14 روز تا پایان جهان

مهران موسوی‌خوانساری: حمله نظامی روسیه به اوکراین در کنار همه ویرانی‌هایی که یک جنگ می‌تواند به بار بیاورد، ادبیاتی را هم وارد پهنه واژگان سیاست بین‌الملل کرد که جهان 30 سال آن را تعمدا فراموش کرده بود. تنها چهار روز بعد از واکنش گسترده غرب به تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در فرمانی کم‌سابقه، نیروهای «بازدارنده هسته‌ای» کشورش را در حالت آماده‌باش درآورد. آمریکا و متحدانش این اقدام پوتین را محکوم کرده و آن را تحریک‌آمیز عنوان کردند. هرچند در قبال آن دست به مقابله‌به‌مثل نزدند ولی بر شدت تحریم‌ها علیه روسیه افزودند. چند روز بعد سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، اقدام آمریکا در شدت‌بخشیدن به تحریم‌ها علیه کشورش را تنها جایگزین یک جنگ اتمی دانست که به گفته او بایدن با انتخاب این راه نخواسته است آغازگر جنگ جهانی سوم باشد؛ جنگی که وزیر خارجه روسیه معتقد است در صورت وقوع، سهمگین و هولناک خواهد بود. روزنامه نیویورک‌تایمز هم نوشت که یک کارگروه ویژه در کاخ سفید همه راه‌های مقابله با احتمال وقوع یک جنگ هسته‌ای را بررسی خواهد کرد.

بعد از پایان جنگ جهانی دوم و تثبیت قدرت اردوگاه‌های شرق و غرب در سال 1947 تا فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، جهان به مدت نیم‌قرن زیر سایه «جنگ سرد» روزگار می‌گذراند. در این مدت، هم ایالات متحده آمریکا و هم اتحاد جماهیر شوروی از هر فرصتی برای افزودن بر زرادخانه‌های هسته‌ای خود بهره بردند. این دو ابرقدرت معتقد بودند قدرت بازدارندگی هر طرف از دست‌زدن به یک حمله اتمی علیه طرف دیگر، فقط با حجیم‌ترشدن این زرادخانه امکان‌پذیر است.

تولید هزاران کلاهک هسته‌ای در کنار انبارکردن انواع موشک و ادوات جنگی ارمغان رقابت نظامی دو ابرقدرت شرق و غرب بود که سایه تهدید یک جنگ بزرگ اتمی را برای سال‌ها بالای سر جهان گستراند. هر بار که این دو کشور بزرگ در معرض تنش یا حادثه‌ای قرار می‌گرفتند، برپاشدن آتش جنگ هم اجتناب‌ناپذیر می‌نمود و بوی ویرانی و ترس، عالم را فرامی‌گرفت.

اکتبر 1962 (مهر و آبان 1341) جدی‌ترین رویارویی آمریکا و شوروی در بحران موشکی کوبا رخ داد. در دو هفته‌ای که این بحران ادامه یافت، فقط یک جرقه کافی بود تا ابتدا آب‌های اطراف کشور کوبا صحنه نبرد اتمی کشتی‌ها و زیردریایی‌های روسی و آمریکایی شود و بعد سراسر جهان در آتش این جنگ فرو ‌رود. بحران موشکی کوبا البته ختم به خیر شد اما حالا 60 سال بعد از آن حادثه، جنگ اوکراین یک بار دیگر ادبیات جنگ سرد را زنده کرده است؛ واژگانی قدیمی و آشنا اما با نشانه‌های قرن بیست‌ویکمی: روسیه، آمریکا، اوکراین، موشک‌های هسته‌ای، جنگ جهانی سوم و... .

1  پنج سال‌ونیم زمان برد تا «فیدل کاسترو» در ژانویه 1959 مانند یک قهرمان وارد پایتخت کوبا شود و زمام امور را در دست بگیرد. نتیجه پنج سال و نیم جنگ داخلی با «فلوخنسی باتیستا»، دیکتاتور وقت کوبا و حامی ائتلاف با غرب، باعث سرنگونی او و ورود قدرتمندانه کاسترو به پایتخت شد. حالا کوبا دارای یک حکومت تندروی سوسیالیستی و متحد با اتحاد جماهیر شوروی شده بود.

2  کوبا جزیره‌ای با 110 هزار کیلومتر وسعت و دارای منابع محدود در حوزه کارائیب است. فاصله این کشور تا ایالات متحده تنها حدود 150 کیلومتر است. از این نظر کوبا همواره حیاط‌خلوت آمریکا محسوب می‌شده اما از اولین ماه سال 1959 این حیاط‌خلوت به نام اتحاد جماهیر شوروی – دشمن شماره یک آمریکا – سند خورد.

