را در اختیار افراد جدید قرار دهند. می‌توان گفت که در مجموع حمایت‌های ضعیفی از این کسب‌و‌کارهای روستایی وجود دارد و ما شاهد بوده‌ایم که جوانان زیادی وارد روستاها شده و با شایعات و سنگ‌اندازی‌های مختلف مجبور به بازگشت شده‌اند. در صورتی که این افراد می‌توانند انگیزه و علم و سرمایه خود را بیاورند و روستا را متحول کنند. این فعال حوزه گردشگری تأکید دارد کسانی که برای تفریح آخر هفته و ییلاق و خوش‌گذرانی مقطعی وارد محیط‌های روستایی می‌شوند با افرادی که به دنبال زندگی طولانی‌مدت و ایجاد کسب‌و‌کاری برای خود و دیگران هستند فرق دارد و نباید این دو با هم برخورد یکسان داشته باشند. آل‌داود مهم‌ترین کمک به این جریان مهاجرت معکوس را که تبدیل به یک نوع سبک زندگی همراه با توسعه روستایی شده است، کمک‌های دولتی برشمرد و گفت: به عنوان نمونه اگر بنیاد مسکن قرار است صد قواره زمین را واگذار کند 80 قطعه را به افراد بومی منطقه و 20 درصد را برای افراد غیربومی اختصاص دهد. با این کار اگر به دنبال مهاجرت معکوس هستند، به شکل قانونی ورود این افراد را به محیط روستایی تأیید می‌کنند تا برای مردم محلی مورد پذیرش باشد و کار این افراد راحت‌تر خواهد بود. وی افزود: لازم است ضمن ایجاد زیرساخت و حمایت به‌خصوص برای افرادی که امکان ایجاد اشتغال دارند، محدودیت‌های قانونی برطرف شود. بزرگ‌ترین معضل عدم ورود و یا شکست اقدامات این افراد در مهاجرت معکوس و ورود به زندگی روستایی مقاومت محلی و مردم روستاهاست؛ در حال حاضر پیشنهادها و استقبال زیادی وجود دارد اما این محدودیت‌ها مسیر توسعه را بسته است. در حالی که با رفع این موانع و همراهی روستاییان، در اولین قدم این روستاها هستند که متحول می‌شوند و فرزندان روستاییان بیشترین منفعت آن را می‌برند.