جنگ گازی کلید خورد

با آغاز سومین ماه از حمله روسیه به اوکراین، نگرانی اروپا رنگ واقعیت به خود گرفت و شرکت گازپروم غول انرژی روسیه اعلام کرد که به لهستان و بلغارستان گاز نخواهد فرستاد. به‌این‌ترتیب این دو کشور شرق اروپا نخستین کشورهای اروپایی هستند که مورد تنبیه حکومت ولادیمیر پوتین قرار گرفتند که در باتلاق اوکراین گرفتار شده است.

اخیرا پوتین از کشورهایی که آنها را «متخاصم» خوانده، درخواست کرده تا با برنامه‌ای موافقت کنند که به موجب آن، پول واردات گاز از روسیه را به روبل پرداخت کنند و لهستان و بلغارستان مانند دیگر کشورهای اروپایی با این درخواست روسیه که به دلیل اعمال تحریم‌های مالی و اقتصادی بین‌المللی و محدودیت دسترسی به منابع ارزی مطرح شده، مخالفت کرده‌اند. اروپا مقدار زیادی گاز طبیعی از روسیه وارد می‌کند؛ اما تنش اخیر موجب شد بسیاری از کشورها برای تأمین نیازهای خود به دنبال یافتن منابع دیگری باشند. شرکت استخراج نفت و گاز لهستان «پی‌جی‌نیگ» (PGNiG) بارها اعلام کرد که با طرح جدید روسیه برای پرداخت هزینه خرید گاز روسیه به روبل موافقت نخواهد کرد و درخواست روسیه برای دریافت روبل نشان‌دهنده نقض مفاد قرارداد است. قرارداد تأمین گاز لهستان با شرکت گازپروم حدود ۵۰ درصد گاز مصرفی این کشور را تأمین می‌کند. با وجود توقف عرضه، آنا مسکوا، وزیر اقلیم لهستان، گفته است که این کشور در پی سال‌ها تلاش برای کاهش وابستگی خود به منابع انرژی روسیه، برای رویارویی با چنین شرایطی آماده است. مسکوا گفته که این کشور مدتی است که در زمینه تأمین گاز عملا از روسیه مستقل شده است. مسکوا توییت کرد: «هیچ کمبود گازی در خانه لهستانی‌ها وجود نخواهد داشت. راهبردهای تنوع‌بخش مناسبی که پیدا کرده‌ایم باعث شد در این شرایط، خیالمان راحت باشد». به گزارش ایندیپندنت، بلغارستان که ۹۰ درصد گاز مورد نیاز خود را با واردات از گازپروم تأمین می‌کند، می‌گوید برای یافتن تأمین‌کنندگان دیگر گام‌هایی برداشته است و در‌حال‌حاضر به محدودسازی مصرف نیازی نیست. سخنگوی دولت بلغارستان گفته است که: «روال پرداخت دو‌مرحله‌ای که روسیه پیشنهاد کرد مغایر قرارداد فعلی است و برای بلغارستان خطرات درخور‌توجهی به همراه دارد؛ از‌جمله دریافت‌نکردن گاز از روسیه با وجود پرداخت». دولت لهستان ساعاتی قبل از این اقدام حکومت روسیه، فهرستی متشکل از ۵۰ الیگارش و شرکت روسی از‌جمله گازپروم را اعلام کرد که بر‌اساس یک قانون مصوب در اوایل ماه جاری، مشمول تحریم‌ها خواهند شد و دارایی‌های‌شان مسدود می‌شود. این قانون جدا از تحریم‌های مشترک کشورهای اتحادیه اروپاست. اتحادیه اروپا در واکنش به قطع صادرات گاز روسیه به بلغارستان و لهستان، ضمن تأکید بر «داشتن آمادگی» برای مقابله با این‌گونه اقدامات مسکو، وعده داد که «واکنشی هماهنگ» به روسیه داشته باشد. روزنامه گاردین بر‌اساس داده‌های رسمی انتقال انرژی اتحادیه اروپا خبر داد که انتقال گاز از طریق خط لوله یامال به لهستان قطع شده و همین اتفاق برای بلغارستان نیز خواهد افتاد. خط لوله بسیار استراتژیک یامال گاز طبیعی روسیه را از طریق بلاروس به لهستان و آلمان می‌رساند. قطع واردات انرژی از روسیه،‌ به‌ویژه گاز، نگرانی‌ای بود که اعضای اتحادیه اروپا از پیش از حمله روسیه به اوکراین داشتند. حال این تهدید و نگرانی پس از آن محقق شده است که ولادیمیر پوتین در روزهای گذشته اعلام کرد که از این پس گاز کشورش تنها به روبل، واحد پول روسیه، معامله خواهد شد؛ شرطی که به گفته اروپایی‌ها خلاف قراردادهای موجود معامله نفت و گاز است و مورد موافقت آنها قرار نگرفته است. اورسولا فون درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، ضمن تأکید بر اتحاد اعضای این بلوک در برابر روسیه، بیانیه گازپروم را «تلاشی دیگر از طرف روسیه برای اخاذی از ما به وسیله انرژی» توصیف کرد و وعده داد که اروپایی‌ها واکنشی هماهنگ به این اقدام نشان دهند. در پی حمله روسیه به خاک اوکراین، آمریکا، کانادا، بریتانیا و استرالیا واردات نفت از روسیه را تحریم کردند و اتحادیه اروپا هم اعلام کرد که درصدد تحریم نفت‌ و گاز روسیه است. با این حال به‌ دلیل مخالفت چند کشور اروپایی از‌ جمله آلمان، تحریم کامل نفت‌ و گاز روسیه هنوز در اتحادیه اروپا تصویب نشده است. در نخستین واکنش به قطع صادرات گاز به لهستان و بلغارستان، آندری یِرماک، رئیس دفتر رئیس‌جمهور اوکراین، گفت که روسیه «حق‌السکوت گازی» اروپا را آغاز کرده و «حال ثابت می‌کند که منابع انرژی به سلاح تبدیل شده‌اند». مقامات لهستانی نیز در واکنش به اقدام روسیه ضمن آنکه گازپروم را به نقض قرارداد متهم کردند، اعلام کردند که در‌حال‌حاضر جای نگرانی نیست و این کشور ذخیره کافی برای گذراندن ماه‌های پیش‌رو را دارد. گرچه روسیه تأمین‌کننده حدود ۵۵ درصد از گاز مصرفی در لهستان است و اقدام روز گذشته مسکو می‌تواند فشاری درخور‌توجه بر این کشور باشد، دولت لهستان از دو ماه پیش به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و نزدیک‌ترین متحدان اوکراین عمل کرده و همچنان خواستار مجازات بیشتر مسکو است. وزیر انرژی بلغارستان روز سه‌شنبه خبر داده بود که گازپروم رسما به این کشور اعلام کرده که روز چهارشنبه ارسال گاز از خط لوله تُرک‌استریم به بلغارستان قطع می‌شود. بلغارستان نیز از متحدان اوکراین است و از مجازات گسترده روسیه به دلیل حمله به اوکراین حمایت کرده است. بلغارستان بیش از ۹۰ درصد از گاز مصرفی خود را با صادرات روسیه تأمین می‌کند. روسیه در سال گذشته میلادی ۱۵۵ میلیارد متر مکعب گاز به اتحادیه اروپا صادر کرد که ۶۰ میلیارد متر مکعب آن راهی آلمان و بیش از ۱۲ میلیارد متر مکعب آن راهی فرانسه شد.