3  کوبای تحت سلطه فیدل کاسترو، هزاران کیلومتر دورتر از شوروی اما متحد با آن کشور، به خطرناک‌ترین منطقه برای آمریکا تبدیل شد. در اوج جنگ سرد آمریکا هرگز نمی‌توانست تهدید متحد دشمن قسم‌خورده‌اش را بیخ گوشش تحمل کند. «آیزنهاور»، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، در سال ۱۹۶۰ نخستین تحریم اقتصادی علیه کوبا را به اجرا گذاشت و واردات شکر از آن کشور را به جرم گسترش همکاری‌های اقتصادی کوبا با اتحاد جماهیر شوروی، محدود کرد.

4  ۱۵ آوریل ۱۹۶۱، ساعت شش صبح، حمله شورشیان مخالف فیدل کاسترو به کوبا با هدف سرنگونی دولت او آغاز شد. دولت آمریکا به شکل پنهانی از این عملیات حمایت می‌کرد؛ اما کودتا بعد از سه روز با شکست مواجه شد. گفته می‌شد کوبا از جزئیات مربوط به این عملیات پیش از اجرای آن باخبر بوده است. طراحی عملیات شکست‌خورده «خلیج خوک‌ها» اگرچه باعث سرافکندگی دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا شد اما شوروی را به صرافت انداخت که باید از کوبا در مقابل ایالات متحده دفاع کند.

5  در جولای 1962، «نیکیتا خروشچف»، نخست‌وزیر شوروی با فیدل کاسترو، رهبر کوبا، توافقی محرمانه امضا کرد تا موشک‌های هسته‌ای شوروی را در این جزیره مستقر کند. ساخت چندین سایت موشکی در اواخر تابستان همان سال در خاک کوبا آغاز شد. از نظر شوروی این کار به همان ‌اندازه توجیه‌پذیر بود که قرارگرفتن کلاهک‌های هسته‌ای آمریکا در اروپا و مهم‌تر از همه در ترکیه. هم‌زمان با آغاز احداث این سایت‌ها در کوبا، ایالات متحده طی پروازهای نظارتی معمول خود، شواهدی مبنی بر انباشته‌شدن تسلیحات شوروی در کشور همسایه‌اش را کشف کرد اما ازآنجاکه چنین اقدامی باورناپذیر می‌نمود، کار را به تحقیقات بیشتر موکول کرد. بحران موشکی کوبا که جهان را به یک‌قدمی جنگ هسته‌ای برد تازه آغاز شده بود.

6  14 اکتبر 1962: یک هواپیمای پیشرفته جاسوسی U-2 ایالات متحده به خلبانی سرگرد «ریچارد هیسر»، صدها عکس از تأسیسات تازه‌ساخته‌شده در حومه کوبا می‌گیرد. این عکس‌ها به‌وضوح مکان‌های استقرار موشک‌های هسته‌ای میان‌برد بالستیک در حال ساخت در کوبا را نشان می‌داد. این سکوها قادر به پرتاب موشک‌هایی با کلاهک‌های هسته‌ای و با برد هزارو 600 کیلومتر بودند. هر سکو توان پرتاب چهار موشک به‌طور متناوب را داشت. عکس‌ها همچنین نشان می‌داد این پایگاه‌ها با سرعت عجیبی در حال تکمیل‌شدن هستند. از طرف دیگر اطلاعات به‌دست‌آمده حاکی از آن بود که علاوه بر موشک‌های هسته‌ای شوروی، ‌صد فروند هواپیمای شکاری میگ و 12 کشتی نیز در پایگاه‌های کوبا مستقر هستند.

هیسر سال‌ها بعد در مصاحبه‌ای با آسوشیتدپرس گفت که نگران بود از او به‌عنوان مردی یاد شود که جنگ جهانی سوم را آغاز کرده است.

7  15 اکتبر1962: تحلیلگران سیا با پردازش تصاویر گرفته‌شده توسط هواپیمای جاسوسی U-2، به وجود پرتابگرها، موشک‌ها و کامیون‌های حمل‌ونقل در اعماق خاک کوبا پی می‌برند. این تصاویر به وضوح نشان می‌داد شوروی در حال ساخت سایت‌هایی برای پرتاب موشک‌هایی است که می‌توانند اهدافی را تقریبا در سراسر ایالات متحده هدف قرار دهند. تصاویر سرگرد ریچارد هیسر پس از پردازش برای تصمیم‌گیری نهایی به کاخ سفید ارائه می‌شود.

