اتحاد زنان علیه پوتین

یکی از توجیهات رئیس‌جمهور روسیه برای حمله به اوکراین و اشغال این کشور، جلوگیری از پیشروی ناتو به سمت مرزهای روسیه بود. ولادیمیر پوتین ادعا می‌کرد که پیشروی ناتو پس از جنگ سرد به سمت شرق، امنیت ملی روسیه را تهدید می‌کند، در صورتی‌که به ادعای پوتین خطری کشورهای شرق اروپا و هم‌مرز با روسیه را که زمانی بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بودند، تهدید نمی‌کند؛ اما حمله روسیه به اوکراین نشان داد که نگرانی کشورهای بلوک شرق و اصرار آنها برای عضویت در موفق‌ترین و بزرگ‌ترین بلوک نظامی اقدامی درست بوده و اگر روند عضویت اوکراین در ناتو- که بیش از یک دهه پیش و در نشست سال 2009 سران این بلوک در بخارست رومانی با رأی مثبت تمام اعضا مورد تأیید قرار گرفت- اجرائی می‌شد، پوتین توان حمله به یک کشور عضو ناتو را نداشت.

او امیدوار بود که با حمله به اوکراین، این اتحاد نظامی دو سوی آتلانتیک را به عقب براند؛ اما در ماه‌های اخیر کشورهایی که عضو ناتو نبودند هم خواستار عضویت در این پیمان و محافظت از خود در برابر دست‌درازی‌های روسیه شده‌اند. سوئد و فنلاند مهم‌ترین کشورهایی هستند که زمانی بی‌طرف بودند و اکنون برای پیوستن به ناتو در ماه‌های آینده آماده می‌شوند؛ اقدامی که طول مرز مشترک روسیه با بزرگ‌ترین و موفق‌ترین اتحاد نظامی تاریخ را دو برابر می‌کنند.

هفته‌نامه تایم با انتشار گزارشی روند پیوستن این دو کشور حوزه اسکاندیناوی به ناتو را بررسی کرده است. دهه‌ها قبل و در دوران جنگ جهانی دوم، فنلاند دو جنگ بی‌نتیجه با اتحاد جماهیر شوروی داشت. این موضوع به فنلاند اجازه داد تا استقلال خود را در ازای تعهد بی‌طرف‌ماندن در جنگ سرد بین بلوک شرق و غرب حفظ کند. سوئد نیز به مدت حدود دو قرن، از بی‌طرفی به‌عنوان ستون اصلی سیاست خارجی خود استفاده کرده است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این دو کشور به اتحادیه اروپا پیوستند؛ اما هیچ‌یک پس از جنگ سرد، نیاز فوری به امضای یک اتحاد نظامی را که هدف ادامه آن نامشخص بود، احساس نکردند. اقدام روسیه به اشغال کریمه در سال ۲۰۱۴، هر دو کشور را متقاعد کرد که با ناتو همکاری کنند؛ اما باز هم هیچ زمینه‌ای در افکار عمومی این کشورها برای پیوستن به این بلوک وجود نداشت. تا زمانی که روسیه در ۲۴ فوریه 2022 تهاجم خود به اوکراین را آغاز کرد.