8  16 اکتبر1962: جان اف‌کندی، رئیس‌جمهور آمریکا، سفرش به شیکاگو را ناتمام گذاشته و به واشنگتن بازمی‌گردد. ساعت 8:45، مک جورج باندی مشاور امنیت ملی به کندی هشدار می‌دهد که یک بحران بزرگ بین‌المللی در راه است.

رئیس‌جمهور آمریکا با تیمی از مشاورانش ملاقات می‌کند تا درباره چگونگی پاسخ‌دادن به تهدید موشکی شوروی در خاک کوبا تبادل نظر کند. رابرت مک نامارا، وزیر دفاع آمریکا، سه گزینه را به کندی ارائه می‌دهد: اول؛ دیپلماسی با فیدل کاسترو و نیکیتا خروشچف. دوم؛ محاصره دریایی کوبا. سوم؛ حمله هوایی برای ازبین‌بردن سایت‌های موشکی که پیامد آن کشته‌شدن پرسنل شوروی و تحریک ابرقدرت شرق برای ضد حمله به هدفی مانند برلین خواهد بود. کندی حمله را رد می‌کند و از محاصره دریایی برای خرید زمان به‌منظور مذاکره درباره خروج موشک‌ها از خاک کوبا حمایت می‌کند. او و مشاورانش می‌پذیرند که این عمل را نه «محاصره» که «قرنطینه» کوبا بنامند، زیرا «محاصره» یک عمل جنگی محسوب می‌شود و شوروی را وادار به واکنش خواهد کرد. همه‌چیز حساب‌شده پیش می‌رود.

دولت آمریکا برای جلوگیری از نگرانی‌های عمومی، سعی می‌کند برنامه‌های دولت و شخص رئیس‌جمهور را عادی جلوه دهد. پزشک کندی علت بازگشت غیرمنتظره او به کاخ سفید را سرماخوردگی و تب خفیف رئیس‌جمهور عنوان می‌کند. درست در زمانی که دستیاران کندی به مطبوعات می‌گفتند او بقیه روز را در رختخواب سپری خواهد کرد، رئیس‌جمهور ایالات متحده قبل از تصمیم‌گیری درباره محاصره دریایی کوبا، پنج ساعت با مشاورانش ملاقات می‌کند.

اقدام شوروی در خاک کوبا چنان برای ایالات متحده غیرمنتظره بود که مشاوران کندی با احتمال انتخاب گزینه حمله نظامی به خاک کوبا، حتی نطق اعلام جنگ توسط رئیس‌جمهور را هم نوشته بودند. متنی که البته هیچ‌گاه توسط کندی خوانده نشد: «امروز صبح، من با اکراه به نیروهای مسلح دستور دادم تا مجموعه‌های هسته‌ای در کوبا را مورد حمله و نابودی قرار دهند...».

9  18 اکتبر 1962: جهان همچنان از اتفاقاتی که در حال وقوع بود، اطلاعی ندارد. البته چند روزنامه آمریکایی مطالبی درمورد تحرکات نظامی در جنوب شرقی ایالات متحده منتشر کرده‌اند که وزارت دفاع را مجبور می‌کند همه این اخبار را تکذیب کند.

در همین روز آندری گرومیکو، وزیر خارجه شوروی، برای ملاقات با رئیس‌جمهور آمریکا به کاخ سفید می‌رود. گرومیکو سه هفته پیش از آن در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسما اعلام کرده بود که اتحاد جماهیر شوروی قصد ندارد برای تهدید آمریکا به کوبا سلاح بدهد. حالا وزیر خارجه شوروی با کندی ملاقات می‌کند تا موضوع مسکو در قبال بحران برلین را به اطلاع کندی برساند و بعد از آن به نگرانی‌های شوروی درباره کوبا هم بپردازد.

او با خواندن یک متن از پیش آماده‌شده خطاب به کندی تأکید می‌کند که اتحاد جماهیر شوروی طرفدار هم‌زیستی مسالمت‌آمیز و مخالف دخالت کشورها در امور داخلی دیگران است. گرومیکو آنچه را که او و دیگر مقامات شوروی قبلا بارها گفته بودند، تکرار می‌کند: تمام کمک‌های نظامی شوروی به هاوانا فقط برای «قابلیت‌های دفاعی کوبا» بوده است.

رئیس‌جمهور آمریکا در تمام طول این ملاقات سعی می‌کند نشان ندهد که از اقدامات شوروی در خاک کوبا مطلع است. او هشدار عمومی خود در تابستان همان سال را برای گرومیکو تکرار می‌کند که اگر سلاح‌های تهاجمی شوروی به کوبا وارد شود، «بدترین عواقب» را در پی خواهد داشت. کندی همچنین به اتحاد جماهیر شوروی اطمینان می‌دهد که عملیات خلیج خوک‌ها اشتباه بوده و ایالات متحده قصد حمله به کوبا را ندارد.

هنگامی که جلسه به پایان می‌رسد، دین راسک، وزیر امور خارجه و چندین مقام دیگر ایالات متحده، گرومیکو و همراهانش را برای صرف شام رسمی به ساختمان وزارت امور خارجه آمریکا می‌برند؛ در‌حالی‌که رابرت مک نامارا، وزیر دفاع و جان مک‌کون، رئیس سیا، در اوایل شب برای ادامه بحث درمورد بحران کوبا به وزارت خارجه رفته بودند. خبرنگاران از آنها می‌پرسند که آیا این دو مقام ارشد برای حضور در جلسه شام با گرومیکو به این ساختمان آمده‌اند یا نه که البته هیچ‌کدام به این سؤالات پاسخی نمی‌دهند. یکی، دو ساعت بعد، 9 نفر از مشاوران کندی که از بعد‌از‌ظهر در وزارت خارجه به سر می‌بردند، عازم کاخ سفید می‌شوند.

کسانی که در بیرون ساختمان این وزارتخانه متوجه تعداد غیرعادی خودروهای دولتی خارج‌شده از آن شده بودند، شگفت‌زده شدند که چرا این تعداد مقام عالی‌رتبه در یک محل تشکیل جلسه داده‌اند؟ دنیا به‌زودی متوجه این موضوع می‌شد.

10  20 اکتبر 1962: سیا تخمین می‌زند که شش هزار تا هشت هزار سرباز شوروی در خاک کوبا مستقر هستند. این در حالی است که تعداد واقعی سربازان شوروی در کوبا از 40 هزار نفر گذشته بود؛ اما این تعداد بزرگ از سربازان روس چگونه از برابر دیدگان ایالات متحده عبور کرده و وارد کوبا شده بودند؟

ماجرا به یک عملیات سری و گسترده اتحاد جماهیر شوروی باز‌می‌گشت. در آغاز تابستان آن سال، شوروی عملیاتی محرمانه با رمز «آنادیر» را مدیریت می‌کرد که در آن هزاران نیروی رزمی شوروی در‌حالی‌که پیراهن‌های چهارخانه به تن داشتند، به‌عنوان مشاوران کشاورزی و هزاران نفر دیگر هم به همراه تجهیزات اکتشافی در قطب شمال مجموعا با 85 فروند کشتی به خاک کوبا اعزام شدند. به این سربازان گفته شد باید در تمام طول مسیر در زیر عرشه کشتی‌ها مخفی بمانند تا از دید آمریکایی‌ها دور باشند.

11  22 اکتبر 1962: جان‌اف کندی در یک سخنرانی تلویزیونی 18‌ دقیقه‌ای، آمریکا و جهان را با افشای «شواهد انکارناپذیر» تهدید موشکی در خاک کوبا شوکه می‌کند. کندی تهدید می‌کند ایالات متحده از رسیدن کشتی‌های حامل سلاح به کوبا جلوگیری خواهد کرد. او در‌عین‌حال از شوروی می‌خواهد که موشک‌های خود را از خاک کوبا خارج کند: «هر موشکی که از خاک کوبا به سمت هر‌کدام از کشورهای آمریکای لاتین پرتاب شود، به منزله حمله مستقیم شوروی به خاک آمریکا تلقی خواهد شد و در نتیجه دولت آمریکا خود را موظف می‌داند که با تمام نیرو متقابلا شوروی را هدف حمله قرار دهد». کندی می‌گوید برای دنیا روزهای دشواری فرا‌رسیده و ممکن است جان عده زیادی گرفته شود.