تغییر نگاه افکار عمومی

با گذشت حدود دو ماه از حمله روسیه به اوکراین، تعداد زیادی از رأی‌دهندگان در این کشورها اکنون متقاعد شده‌اند که عضویت در ناتو یک نیاز ضروری و فوری است که امنیت آنها را در برابر حکومت پوتین فراهم می‌کند. علاوه بر این، با اینکه روسیه هنوز به جمهوری‌های شوروی سابق مانند لیتوانی، لتونی و استونی حمله نکرده؛ اما آنها را هم زیر فشار قرار داده است. البته این را باید در نظر داشت که آنها در ناتو عضویت کامل دارند، آنچه اوکراین نداشت. «سانا مارین» نخست‌وزیر فنلاند، پس از حمله روسیه به اوکراین گفت: «روسیه آن همسایه‌ای نیست که ما فکر می‌کردیم». در سوئد هم، در بیانیه حزب سوسیال‌دموکرات این کشور آمده است: «وقتی روسیه به اوکراین حمله کرد، موقعیت امنیتی سوئد به‌ طور اساسی تغییر کرد». سردبیر یک روزنامه سوئدی هم در‌این‌باره نوشت: «من واقعا نمی‌دانم که چگونه سوئد و فنلاند می‌توانند امنیت ما را بدون عضویت در ناتو تضمین کنند، وقتی روسیه در سال ۲۰۲۲ یک جنگ تمام‌عیار علیه یک کشور مستقل را کلید می‌زند». در سوئد حتی آن حزبی که از لحاظ تاریخی تمایلی به حمایت از پیوستن به ناتو نداشت، حالا به حامی آن تبدیل شده است. در کنار آن تعداد بی‌سابقه‌ای از مردم دو کشور نیز اکنون مایل‌ هستند که این دو کشور در ناتو عضو شوند. آن‌گونه که اعلام شده، فنلاند احتمالا درخواست عضویت خود را قبل از نشست سران ناتو در مادرید در ۲۹ ژوئن 2022، ارائه خواهد داد. حزب حاکم سوئد نیز موضع خود را مبنی‌ بر اینکه سوئد باید از فنلاند پیروی کند، به‌ صراحت اعلام کرده است. دولت جو بایدن در واشنگتن و ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو هم سیگنال‌های مثبتی مبنی‌ بر پذیرش سریع درخواست‌های آنها ارسال کرده‌اند. برای پذیرش عضویت این دو کشور، رأی همه ۳۰ عضو فعلی به اتفاق آرا مورد نیاز است. تنها مخالفت قابل پیش‌بینی از طرف «ویکتور اوربان» نخست‌وزیر مجارستان و هم‌پیمان پوتین، خواهد بود؛ اما با توجه به اهرم فشار مالی که مقام‌های اروپایی همچنان بر سر اوربان نگه داشته‌اند و تمایل اوربان برای حمایت از تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه، او هم به‌ احتمال زیاد به عضویت این دو کشور رأی مثبت خواهد داد. از نظر نظامی هم مانورهای مشترک فنلاند و سوئد از زمان حمله روسیه به کریمه در سال ۲۰۱۴ و اشغال این شبه‌جزیره هرگونه نگرانی احتمالی در مورد قابلیت همکاری نیروهای شمال اروپا و ناتو را از بین برده است. علاوه بر این، فنلاند در‌حال‌حاضر دو درصد از تولید ناخالص داخلی خود را برای توسعه توانایی دفاعی خود هزینه می‌کند و به نظر می‌رسد سوئد هم در این مسیر حرکت می‌کند.

ناتو، فنلاند و سوئد، دلایل زیادی برای تسریع روند الحاق خواهند داشت. فنلاند و سوئد از لحظه‌ای که درخواست‌های عضویت دو کشور را ارسال می‌کنند تا زمانی که درخواست آنها پذیرفته و حمایت رسمی ناتو آغاز شود، در برابر حمله روسیه آسیب‌پذیر خواهند بود؛ بنابراین هر دو کشور و ناتو می‌خواهند این بازه زمانی را محدود کنند. اگرچه بر‌اساس ماده ۴۲.۷ معاهده لیسبون که همه کشورهای اتحادیه اروپا را ملزم می‌کند به سایر اعضایی که تحت حمله‌ قرار می‌گیرند «به هر وسیله کمک کنند»، فنلاند و سوئد به‌عنوان اعضای اتحادیه اروپا زیر چتر حمایتی آن قرار دارند؛ اما ناتو همچنان می‌خواهد به‌سرعت برای عضویت این دو کشور حرکت کند.

واکنش احتمالی روسیه

گزینه‌های مؤثر مسکو بسیار محدود است. تا زمانی که جنگ در اوکراین ادامه داشته باشد، روسیه نمی‌تواند نیروهای زیادی را برای استقرار در مواضع نزدیک مرزهای شمال اروپا مستقر کند. مقام‌های روسیه قبلا هشدار دادند که عضویت سوئد و فنلاند در ناتو به‌ معنای استقرار تسلیحات هسته‌ای روسیه در منطقه بالتیک است. اگر روسیه پیش‌از‌این در منطقه کالینینگراد که متعلق به آن کشور است و کمتر از 800 کیلومتر از هلسینکی و استکهلم فاصله دارد، تأسیسات هسته‌ای مستقر نکرده باشد، این تهدید معنای بیشتری خواهد داشت. با این حال، این هشداری است که فنلاندی‌ها و سوئدی‌ها را به خطر می‌اندازد. روسیه می‌تواند حملات سایبری بیشتری را علیه شبکه‌های دولتی فنلاند و سوئد و شرکت‌های بزرگ ترتیب دهد. پوتین می‌تواند هر دو کشور را با هجوم زیردریایی به آب‌های نوردیک در دریای بالتیک و نفوذ جت‌های جنگنده به حریم هوایی فنلاند و سوئد تهدید کند؛ اما روسیه همه این کارها را در گذشته هم انجام داده است. نتیجه گسترش ناتو احتمالا محدود به تشدید تنش‌ها از انواع مختلف برای آینده نزدیک خواهد بود؛ اما به‌تنهایی، خطر رویارویی با روسیه را بیشتر نمی‌کند.