به دنبال سخنرانی جان‌اف کندی، 450 کشتی و 200 هزار سرباز نیروی دریایی و تفنگداران دریایی ایالات متحده در صد پایگاه هوایی – دریایی آمریکا که مجهز به سلاح‌های هسته‌ای هستند، به حال آماده‌باش در‌می‌آیند. وزارت دفاع آمریکا هم اعلام می‌کند نیروی دریایی آن کشور، هر کشتی بلوک شرق به مقصد کوبا را غرق خواهد کرد و فقط به کشتی‌هایی مجوز عبور داده خواهد شد که از سوی نیروی دریایی آمریکا بازرسی شده باشند.

دولت شوروی بلافاصله با صدور یک اعلامیه تهدید می‌کند که این اقدام آمریکا جهان را به ورطه جنگ اتمی خواهد کشاند. هم‌زمان، تمام مرخصی‌های سربازان و افسران ارتش اتحاد جماهیر شوروی و حتی مرخصی‌های نفرات قدیمی‌تر واحدهای موشکی و زیردریایی لغو و تمام واحدها به حالت آماده‌باش در‌می‌آیند. به موازات اقدام آمریکا، نیروهای پیمان ورشو هم به حالت آماده‌باش کامل در‌می‌آیند. این برای اولین‌بار است که جهان از عمق بحران ایجاد‌شده میان ابرقدرت‌های شرق و غرب و قریب‌الوقوع بودن یک جنگ تمام‌عیار هسته‌ای آگاه می‌شود.در همین حال «فوی کوهلر»، سفیر ایالات متحده در اتحاد جماهیر شوروی، نامه‌ای از کندی به خروشچف تحویل می‌دهد. رئیس‌جمهور آمریکا در این نامه می‌نویسد: «چیزی که بیش از همه من را نگران کرده این است که دولت شما اراده و عزم ایالات متحده را در هر موقعیتی به‌درستی درک نکند؛ زیرا من تصور نمی‌کردم که شما یا هر انسان عاقل دیگری در این عصر هسته‌ای، جهان را عمدا وارد جنگی کنید که کاملا واضح است هیچ کشوری نمی‌تواند پیروز آن شود و فقط می‌تواند عواقب فاجعه‌باری برای کل جهان از‌جمله متجاوز به همراه داشته باشد».

این نامه پیش از نطق عمومی کندی به دست خروشچف می‌رسد. تقریبا یک ساعت قبل از این سخنرانی، وزیر امور خارجه آمریکا هم رسما «آناتولی دوبرینین»، سفیر شوروی در ایالات متحده را از محتوای سخنرانی کندی آگاه می‌کند.

12  23 اکتبر 1962: خروشچف در پاسخ به نامه کندی، تقاضای رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر خارج‌کردن موشک‌های شوروی از خاک کوبا را رد می‌کند. رهبر شوروی تأکید می‌کند این اقدام صرفا برای اهداف دفاعی در نظر گرفته شده است. کندی در پاسخ مجدد به نامه خروشچف صراحتا به رهبر شوروی یادآوری می‌کند اوست که بحران را با ارسال مخفیانه موشک به کوبا آغاز کرده است.

اما در صحنه دیپلماتیک و درست در زمانی که «آدلای استیونسون»، سفیر ایالات متحده در سازمان ملل، این موضوع را برای اعضای شورای امنیت توضیح می‌دهد و سفیر شوروی در این سازمان رویاروی او می‌ایستد، کشتی‌های ایالات متحده در آب‌های اطراف کوبا حرکت می‌کنند و زیردریایی‌های شوروی هم حرکت‌شان به سمت دریای کارائیب را آغاز می‌کنند. رفتار زیردریایی‌ها به شکلی است که به نظر می‌رسد سعی در شکستن محاصره دریایی کوبا دارند. هم‌زمان کشتی‌های باربری شوروی حامل تدارکات نظامی هم به سمت کوبا به حرکت در‌می‌آیند. وزارت دفاع آمریکا تعداد این کشتی‌ها را 25 فروند اعلام می‌کند.

شوروی تهدید می‌کند درصورتی‌که به روی کشتی‌هایش آتش گشوده شود، پاسخ خواهد داد. هواپیماهای جاسوسی آمریکا تصاویری از یکی از کشتی‌های مدرن شوروی به نام «پولوتاویا» می‌گیرند که ظن آن می‌رود حامل موشک‌های هدایت‌شونده برای کوبا باشد. در گزارش خبرگزاری‌های معتبر جهان در این روز گفته می‌شود که این کشتی احتمالا اولین هدف ایالات متحده در آب‌های کشور کوبا خواهد بود. وزارت دفاع آمریکا تأیید می‌کند که احتمال برخورد نظامی در یکی، دو روز آینده وجود دارد. وزیر دفاع ایالات متحده هم تأکید می‌کند: «ما دستور داریم تمام کشتی‌هایی را که به سوی کوبا می‌روند، بازرسی کنیم و چنانچه ناخدای هر‌یک از این کشتی‌ها از دستورات ما پیروی نکند، مسلحانه اقدام خواهیم کرد».

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد کشتی‌های دو کشور در غروب این روز سینه‌ به ‌سینه هم قرار خواهند گرفت. جهان در اضطراب جدی قرار گرفته و خبرها لحظه به لحظه مخابره می‌شود. در اروپا آماده‌باش اعلام شده و پایگاه‌های ایالات متحده در تمام اروپا و خاک ترکیه (که نزدیک‌ترین نقطه به شوروی است) حالت فوق‌العاده به خود می‌گیرند. لشکر اول ناوگان ایالات متحده در اقیانوس آرام هم از بندری در کالیفرنیا به سوی پایگاه «پرل هاربر» رهسپار می‌شود تا در صورت لزوم بر ضد زیردریایی‌ها و رزم‌ناوهای شوروی وارد عمل شود.

«برتراند راسل»، یکی از مشهورترین فیلسوف‌های قرن بیستم هشدار می‌دهد شاید تا یک هفته آینده دیگر کسی در جهان زنده نباشد!

13  24 اکتبر 1962: خروشچف دو نامه به دو شخصیت جهانی ارسال می‌کند. یکی محرمانه می‌ماند و یکی را رسانه‌ها بازتاب می‌دهند. نخست‌وزیر شوروی در نامه‌اش به برتراند راسل اطمینان می‌دهد کشورش دست به اقدام شتابزده نخواهد زد و پیشنهاد می‌کند کنفرانس رهبران شرق و غرب به‌منظور جلوگیری از وقوع جنگ تشکیل شود. راسل هم در نامه‌ای به کندی، از رئیس‌جمهور آمریکا می‌خواهد با پیشنهاد خروشچف موافقت کند. این فیلسوف مشهور در پاسخ به نامه نخست‌وزیر شوروی نیز، خواستار کاهش سرعت ناوگان آن کشور به سمت کوبا می‌شود تا آمریکا آماده برگزاری این کنفرانس شود. این نامه‌نگاری‌ها در سطح رسانه‌ها بازتاب می‌یابد؛ در حالی که خروشچف یک نامه محرمانه هم برای کندی می‌فرستد.

رهبر شوروی در این نامه که با لحنی خشمگینانه نوشته شده است، رئیس‌جمهور آمریکا را به تهدید اتحاد جماهیر شوروی متهم می‌کند. خروشچف می‌نویسد: «شما دیگر به عقل متوسل نمی‌شوید بلکه تهدید می‌کنید، اولتیماتوم می‌دهید و می‌خواهید ما را بترسانید».

این در حالی است که آمریکا هم در پاسخ به اقدام شوروی، مرخصی تمام سربازان و افسران خود را لغو کرده است. این کشور همچنین اعلام می‌کند که اطلاعات جدید نشان می‌دهد حداقل 30 فروند موشک و 200 فروند بمب‌افکن شوروی در خاک کوبا مستقر شده‌اند. همچنین در چهار شهر کوبا بین هشت تا 10 پایگاه موشکی تأسیس شده که هر‌کدام از این پایگاه‌ها چهار سکوی پرتاب موشک هستند و برخی از موشک‌های تحویل داده‌شده به کوبا بردی معادل پنج‌هزارو 600 کیلومتر دارند.

در همین حال سفارت شوروی در آمریکا اعلام می‌کند کشتی‌های آن کشور که در حال حرکت به سمت کوبا هستند، احتیاجی ندارند تا سر راه خود متوقف شده و توسط کشتی‌های آمریکایی بازرسی شوند بلکه راه خود را در پیش گرفته و در برابر هرگونه مانع احتمالی مقاومت خواهند کرد.

هم‌زمان، وزارت دفاع آمریکا تأیید می‌کند تعدادی از کشتی‌های شوروی که به سمت آب‌های کوبا در حال حرکت بودند، مسیر خود را عوض کرده‌اند؛ اگرچه سایر کشتی‌ها همچنان در حال حرکت به سمت آب‌های آن کشور هستند.

از سوی دیگر، بحران اتمی کوبا، جهان را به دو دسته تقسیم کرده است. در اردوگاه غرب، از تصمیمات جان اف کندی در محاصره دریایی کوبا حمایت و در اردوگاه شرق، این اقدام تقبیح می‌شود. در کشورهای اقماری هر دو سو هم نیرو‌های مسلح به حالت آماده‌باش درآمده‌اند. در آمریکا وحشت از وقوع یک جنگ اتمی تمام‌عیار، مردم را به خرید پناهگاه‌های از پیش ساخته ضد‌اتمی واداشته است. هر‌کدام از این پناهگاه‌ها گنجایش پنج نفر را دارد و دولت آمریکا مصوب کرده مجموعا 60 میلیون از آنها ساخته شود. در مسکو هم تظاهرات بزرگی علیه محاصره دریایی کوبا برگزار می‌شود. پاپ، رهبر کاتولیک‌های جهان از مردم دنیا می‌خواهد در این «لحظات وحشتناک» دست به دعا بردارند.

14  25 اکتبر 1962: یک نفتکش اتحاد جماهیر شوروی به نام «بخارست» وارد منطقه محاصره‌شده می‌شود. بلافاصله دو کشتی جنگی آمریکایی، USS Essex و USS Gearing برای رهگیری آن آماده می‌شوند. این اقدام، دو ابرقدرت را در آستانه جنگ قرار می‌دهد. در عوض کندی تصمیم می‌گیرد که بخارست را بدون بازرسی از محاصره عبور دهد. آمریکایی‌ها عدم حمل تسلیحات توسط این کشتی را دلیل این تصمیم بیان می‌کنند. جهان نفس راحتی می‌کشد. هم‌زمان کندی در پاسخ به دعوت «او تانت» دبیرکل سازمان ملل، موافقتش برای ملاقات با خروشچف را اعلام می‌کند‌؛ اگرچه بر ادامه محاصره دریایی کوبا هم تأکید می‌کند.

ابتکار «او تانت» به نامه‌نگاری‌هایی بین او با کندی و خروشچف منتهی می‌شود. نتیجه این نامه‌نگاری‌ها آن است که شوروی متعهد می‌شود موقتا به محاصره دریایی کوبا احترام بگذارد و آمریکا هم قول می‌دهد از هر برخوردی با کشتی‌های روسی ممانعت کند. دو طرف اما در جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد که به‌منظور بررسی همین موضوع تشکیل شده، از مواضعشان کوتاه نمی‌آیند.

15  26 اکتبر 1962: درحالی‌که آتش افروخته‌شده میان آمریکا و شوروی کمی فروکش کرده است، حالا نوبت کوباست که بر آتش احتمال وقوع یک جنگ هسته‌ای بدمد. این کشور که در چند روز گذشته در حالت آمادگی کامل جنگی به سر می‌برد، صراحتا از شوروی درخواست می‌کند در صورتی که آمریکا به کوبا حمله کرد، با ایالات متحده وارد جنگ اتمی بشود. کاسترو نامه‌ای برای خروشچف می‌فرستد و در آن از رهبر شوروی می‌خواهد که اولین حمله هسته‌ای را او علیه آمریکا انجام دهد. رهبر شوروی این درخواست کاسترو را نادیده می‌گیرد. در عوض، خروشچف نامه‌ای به کندی می‌نویسد و در آن از رئیس‌جمهور ایالات متحده می‌خواهد تا با او برای کاهش تنش‌ها و اطمینان از اینکه آنها «جهان را به ورطه فاجعه جنگ هسته‌ای نکشند» همکاری کند. رهبر شوروی پیشنهاد می‌کند در ازای جمع‌شدن پایگاه‌های آمریکا در خاک ترکیه، شوروری هم پایگاه‌های موشکی‌اش در کوبا را جمع کند. کندی این پیشنهاد را رد می‌کند و خواستار جمع‌شدن پایگاه‌های مستقر در کوبا بدون هیچ پیش‌شرطی می‌شود.

در همین حال یک روزنامه آمریکایی گزارش می‌دهد که دولت آمریکا از طرق دیپلماتیک به دولت شوروی ضرب‌الاجل داده که باید تا مدت معینی پایگاه‌های موشکی را در خاک کوبا برچیند، در غیر این صورت آمریکا به کوبا حمله خواهد کرد.

یک مقام موثق در آمریکای جنوبی هم به خبرگزاری یونایتدپرس می‌گوید که دولت ایالات متحده از کشورهای آمریکای جنوبی خواسته است ضرب‌الاجل مشابهی به دولت فیدل کاسترو اعلام کنند و از او بخواهند حداکثر ظرف 48 ساعت پایگاه‌های شوروی در خاک آن کشور را برچیند، در غیر این صورت کشورهای آمریکای لاتین جمعا به کوبا حمله خواهند کرد.

16  27 اکتبر 1962: کوبا یک هواپیمای اکتشافی U-2 ایالات متحده را با موشک‌های زمین به هوای روسی بر فراز خاک این جزیره سرنگون می‌کند. بر اثر این حادثه، هفت خدمه هواپیما و از جمله سرگرد «رودولف اندرسون»، خلبان آن کشته می‌شوند. رادیو هاوانا متن اعلامیه فیدل کاسترو را پخش می‌کند که در آن رهبر کوبا خاطر‌نشان کرده هر هواپیمایی که بر فراز خاک این جزیره به پرواز درآید، با آتش توپخانه مواجه خواهد شد.

تنش دوباره بالا می‌گیرد و جنگ، قریب‌الوقوع به نظر می‌رسد. «پل نیتزه»، دستیار وزیر دفاع آمریکا هشدار می‌دهد: «اولین تیر برای آغاز جنگ را شلیک کرده‌اند». جان اف کندی هم اعلام می‌کند: «ما اکنون در یک بازی کاملا جدید هستیم». خبرگزاری آلمان غربی به نقل از افسران عالی‌رتبه نیروی دریایی ایالات متحده تأکید می‌کند که صرف‌نظر از نحوه واکنش اتحاد جماهیر شوروی، آمریکا تصمیم گرفته پایگاه‌های پرتاب موشک در خاک کوبا را نابود کند. این افسران اضافه می‌کنند تنها مسائل باقی‌مانده، یکی زمان این اقدام است و یکی هم اینکه آیا آمریکا فقط تصمیم به بمباران کوبا گرفته یا قصد دارد خاک این کشور را نیز اشغال کند. در همین حال بیش از 14 هزار نفر از افراد ذخیره نیروی هوایی آمریکا به خدمت زیر پرچم احضار می‌شوند.

اما به موازات همه این تحرکات تنش‌زا، به نظر می‌رسد جان اف کندی به‌درستی نتیجه گرفته که خروشچف دستور ساقط‌کردن هواپیمای اندرسون را به کوبا نداده و کاسترو مستقلا دراین‌باره تصمیم گرفته است. این حادثه هر دو رهبر را وادار می‌کند تا متوجه شوند که وضعیت به طرز خطرناکی در حال خارج‌شدن از کنترل است. در همین حال و در اقدامی فوق‌محرمانه، رابرت کندی، دادستان کل آمریکا و برادر رئیس‌جمهور آن کشور، شبانگاه با آناتولی دوبرینین، سفیر شوروی دیدار کرده و اعلام می‌کند ایالات متحده از قبل قصد داشت موشک‌های خود را از ترکیه خارج کند اما نمی‌توانست این موضوع را علنا بیان کند. این دو نفر تفاهم‌نامه‌ای را به‌منظور پایان‌بخشیدن به بحران هسته‌ای موجود به امضا می‌رسانند. بر اساس این تفاهم‌نامه، اتحاد جماهیر شوروی در ازای تعهد آمریکا مبنی بر عدم حمله به کوبا، موشک‌هایش را تحت نظارت سازمان ملل از کوبا خارج خواهد کرد. ایالات متحده همچنین موافقت می‌کند که موشک‌های خودش را از خاک ترکیه خارج کند.

امروزه این واقعه را لحظه‌ای می‌دانند که دو ابرقدرت از آستانه وقوع یک جنگ هسته‌ای تمام‌عیار عقب‌نشینی کردند.

17  28 اکتبر 1962: نیکیتا خروشچف در چرخشی آشکار، از سیاست‌های چندروزه اتحاد جماهیر شوروی عدول کرده و در نامه‌ای مفصل به کندی اعلام می‌کند این کشور حاضر است در ازای تضمین ایالات متحده مبنی بر عدم حمله به خاک کوبا، همه پایگاه‌های موشکی‌اش در آن کشور را برچیند. کندی با درخواست خروشچف موافقت کرده و اقدام نخست‌وزیر شوروی در کاستن از بحران را تحسین می‌کند. رئیس‌جمهور آمریکا همچنین با لغو محاصره دریایی کوبا هم موافقت می‌کند.

هزاران نفر در شهرهای جهان به رقص و پایکوبی می‌پردازند. آنها ابراز خوشحالی می‌کنند که جهان از زیر سایه جنگ جهانی سوم جان سالم به در برده است.